Fréttablaðið - 10.12.2016, Qupperneq 106

1 0 . d e s e m b e r 2 0 1 6 L A U G A r d A G U r50 h e L G i n ∙ F r É T T A b L A ð i ð
Ég er farinn að segja að ég sé orðinn færeyskur í anda þar sem ég er eigin-lega búinn að vera jafn lengi hér í Noregi og á Íslandi,“ segir Bergsveinn
Birgisson, rithöfundur og doktor
í norrænum fræðum, en hann er
búsettur í Björgvin í Noregi. „En ég
kem alltaf til Íslands og les íslenskar
bókmenntir og hitti fólk, er þarna
einkum á sumrin og hef haldið
tryggð við landið. En það sem togaði
mig hingað til Noregs upprunalega
var að ég ætlaði að lesa trúarbragða-
sögu, einkanlega þá tengda norrænni
goðafræði, ég er því miður ekki byrj-
aður á því enn þá. Svona eru örlögin.
Við ráðum þessu ekki, alveg sama
hvað við tölum mikið um frelsi, hag-
sýni og rökvísi þá ráðum við engu.“
Heimavinnan fyrst
Nýverið kom út bókin Leitin að
svarta víkingnum en á síðasta ári
kom út Geirmundar saga heljar-
skinns og má segja að báðar bæk-
urnar séu hluti af einu og sama verki
Bergsveins. Sú fyrrnefnda greinir
einkum frá þeim rannsóknum,
fræðum og sögu þess sem liggur að
baki Geirmundar sögu, sem er hins
vegar rituð í anda Íslendingasagna.
Aðspurður hvernig standi á því að
hér hafi bækurnar komið út í öfugri
röð sé tekið mið af norsku útgáfunni
þá segir Bergsveinn að sagan hafi
verið upprunalega hugsunin. „Mig
langaði til þess að reyna að búa til
Íslendingasögu um þennan mann
sem ég var farinn að rannsaka en
svo kom það á daginn þegar ég ætl-
aði að byrja að ég vissi ekki um hvað
ég ætti að skrifa. Þannig að ég skildi
að ég yrði að rannsaka þetta fyrst og
Í leit að
sögunni
Bækur Bergsveins Birgissonar, Leitin að
svarta víkingnum og Geirmundar saga
heljarskinns, hafa hrist hressilega upp í heimi
norrænufræðinga með því að miðla sögunni
til breiðs hóps lesenda af ástríðu og hugsjón.
Bergsveinn Birgisson rithöfundur segir að tilraun hans gangi út á að reyna að lesa á milli línanna og stóla ekki á miðaldamennina blint.
það allrækilega. Þessi bók, Leitin að
svarta víkingnum, er þannig grund-
vallarritið fyrir söguna sem kom svo í
öfugri röð á Íslandi. En söguna gat ég
ekki gert án þess vinna heimavinn-
una fyrst.“
Seinvaxin planta
Hversu langan tíma tók að smíða
þennan grunn – vinna þessa rann-
sóknarvinnu? „Það er dálítið erfitt
að svara þeirri spurningu því hér er
tíminn dálítið afstæður. Það sem
ég get sagt er að ég hef unnið þetta
allt öðruvísi en maður mundi gera
með akademíska rannsókn. Þá fær
maður úthlutuð þrjú, fjögur ár til
að skila ritgerð og komast að sinni
niðurstöðu. Þannig að hér hef ég
haft þetta verkefni sem eins konar
ástríðu og tómstundagaman. Ég
man að 1992 var ég farinn að ganga
heiðar og skoða þetta. Þannig að þú
sérð að þar er kominn nokkuð langur
tími en maður er ekki beinlínis alltaf
að. Maður rekst á eitthvað og það
bætist við myndina, en síðan mætir
maður hindrun sem stoppar allt en
skyndilega losnar svo um. Þannig að
maður hugsar að kannski geti maður
haldið áfram aðeins lengur. Svona
hefur þetta þróast og vaxið eins og
einhvers konar seinvaxin planta í á
annan áratug. Það er ákveðinn lúxus
að fá tímann til að vinna að þessu í
friði.“
Í upphafi Leitarinnar að svarta
víkingnum greinir Bergsveinn frá
gömlum manni, Snorra Jónssyni,
sem hafði verið tíður gestur í for-
eldrahúsum hans í æsku. Snorri hafði
alist upp á Hornströndum og honum
fylgdu sögur af Geirmundi heljar-
skinni sem Bergsveinn heillaðist af
ungur að aldri. En skyldi Snorri þessi
Jónsson hafi verið hin raunverulega
kveikja að verkinu? „Kannski er
hann á einhvern hátt kveikjan sem
verður til að það kviknar aftur í mér.
Hann sáir kannski fræinu eins og eitt
og annað sem maður heyrði. En svo
vill þannig til að ég er kominn í það
að stúdera norræn fræði og þá fer
þetta að leita á mann aftur, fræið fer
að spíra.“
Valdi almenna lesandann
Til þess að skrifa Leitina að svarta
víkingnum þurfti Bergsveinn að
nálgast verkefnið á frjálslegri máta
en alla jafna tíðkast í hinum akadem-
íska heimi. En skyldi það hafa leitt til
togstreitu og gagnrýni frá kollegum í
háskólasamfélaginu? „Það er þann-
ig að ég stóð frammi fyrir vali með
þetta efni, því ég hef skrifað doktors-
ritgerð og margar greinar og er svo
sem tuktaður í akademísku hand-
verki. En ég stóð frammi fyrir því
vali að skrifa fyrir aðra fræðimenn
nokkrar stakar greinar, vægt sam-
hangandi, eða hins vegar að reyna
að ná út til hins almenna lesanda.
Þetta val gerir það að verkum að
maður þarf á sinn hátt að aflæra sig.
Maður þarf að láta þessa akadem-
ísku orðræðuhefð og hlutlægu rödd
veðrast af sér og ég valdi það til að
vera ærlegur gagnvart lesandanum,
ég væri eins konar andi eða súbjekt í
leit að merkingu og ætti í mesta basli
með að fá hluti til að hanga saman,
því þannig var það. Á þennan hátt
skildi ég að ég gæti dregið með mér
lesandann. Hann gæti fengið að
undrast með mér. Hann gæti fengið
að sjá gáturnar og hindranirnar og
allar stóru spurningarnar sem urðu á
vegi mínum. Því þannig kemur land-
nám Íslands fyrir sjónir, ef við lítum
fram hjá þeirri upphafsmýtu sem var
búin til á miðöldum, að mörgu leyti
óskrifað blað eða ósamhangandi
brot.“
Ástríðan hættuleg
Þannig að í raun velur þú að draga
fram skáldið á kostnað fræðimanns-
ins? „Já, það er náttúrulega skáldið
sem er fært um að undrast. Það er
skáldið sem getur lyft sér upp og
séð aðeins víðara yfir sviðið. Það
gefur mér frelsi og það gerir það að
verkum að ég get farið að skrifa um
það hvernig er að vera manneskja
á þessum tímum, og reynt að skilja
hvað vakir fyrir mönnum. Að reyna
að nálgast aðra manneskju, land-
námsmanninn, var eina leiðin til
að halda lesanda við efnið að mér
fannst. Að hafa þetta breiða sjónar-
horn er stöðugt erfiðara í akademí-
unni, þar ertu nauðbeygður til þess
að vera í einhverjum míkróískum
vandamálum. Til dæmis getur þú
skrifað doktorsritgerð um formin
á sverðum á árunum 790 til 850 í
Vestur-Noregi. En það sem vantar
helst eru tengingarnar á milli slíkra
grunnrannsókna svo einhver
heildar tilgáta megi fæðast. Ég nýti
til dæmis niðurstöður margra fræði-
greina sem ég er alls ekki skólaður í.
Þannig stillir maður sig laglega af til
höggs, en maður þarf að brjóta af sér
þessa hlekki og þora.
Hugsun mín var sú að hið fræði-
lega inntak átti ekki að bíða hnekki
af þessari aðferð og þar komum við
að móttökum annarra fræðimanna.
Þar hef ég bæði mætt gagnrýni
meðan aðrir hafa þakkað mér. Sumir
virðast ganga út frá því að ef maður
skrifar af ástríðu eða miklum áhuga,
hljóti maður að vera að ljúga.
Magnús
Guðmundsson
magnus@frettabladid.is
Maður þarf að láta
þessa akadeMísku orð-
ræðuhefð og hlutlægu
rödd veðrast af sér
og ég valdi það til að
vera ærlegur gagnvart
lesandanuM.
1
0
-1
2
-2
0
1
6
0
4
:3
4
F
B
1
5
2
s
_
P
1
0
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
5
2
s
_
P
0
9
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
5
2
s
_
P
0
4
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
5
2
s
_
P
0
5
4
K
_
N
Y
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
B
A
1
-9
E
A
4
1
B
A
1
-9
D
6
8
1
B
A
1
-9
C
2
C
1
B
A
1
-9
A
F
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
7
A

F
B
1
5
2
s
_
9
_
1
2
_
2
0
1
6
C
M
Y
K