Félagsbréf - 01.10.1964, Blaðsíða 43

sé ekki í raun og veru hégómi, fordild
eða hleypidómar? Það er þessi and-
stæðingur, hann sjálfur, er gagnrýn-
andinn verður vissulega að glíma harð-
ast við. Því að, eins og endranær, þeg-
ar um mannlegt eðli er að ræða,
getur enginn fundið þann örugga
stað fyrir utan mannheiminn, er
Archimedes forðum leitaði að, sem
myndi gera okkur kleift að horfa á
tilveru okkar með óskeikulu hlut-
drægnisleysi hins hæsta dómara. Gagn-
rýnandinn er 'barn síns tíma og hon-
um getur skjátlazt eins og öðrum
mönnum.
Þó er huggun í þeirri staðreynd —
a-m.k. livað myndlist snertir — að
sjaldan hefur gagnrýni komið í veg
fyrir, að sönn list liafi haslað sér völl.
Hins vegar er mun algengara, að ill-
ræmd gagnrýni blæs upp stefnur eða
listaverk, svo að þau njóta óverðskuld-
aðrar og skammlífrar frægðar. í báð-
um tilfellum situr gagnrýnandinn uppi
með skömmina. Eina vonin um að
geta siglt milli skers og báru liggur
1 stöðugri viðleitni hans að mennta og
fræða sjálfan sig. Þó álít ég það vera
þungamiðju í þessu starfi hans, að hann
uái sambandi við listamanninn sjálfan,
þvi alla iþekkingu sína og skilning á
«81i listar getur hann ekki öðlazt af
teoríum og kennslubókum, heldur á
l'ann það listamanninum og verkum
bans að þakka. Hvað listin er, getur
enginn annar opinberað en listamað-
urinn. Þannig mótast skilningur okkar
a Hst eins og hugmynd Breta um lög
og rétt, þ.e.a.s. ekki af einhverjum
codex, heldur af safni raunhæfra til-
fella, sem ber að þekkja til hlítar. Til
slíks safns af gögnum, er votta um
mannsandann, tel ég ekki einungis
list og sögu hennar, heldur einnig
mannkynssögu, bókmenntir og ekki
sízt tungumálin sjálf, því aldrei lær-
um við nógu mikið um manninn, til
þess að geta ráðið rúnir listar hans.
Ég reyni að skrifa gagnrýni mína á
íslenzka tungu. Það er mér næstum
óyfirstíganlegur Þrándur í Götu, því
að ég er þar með sviptur mörgum hug-
ljúfum og vanakærum hugtökum, sem
ég annars myndi notfæra mér, ef ég
hugsaði á þýzku. En einmitt fyrir
bragðið opnast mér ný viðhorf, og mér
skilst, að milli Sonatorreks Ásmund-
ar Sveinssonar og hinnar frægu frum-
myndar Egils Skallagrímssonar spenn-
ist saga mannkynsins í allri dýpt sinni
og vídd, endursögð á íslenzka tungu.
Ég hygg, að án slíkrar þekkingar væri
ekki hægt að skilja hið minnsta verk
íslenzkrar listar, né heldur, að vísu, án
þess að þekkja Aþenu, Byzanz, Róm
og París.
Að lokum endurtek ég sannfæringu
mína um, að íslenzka þjóðin sé gædd
listhneigð og frábærum listrænum
hæfileikum, að lifandi áhugi hennar á
list og listamönnum sínum beri af
áhuga annarra þjóða, þótt víða sé
leitað. Meginþorri manna fylgist hér
með þróun listamanna af alúð og
áhuga, kaupir verk þeirra og styður
þá á margvíslegan hátt. En ekki eru
FÉLAGSBRÉF 39