Morgunblaðið - 28.05.2016, Page 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. MAÍ 2016
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Vladimír Pút-ín, forsetiRússlands,
er staðráðinn í því
að gera Rússland
að stórveldi á ný.
Til þess er ýmsum
brögðum beitt. Rússar fara
fram með hernaði og stunda
áróður og njósnir. Í heims-
mynd Pútíns eiga Rússar sér
marga óvini og þar fara
Bandaríkjamenn fremst og
Evrópusambandið er skammt
undan. Þau ríki sem Pútín tel-
ur að séu á „áhrifasvæði“
Rússa fá á baukinn ef þau halla
sér að ESB. Hagsmunir Rúss-
lands eru alls staðar þar sem
Rússa er að finna. Pútín hefur
sagt að ekki megi láta þá
Rússa lönd og leið sem lentu
utan landamæranna þegar
Sovétríkin liðuðust í sundur.
„Ekki gleyma því að í þágu
almenns öryggis og friðar í
Evrópu lét Rússland af frjáls-
um vilja risastór landsvæði af
hendi til fyrrverandi lýðvelda
Sovétríkjanna, þar á meðal
landsvæði sem sögulega hafa
alltaf tilheyrt Rússlandi,“
sagði Pútín á ráðstefnu undir
yfirskriftinni „Rússland og
vestrið“. „Þar er ég ekki að-
eins að hugsa um Krím og
Norður-Kasakstan, heldur til
dæmis einnig Kaliníngrad-
svæðið.“
Pútín lét þessi orð ekki falla
í gær eða fyrradag, heldur í
mars 1994 þegar hann var
varaborgarstjóri Péturs-
borgar. Forseti Rússlands
fylgir nú eftir hugmyndum
sem mótuðust á ferli hans í
sovésku leyniþjónustunni. Þær
snúast ekki um að endurreisa
Sovétríkin en þeim er heldur
ekki afneitað. Um leið er horft
aftur til rússneska keisara-
dæmisins.
Þegar Pútín lagði Krím-
skaga undir sig fylgdi hann
eftir orðum sínum í ræðunni
fyrir rúmlega tveimur áratug-
um. Stuðningur hans við upp-
reisnarmenn í austurhluta
Úkraínu hlýtur því að flokkast
undir vernd við Rússa utan
landamæra Rússlands.
Aðgerðir Rússa á hinum
ýmsu sviðum hafa vakið ugg og
ótta í ríkjum sem liggja að
Rússlandi. Enda hafa rúss-
neskir ráðamenn látið liggja að
því að ekki sé víst að þeir hafi
látið staðar numið. Fyrir
tveimur árum sagði Sergei
Lavrov, utanríkisráðherra
Rússlands, að Eystrasaltsríkin
skyldu draga lærdóm af átök-
unum í Úkraínu.
Eftir rúman mánuð munu
leiðtogar ríkja Atlantshafs-
bandalagsins funda í Varsjá.
Pólskum stjórnvöldum er mjög
í mun að áhyggjur þeirra
vegna grannans í austri verði
teknar til greina á
fundinum. Í
Sunnudagsblaði
Morgunblaðsins er
fjallað um viðhorf
Pólverja og
áhyggjur. Pólverj-
ar voru í tæplega hálfa öld
undir hæl Sovétríkjanna og
stendur því ekki á sama um
hernaðarumsvif Rússa.
Í frásögn af blaðamanna-
fundi í Varsjá með forsætis-
ráðherra, utanríkisráðherra
og varnamálaráðherra Pól-
lands kemur skýrt fram það
viðhorf að sá viðbúnaður sem
talinn var duga þegar kalda
stríðinu lauk og friður blasti
við dugi ekki til. Ágengni
Rússa blasi við á hverjum degi.
Rússar hafi ekki staðið við fyr-
irheit sín að loknu kalda stríð-
inu og NATO þurfi að bregðast
við. Ekki gangi að hafa minni
varnir á austurvængnum en al-
mennt gerist í ríkjum banda-
lagsins.
Witold Waszczykowski,
utanríkisráðherra Póllands,
var til svars þegar spurt var
hvort NATO vanmæti hættuna
af Rússum. „Pólverjar eru
venjulega vitrir eftir á,“ sagði
hann. „Nú viljum við vera vitr-
ir áður en hlutirnir gerast,
koma í veg fyrir atburði, frem-
ur en að þurfa að endurheimta
land.“
Beata Szydlo, forsætisráð-
herra Póllands, sagði að á
fundinum í Varsjá myndi gef-
ast tækifæri til að endurnýja
skuldbindingar í öryggis-
málum. „Við þurfum að ræða
um að styrkja bandalagið,“
sagði hún. „Við lifum á þannig
tímum. Skammt er síðan Úkra-
ína var friðsælt land. Ekki
lengur. Það sýnir hversu brot-
hætt öryggi okkar er. Þess
vegna þurfum við að vera á
verði og gæta öryggis okkar.“
Hugveitan Rand í Banda-
ríkjunum birti fyrir nokkrum
vikum niðurstöður greiningar
þar sem farið var ofan í hvað
myndi gerast ef Rússar réðust
inn í Eistland og Lettland.
Einu gilti hvernig dæmið var
reiknað, Rússar myndu létti-
lega geta farið framhjá sveit-
um NATO eða gjörsigrað þær.
Rússar gætu eftir 36 til 60
klukkutíma staðið við borg-
arhlið Ríga og/eða Tallinn. Hjá
NATO er treyst á fælingar-
máttinn. Vissan um að aðild-
arríki bandalagsins muni
bregðast við þótt þeir gætu
haft yfirburði í upphafi hafi
slíkan fælingarmátt að Rússar
muni ekki aðhafast. Þetta kann
að duga þeim sem eru fjær
landamærunum og telja fjar-
stæðukennt að Rússar muni
ráðast inn í aðildarríki NATO
en uggurinn á austurvængnum
er raunverulegur.
Aðildarríki NATO
með landamæri að
Rússlandi vilja auk-
inn viðbúnað}
Uggur á austurvæng
H
eilbrigðisþjónustan stendur víð-
ast hvar frammi fyrir gríð-
arlegum áskorunum, meðal
annars vegna mikillar fjölg-
unar aldraðra. Stjórnvöld um
allan heim leita ráða til að stemma stigu við
útbreiðslu sjúkdóma og draga úr kostnaði, en
sú barátta hefur tekið á sig ýmsar myndir. Í
Bretlandi og Frakklandi hafa lokkandi sígar-
ettupakkingar til að mynda verið gerðar út-
lægar; nú skreyta umbúðirnar viðvaranir við
skaðlegum áhrifum reykinga en merki fram-
leiðandans er prentað á pakkann í staðlaðri
leturgerð. Þá má leiða líkur að því að innan
fárra ára verði sykurinn næsti óvinur númer
eitt, en samkvæmt skýrslu Credit Suisse frá
2013 eru 30-40% af heilbrigðisútgjöldum í
Bandaríkjunum tilkomin vegna kvilla sem
rekja má til óhóflegrar sykurneyslu. Sykurskatturinn er
dæmi um tilraunir yfirvalda til að ná tökum á vandanum,
en birtingarmyndir hans eru meðal annars offita og syk-
ursýki 2.
Á dögunum greindi AFP frá enn einu vandamálinu
sem stjórnvöld og heilbrigðisyfirvöld eiga við að etja en
það er gríðarlegur kostnaður vegna nýrra lyfja. Ný lyf
eru sumhver verðlögð þannig að stjórnvöld eru sögð
glíma við þá spurningu hversu mikils virði mannslífið er
og hyggst Francois Hollande Frakklandsforseti bera
málið upp á fundi G7-ríkjanna sem hófst á fimmtudag.
Tilefni umfjöllunar AFP er verðlagningin á lyfjum
bandaríska lyfjafyrirtækisins Gilead Sciences gegn lifr-
arbólgu C, en þau heita Sovaldi og Harvoni.
Sovaldi kom á markað 2013 en það var ekki
fyrr en í fyrra, eftir mikil mótmæli, að stjórn-
völd á Spáni ákváðu að greiða fyrir lyfið og þá
aðeins fyrir þá sem þjáðust af langt genginni
lifrarbólgu C. Kostnaðurinn við þessa ákvörð-
un var svo mikill að fjármálaráðherra lands-
ins, Cristobal Montoro, sagði að hún væri ein
af ástæðum þess að ríkinu hefði ekki tekist að
ná markmiðum sínum í ríkisfjármálunum árið
2015. Tólf vikna meðferð kostaði þá 56.000
evrur í Frakklandi en í dag kostar hún 13.000
evrur á Spáni, vegna aukinnar samkeppni.
Á Íslandi varð Harvoni fyrir valinu en í jan-
úar síðastliðnum fór af stað átak sem miðar
að því að útrýma lifrarbólgu C hér á landi og
felur meðal annars í sér að öllum þeim sem
njóta sjúkratrygginga á Íslandi og smitaðir
eru af sjúkdómnum fá meðferð sér að kostnaðarlausu.
Um er að ræða samstarf milli Gilead og Landspítalans en
þegar átakinu var hrundið úr vör sagði Sigurður Ólafs-
son, umsjónarlæknir lifrarlækninga á spítalanum, að um
einstakt verkefni væri að ræða. Í öðrum löndum stæði
Harvoni aðeins þeim sjúklingum til boða sem væru hvað
lengst leiddir. Niðurstöður verkefnsins gætu því skipt
sköpum á heimsvísu og orðið öðrum þjóðum fyrirmynd.
Það er vonandi, og í það minnsta gott að vita að jafnvel
þótt deilt sé um staðsetningu nýs spítala og einkarekstur
í heilbrigðiskerfinu virðist ríkja einhugur um að þrátta
ekki um fjárhagslegt virði þjóðfélagsþegna.
holmfridur@mbl.is
Hólmfríður
Gísladóttir
Pistill
Heilbrigðið metið til fjár
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
Fjármálaráðherra hefur lagtfram þingsályktun-artillögur á Alþingi umfjármálaáætlun og fjár-
málastefnu til fimm ára, 2017-2021, á
grundvelli nýrra laga um opinber
fjármál sem tóku gildi 1. janúar sl.
Eru þessar tillögur því lagðar fram í
fyrsta sinn.
Tilgangur fjármálastefnu er að
setja almenn markmið um þróun
opinberra fjármála, sem breið sátt á
að geta náðst um, eins og það er orð-
að í athugasemdum við tillögurnar.
Fjármálaáætlunin felur í sér ítarlegri
útfærslu á markmiðum fjármála-
stefnunnar um tekjur, gjöld og efna-
hag ríkis og sveitarfélaga.
Tvö skilyrði fjármálastefnunnar,
um afkomu- og skuldaþróun, eru sögð
uppfyllt á fyrstu tveimur árum áætl-
unarinnar. Það felur m.a. í sér að á
næstu fimm árum er áætlað að
heildarjöfnuður verði ávallt jákvæður
og í öðru lagi að heildarskuldir hins
opinbera hafi lækkað um 30% af
vergri landsframleiðslu þegar í lok
árs 2018 og haldist vel undir þeim
mörkum á seinni hluta tímabilsins.
Fjölmargar athugasemdir
Eftir á að koma í ljós hversu
breið sátt næst um fjármálaáætlun-
ina. Miðað við innsendar umsagnir
hagsmunaaðila eru gerðar fjölmargar
athugasemdir við tillögurnar. Al-
mennt fagna þó flestir þessir aðilar
viðleitni stjórnvalda. Þannig eru fjöl-
margar athugasemdir frá ASÍ, Sam-
tökum atvinnulífsins, BHM, Sam-
tökum iðnaðarins og Viðskiptaráði.
Einnig gerir Seðlabankinn ýmsa
fyrirvara, þó að því sé fagnað að af-
koma hins opinbera í heild sinni sé
birt og að markmið um lækkun
skulda ríkissjóðs sé metnaðarfullt. Í
umsögn bankans segir að gangi
áform fjármálaáætlunar eftir verði
aðhald ríkisfjármála samkvæmt fjár-
málastefnunni líklega hlutlaust á
tímabilinu. Telur bankinn það æski-
legra, í ljósi hagsveiflunnar, að aðhald
í ríkisfjármálum verði hert, þannig að
stefnan leggist á sveif með peninga-
málastefnu Seðlabankans. Bankinn
telur mikilvægt að stjórnvöld geri sér
grein fyrir að spár um efnahags-
umsvif svo langt fram í tímann séu
háðar mikilli óvissu. Því sé mikilvægt
að langtímaáætlanir séu varfærnar.
Samband ísl. sveitarfélaga sendir
inn ítarlega umsögn en haft var samráð
við sveitarfélögin um þá þætti er snúa
að samstarfi þeirra við ríkið. Hafa þau
sett sér sömu markmið í gerð fjár-
málaáætlana, skv. sérstöku sam-
komulagi frá í vor, en telja sam-
komulagið þó ekki binda ákvarðanir
einstakra sveitarfélaga. Tillögunum er
fagnað en ýmsar ábendingar eru við
einstaka málaflokka.
Mesta gagnrýni er að finna í um-
sögnum ASÍ og SA. Vitnar ASÍ til
ályktunar miðstjórnar, þar sem for-
gangsröðun í ríkisfjármálum sem birt-
ist í fjármálaáætluninni er harðlega
gagnrýnd. Þar sé hvorki að finna merki
þess að stefna stjórnvalda muni
treysta efnahagslegan stöðugleika né
undirbyggja félagslega velferð og auk-
inn jöfnuð í samfélaginu. Telur ASÍ að
þessi stefnumörkun stjórnvalda sé
ekki sá nauðsynlegi grundvöllur að
samningamódeli á vinnumarkaði sem
til þurfi. Leggur ASÍ til að skattkerf-
isbreytingar verði endurskoðaðar, m.a.
tekinn aftur upp auðlegðarskattur,
veiðigjöld hækkuð og „alvöru“ há-
tekjuskattur verði lagður á ofurlaun.
Samtök atvinnulífsins vara í um-
sögn sinni við auknum útgjöldum rík-
isins og lýsa miklum áhyggjum af af-
leiðingunum. Ríkið ætli með auknum
umsvifum sínum að taka fullan þátt í og
ýta undir þenslu á vinnumarkaði, með
hættu á sívaxandi launaskriði og verð-
bólgu í kjölfarið. Telja SA nauðsynlegt
að breyta áætluninni og hemja út-
gjaldaaukninguna. Þess í stað verði
tekjum varið til að greiða enn frekar
niður skuldir en gert sé ráð fyrir.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ríkisfjármál Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra hefur lagt fram
þingsályktunartillögur um fjármálaáætlun og fjármálastefnu til 2021.
Fjármálaáætlunin
fær misjöfn viðbrögð
Áskorun til þingmanna
» Bandalag háskólamanna,
BHM, skorar í sinni umsögn á
alþingismenn að afgreiða ekki
fjármálaáætlunina óbreytta.
» BHM gagnrýnir að í áætl-
uninni sé ekki gert ráð fyrir
auknum ríkisframlögum til há-
skólanna.
» Tekið er undir áhyggjur
rektora af undirfjármögnun
háskólastigsins.
» BHM bendir á að sókn til
framfara og atvinnuuppbygg-
ingar verði hér eftir sem hing-
að til byggð á háu mennt-
unarstigi þjóðarinnar.
» Bæði Náttúruminjasafn
Íslands og Hið íslenska nátt-
úrufræðifélag (HÍN) hafa sent
inn umsagnir þar sem lýst er
áhyggjum af stöðu safnsins.
Hvergi sé minnst á það í fjár-
málaáætluninni.
» Í umsögn safnsins er
bent á að frá árinu 2007 hafi
það átt verulega undir högg
að sækja hjá fjárveitingavald-
inu.
» HÍN segir Náttúruminja-
safnið búa við óviðunandi að-
stæður og skorar á Alþingi að
gera safninu kleift að sinna
lögbundnu hlutverki sínu.