Morgunblaðið - 31.10.2015, Page 32

32 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 2015
Það eina sem við vitum um Ísland er að hér er töluð fornnorska,sagði mér ung hárgreiðslukona frá Noregi sem hér starfar.Hún tjáir sig nær eingöngu á ensku hér á landi en þar sem églagði hart að henni að tala við mig á nútímanorsku féllst hún á
það með semingi. Ég verð að játa að norskan mín er kynleg blanda af
dönsku, norsku og Finnlandssænsku en stúlkan skildi mig ágætlega og
svo virtist sem henni þætti notalegt að bregða fyrir sig móðurmálinu á
meðan hún þvoði á mér hárið.
Ég hafði áður heyrt að Norðmönnum væri innrætt að við Íslendingar
töluðum það sem þeir kalla
gammelnorsk. Samkvæmt
þeirra skilningi er það málið
sem Snorri Sturluson skrifaði
á norskar konungasögur á 13.
öld og veitti þeim fróðleik um
þeirra eigin fortíð en ég hef
fyrir satt að án þess hefðu þeir
næsta litla vitneskju um kapp-
ana Hákon Aðalsteinsfóstra og
Svein Alfífuson. Mér skilst að
Snorri sé enn í hávegum hafð-
ur þarna austurfrá fyrir að
hafa skrifað sögu Noregs og
kannski halda Norðmenn að
við Íslendingar ríghöldum í
tungutak hans í virðingarskyni
við þá. En að sjálfsögðu ber
þetta vott um skelfilega fá-
fræði og er hálfgerð móðgun
við okkur sem höfum þróað
málið okkar svo að það er
gjaldgengt á nánast öllum
sviðum fræða og lista í heimi
nútímans.
Um svipað leyti og umrædd-
ur hárþvottur átti sér stað hitti
ég hóp danskra nemenda sem
höfðu fengið það hlutverk að
fræðast dálítið um íslenska
tungu. Á meðal þeirra voru
nokkrir Íslendingar. Dönunum
þótti mjög athyglisvert hvern-
ig við Íslendingar höfðum
skipulega útrýmt áhrifum frá
danskri nýlendustefnu með því
að leggja fyrir róða dönsk orð
eins og altan og fortó eða mynda nýyrði af gömlum stofnum, svo sem
tölvu, þyrlu og örgjörva. En þeim gekk erfiðlega að fóta sig í íslenskri
málfræði, þótti furðulegt að við skyldum hafa þörf fyrir þrjú kyn og að
strákur sem héti Egill þyrfti að burðast með fjögur föll þegar danskur
nafni hans kæmist vel af með tvö. Skemmtilegast þótti þeim að heyra af
nokkrum persónum Íslendingasagnanna, t.d. Gretti sem drap draug og
Gunnhildi Noregsdrottningu sem klófesti nýtrúlofaðan Íslending svo að
hann gat ekki gagnast unnustu sinni.
Þessir hressu Danir átti það sameiginlegt með norsku hárgreiðslukon-
unni að vilja helst tjá sig á ensku og samskipti þeirra við íslensku jafn-
aldrana fóru yfirleitt fram á því máli. Í lok tímans tók ég fram Njálu og
las úr henni stuttan kafla. Danirnir botnuðu ekkert í þessu en þeim til
mikillar furðu skildu íslensku krakkarnir hvert einasta orð, þótt bókin
væri skrifuð á 13. öld eins og verk Snorra. Við erum því kannski ekki svo
fjarri fornnorskunni, þegar öllu er á botninn hvolft.
Á fornnorsku
Tungutak
Guðrún Egilson
gudrun@verslo.is
Tunga Íslenskir unglingar skilja enn tungu-
mál Snorra Sturlusonar.
Mynd/CC: Wikipedia: Christian Krohg
Nú er landsfundum og flokksþingum stjórn-málaflokkanna á þessu ári lokið. Það semupp úr stendur að þeim loknum er framsóknunga fólksins á landsfundi Sjálfstæðisflokks-
ins, sem kom öllum að óvörum en er það sem setti mark
sitt á landsfundinn. Hefði frumkvæði þess ekki komið til
hefði landsfundurinn orðið tíðindaminni en efni stóðu til.
Kannski má horfa á stöðuna á þann veg að framundan
sé mikil samkeppni um fylgi nýrra kynslóða kjósenda og
þar verði í fararbroddi, annars vegar unga fólkið í Sjálf-
stæðisflokknum og hins vegar Píratar.
Sennilega er bilið á milli yngstu kynslóða og hinna
elztu meira um þessar mundir en það hefur oftast verið.
Sigurður Valgeirsson, einn af bókmenntagagnrýnendum
Kilju Egils Helgasonar, orðaði það vel sl. miðvikudags-
kvöld, þegar hann sagði efnislega að kannski þyrfti að
skilgreina hugtakið einkalíf upp á nýtt, þar sem yngra
fólk lifði einkalífi sínu í ríkum mæli á samskiptamiðlum
nútímans.
Það er mikið til í þessu eins og sjá
má á Facebook þar sem vel er sagt
frá hvers kyns atburðum í fjölskyldu-
lífi fólks sem áður fóru fram innan
veggja heimilis.
En jafnframt eru vísbendingar hér
og þar um breytt lífsviðhorf og
breyttan lífsmáta yngri kynslóða.
Hugsanlega mestu breytingar frá því að ’68-kynslóðin
var og hét? Hver eru rökin fyrir þessari skoðun?
Þess sjást merki að viðhorf yngri kynslóða til húsnæð-
ismála hafi verið að breytast. Fyrir hálfri öld var „eign
fyrir alla“ eitt af kjörorðum Sjálfstæðisflokksins, þ.e. að
fólk gæti eignast eigin íbúð. Eftir nokkurra áratuga veg-
ferð í gegnum öldurót verðbólgu og óðaverðbólgu, verð-
tryggingar og hátt vaxtastig að auki, sem forsætisráð-
herrann sjálfur hefur kallað „vaxtaokur“ sýnist
töluverður hópur ungs fólks ekki lengur líta á það sem
hið eftirsóknarverðasta í lífinu að „eignast“ þak yfir höf-
uðið og vill alveg eins leigja, þótt leigan sé há, í stað þess
að taka á sig skuldbindingar til margra áratuga.
Kröfur til íbúðarhúsnæðis kunna líka að vera að
breytast eða minnka. Þrátt fyrir miklar fréttir um verð-
bólu á fasteignamarkaði sagði fróður maður um þann
markað á dögunum að illa gengi að selja dýr einbýlishús
og taldi ekki fráleitt að ástæðan væri breytt viðhorf
yngri kynslóða til slíks húsnæðis.
Fyrir hálfri öld var það talið eitt af því lífsnauðsyn-
lega að eiga bíl. Nú ferðast fleiri og fleiri um á reið-
hjólum sem kosta lítið í fjárfestingu og rekstri. Það við-
horf sem ríkti í þá daga að veðráttan kæmi í veg fyrir að
Íslendingar notuðu reiðhjól jafn mikið og Danir hefur
orðið að víkja bæði vegna betri reiðhjóla og betri hlífð-
arfata.
Ung kona sagði á dögunum að lífsstílsbreytingar af
þessu tagi mætti m.a. rekja til þess að ungt fólk teldi
það til lífsgæða að geta ferðast um heiminn og vildi
fórna ýmsum þægindum til þess að geta það.
Fyrir skömmu spáði aðalforstjóri Apple því að fram-
undan væri meiri háttar bylting í bílaiðnaði. Hvað átti
hann við með því?
Væntanlega að sjálfstýrandi smábílar yrðu farartæki
fólks í framtíðinni sem yrðu rafdrifnir frekar en að
ganga fyrir benzíni eða dísilolíu. Og í ljósi þróunar deili-
hagkerfisins er hægt að sjá fyrir sér framtíð þar sem
fólk pantar sjálfstýrðan bíl í gegnum snjallsíma þegar
það þarf að fara á milli staða.
Bylting af þessu tagi getur orðið að veruleika á næstu
einum til tveimur áratugum og orðið daglegur þáttur í
lífi yngstu kynslóða Íslendinga.
Mér er í fersku minni þegar ég las
fyrir nokkrum áratugum frétt í er-
lendu blaði að framtíðin yrði sú að
fólk stæði á götuhornum og talaði í
síma. Þessi framtíðarsýn þótti að-
allega fyndin á þeim tíma en er nú
daglegur veruleiki í lífi okkar.
Að baki er bylting í fjarskiptum og
fjölmiðlun sem reyndar sér ekki fyrir
endann á. Heimabankarnir eru í sjálfu sér gríðarleg
bylting í fjármálaþjónustu. Deilihagkerfið er að byrja að
höggva skarð í venjubundin viðskipti stórfyrirtækja og
kann að seilast inn í fjármálakerfið í æ ríkari mæli á
næstu árum.
Þegar horft er til þessara breytinga á umhverfi okkar
þarf engum að koma á óvart, þótt stjórnmálaflokkar,
sem þjóðfélagsstofnanir geti fokið út í veður og vind og
eitthvað annað komið í staðinn. Áður fyrr voru það
flokkarnir og einstök hagsmunasamtök, svo og verka-
lýðshreyfing, sem börðust fyrir breyttum viðhorfum á
ýmsum sviðum. Nú situr ungt fólk – ekki sízt ungar
stúlkur – við tölvuna heima hjá sér og koma af stað
hreyfingum sem í sumum tilvikum hafa gjörbreytt
ríkjandi viðhorfum á tilteknum sviðum á skömmum
tíma. Og hafa með þeim hætti meiri áhrif en bæði
stjórnmálaflokkar og einstakir stjórnmálamenn.
Þetta er það nýja þjóðfélag sem hinum hefðbundnu
stjórnmálaflokkum gengur svo illa að skilja og ná fót-
festu í. Það á við um alla flokka. Framsókn unga fólksins
á landsfundi Sjálfstæðisflokksins gerði það að verkum
að það er meira líf í þeim flokki heldur en hinum hefð-
bundnu vinstriflokkum.
Á landsfundi VG sem líka var um síðustu helgi gerðist
ekkert markvert sem náð hefur athygli þjóðarinnar og
sumir upplifa Samfylkinguna á þann veg að hún sé nán-
ast horfin af sviðinu.
Það er sjálfsagt ósanngjarnt að ætlast til þess að
stjórnmálaflokkar nái að átta sig á svona breytingum í
einu vetfangi og laga sig að þeim en vilji þeir halda lífi
eiga þeir ekki annan kost.
Stjórnmálaflokkum
gengur illa að skilja
djúpstæðar breytingar á
lífsviðhorfum og lífsstíl
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Er að verða til mesta
kynslóðabil frá ’68?
Hermanni Jónassyni, forsætisráð-herra 1934-1942, hefur stund-
um verið brugðið um kynþáttaandúð.
Tvennt er þá nefnt. Hingað hafði gyð-
ingurinn Hans Rottberger flúið und-
an Hitler ásamt fjölskyldu sinni.
Haustið 1937 átti að vísa fjölskyld-
unni úr landi. Rottberger leitaði í
öngum sínum til danska sendiráðsins.
Tók sendiráðsfulltrúinn Carl A.C.
Brun málið upp við Hermann Jón-
asson í kvöldverði. Hermann var hinn
vingjarnlegasti og lofaði að fram-
lengja dvalarleyfi fjölskyldunnar í
nokkra mánuði, en tók þó fram, eins
og Brun færði í dagbók sína 17. nóv-
ember 1937, að það „væri grundvall-
arregla, að Ísland hefði alltaf verið
hreint norrænt land, laust við gyð-
inga, og að þeir sem komnir væru til
landsins skyldu aftur hverfa á brott“.
Hitt dæmið hef ég rætt um áður.
Það er setning í skeyti frá Bertil
Kuniholm, ræðismanni Bandaríkj-
anna á Íslandi, til utanríkisráðuneyt-
isins í Washington-borg 1. júlí 1941,
þegar herverndarsamningurinn var
undirbúinn: „Forsætisráðherrann
óskar eftir því að engir negrar verði í
sveitinni, sem skipað verður niður
hér.“ Þessi setning var felld úr opin-
berri útgáfu bandarískra skjala um
utanríkismál, án úrfellingarmerkis.
Líklega er rétt, sem Vilhjálmur
Örn Vilhjálmsson fornleifafræðingur
segir, að afstaða Hermanns var frek-
ar til marks um almenna útlendinga-
hræðslu Íslendinga en sérstaka kyn-
þáttaandúð Hermanns sjálfs.
Íslendingar höfðu búið hér einir í þús-
und ár, að heita mátti. Stolt þeirra af
fornum menningararfi blandaðist
ótta um að þessi fámenna þjóð týndi
sjálfri sér, og sá ótti ummyndaðist
iðulega í útlendingahræðslu, ekki síst
gagnvart hópum, sem voru sérstakir
um trú, háttalag eða hörundslit. Her-
manni hefur líklega gengið það eitt til
að forðast árekstra. Hann hefur eins
og flestir Íslendingar verið vinsam-
legur nærstöddu fólki, en litið á fjar-
statt fólk sem nafnarunur í skjölum.
Þessi afstaða var þjóðinni þó ekki
til sóma. Trúarbrögð eða hörunds-
litur eiga ekki að ráða því hvaða út-
lendingar séu hér velkomnir þótt með
því sé ekki sagt að allir útlendingar
skuli vera hér velkomnir, til dæmis sí-
brotamenn, smitberar eða áreitnir
öfgamenn. Ætíð er fengur að dug-
legu, sjálfbjarga fólki og enn á það
við, sem skáldið orti, að hjörtunum
svipar saman í Súdan og Grímsnes-
inu.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Kynþáttaandúð eða
útlendingahræðsla?JólablaðMorgunblaðisins kemur út
fimmtudaginn 19. nóvember
Fullt af spennandi
efni fyrir alla aldurshópa
PÖNTUN AUGLÝSINGA:
til kl. 12 mánudaginn
16. nóvember.
NÁNARI UPPLÝSINGAR GEFUR:
Katrín Theódórsdóttir
Sími: 569 1105 kata@mbl.is