Félagsbréf - 01.10.1964, Blaðsíða 21

Það má vel vera rétt, að vökunótt-
um sé tekið að fækka og þær séu jafn-
vel aflagðar sums staðar við lok 16.
aldar og á 17. öld. Andstaða kirkju-
legra og veraldlegra yfirvalda hefur
sennilega borið einhvern árangur, og
siðaskiptin hafa orðið gleðinni óhall-
kvæm, ef eitthvert samband hefur verið
á milli helgra tíða katólskrar kirkju
og vökunótta. Á hinn bóginn verður
ekki gert ráð fyrir, að dansleikir séu
fátíðir á 17. öld. Crymogæuþýðandi
tekur fram, að dansinn sé enn nú með
sama hætti og var. Frá árinu 1664
er vitnisburður um óhófssamar vöku-
nætur eða gleðinætur með óhófi til
afmorsláta og saurlifnaðar í Svarfað-
ardal, og þar á ungt fólk og eldra
bæði yfir- og undirsett hlut að. Árið
1679 kvartar lögmaður undan sam-
komum fólks í Þorskafjarðarþingi
þar sem hafðir eru dansleikir og ann-
að apaspil með slæmum kveðskap.
Gleðirnar á Jörfa og Staðarfelli eru
afteknar í aldarlok. Tilviljun ræður
því, að heimildir eru til um þessar sam-
komur, og ekki er ástæða til að ætla,
að þær hafi verið einsdæmi. Og viki-
vakakvæði 17. aldar benda til áhuga
á dansleikjum.
Heimildir skortir til að rekja sögu
gleðinnar nákvæmlega, en væntanlega
hefur hnignun hennar og afnám tekið
alllangan tíma og gengið misjafnt yfir.
Á fyrri hluta 18. aldar er enn haldin
gleSi, þótt ekki verði úr því skorið,
hve útbreidd hún er. Séra Magnús Ein-
arsson skrifar Jóni biskupi Árnasyni
árið 1733 um vökunætur og gleðileiki
í Flóa, sem hann vill ekki líða, og
fær stuðning biskups til andstöðu. Og
að sögn Magnúsar frá Langholti fór
Marín Guðmundsdóttir sem fædd var
1720 eða 1721 í gleði í Hrunamanna-
hreppi. Eftir því sem Magnús segir
voru gleðisamkomur tvær til þrjár á
vetri. Gleðin á Flankastöðum var að
sögn nýlega aftekin árið 1748, og á
fjórða eða fimmta tug aldarinnar er
lýst gleði hjá Jóni Hjaltalín í Reykja-
vík. Eftir því sem ráða má af sögn-
inni um gleði á Sæbóli í Dýrafirði var
hún 'haldin á fyrri 'hluta 18. aldar, og
Guðni Guðmundsson frá Mýrum í
Dýrafirði skrifar á 19. öld upp lýs-
ingu á gleðileikjum eftir gamalli konu
vestra. Að sjálfsögðu er ekki leyfilegt
að draga af þessum heimildum álykt-
anir um sérstök gleðisvæði á fyrri
hluta 18. aldar í Árnessýslu, Gull-
bringusýslu og á Yestfjörðum, en þó
kemur þetta nokkuð heim við ummæli
Ludvigs Harboes um gleðir og jóla-
leiki.
Af ritum Eggerts Ólafssonar er að
ráða, að gleðin sé ekki með öllu af-
lögð á síðari hluta 18. aldar, en þó
orðin fátíð. 1 Brúðkaujissiðabókinni
segir Eggert til að mynda:
„Með því minna forsagnirnar eru
þennan dag miklu styttri en verið hafa
fyrirfarandi daga, þá verður máltíð
tímanlega úti. Skal þá stytta fyrir sér
stundir með ýmsu saklausu gamni
gleðum eður leikum, sem lofleg venja
var til forfeðra vorra. Nú eru slíkar
FÉLAGSBRÉF 1"