RM: Ritlist og myndlist - 01.03.1948, Blaðsíða 74

RM
KRISTJÁN KARLSSON
clair og Sinclairs Lewis. Ameríski
rithöfundurinn Henry James, er
síðar fluttist til Englands, sagði í
ritgerð um amerískar bókmenntir
skömmu fyrir aldamótin: „Við (þ.
e. Ameríkumenn) erum þess tæp-
lega umkomnir ennþá að ræða
það, hvort skáldsaga ætti heldur
að vera sneið af lífinu (an excision
from life) eða borg úr póstkort-
um, því að við erum ekki búnir
að gera það upp við okkur, hvort
það megi yfirleitt lýsa lífinu“.
Þessi tilvitnun gefur ef til vill bet-
ur til kynna en langar upptaln-
ingar, í liverju nýjung raunsæis-
bókmenntanna var fólgin. Höfund-
arnir vildu lýsa lífinu eins og það
var, jafnt því sem aflaga fór og
hinu. öll viðfangsefni lífsins
skyldu bókmenntunum jafnná-
læg, allar manngerðir jafnverð-
ugar fyrir listinni, öll landsbyggð-
in jafnlielgur vettvangur. Hitt er
annað mál, að þessir nýju höf-
undar seildust ef til vill fremur
til að lýsa því, sem aflaga fór,
einkum annmörkum þjóðfélags-
ins. Því að upptök hinnar amerísku
raunsæisstef nu er vafalaust að
finna í þegnlegri óánægju, meira
eða rninna opinskáum gagnrýnis-
og uppreistarhug gegn þeim þjóð-
félagsliáttum og þeirri menningu,
sem skapaði bókmenntahefð 19.
aldarinnar. Þetta viðhorf birtist í
ýmis konar myndum framan af
20. öldinni, „uppreist“ gegn púrít-
anismanum, hreintrúarstefnunni,
sem oft er kennd við Nýja-Eng-
land (Dreiser, James Brancli Ca-
bell), í bersögli um kynferðismál
(Dreiser, Cabell), í „uppreist“
gegn andleysi og upptrénun smá-
bæja og sveitalífsins (Sherwood
Anderson, Sinclair Lewis), í sósíal-
isma (Upton Sinclair), í „upp-
reist“ gegn amerísku kaupsýslu-
valdi (Dreiser, Sinclair, Frank
Norris o. fl.). Þjóðfélagsádeila er
að vísu snar þáttur í amerískum
bókmenntum fram á þennan dag,
en hins er að gæta, að hjá ýmsum
síðari höfundum, t. d. Steinbeck,
Hemingway og einkum Faulkner,
verður hún dulari, listrænni, einper
sónulegri, nálgast æ meir að verða
gagnrýni á manninu sjálfan, mann-
kynið, heldur en mannlegt félag
eða amerískt þjóðfélag út af fyrir
sig.
★
Theodore Dreiser (1871—1945)
er stöðugt vandamál þeirra, sem
fást við að skilgreina list. Þessi
mikli höfundur er jafnfrægur fyr-
ir veilur sínar og styrkleik, hann
er jafnmikill í báðum. Hann á
engan stíl, nema hrærigraut af
ýmiskonar hversdagslegum tilburð-
um í framsetningu, hann hefur
ekkert persónulegt málfar, en er
fullur af steinrunnum orðtökum
og bitsljóum, afdönkuðum tals-
háttum. Áferðin á sögum lians er
eins og eyðimörk, en skotin há-
fleygum hugtökum og orðaglysi
liér og þar, sem minnir helzt á til-
68