Orð og tunga - 01.06.2002, Qupperneq 84

74
Orð og tunga
Non spectat ad fall. n. casus. velfallinn. adj. proportionatus; ut: sliett fall-
inn, seu vel fallinn i and-liti, sed contractum est afagrligr. adj. venustus,
speciosus; Sed notandum est terminationem ligr, non similitudinem sem-
per, sed qvalitatem et constitutionem denotare. Porro ut hæc vocula, et
similes, reducitur ad vulgarem et legitimum literarum mutandi modum,
observanda est contractio primö in farligr, pro fagrligr: et deinde, quod r.
ante /. in alterum /. transeat; ut valla (vix) pro varla, et id qvidem contract-
um á varliga, sic gella, adv. claré, exacté á gerliga, sed Exemplum qvod
fallegr, contractum sit á fagrligr, et id iterum inveniatur contractum in
farligr (venustus) extat Edda P.V.5 alicubi farlig sæing jarli, vulgöfalleg
sæng. (AM 433 fol., IV, lOr.)
hinc videtur esse qvasi fagrligr6 - potius qvám á fall - casus, vel fai; itio.
(AM 433 fol„ IV, lOr; viðbót ofan við fyrstu línuna í greininni/a///gr.)
Aftar í/-unum, þar sem hann fjallar um so. ‘fara’, víkur Jón að fommálsorðinu ‘farligr’
og segir þá:
farlegr (pronuntiatur vulgo fallegr. hodie venustus, ut farleg stulka, puella
venusta, ita hodie solum significat alias snotur stulka, sed qvondam videtur
denotasse etiam commodum ut: farlig sæing jarli v. Edda. Potest tamen
derivari ab egfelli, qvasi falliim vel, bené dispositus. (AM 433 fol., IV,
51 v.)
I umfjöllun sinni um lo. ‘fallegur’ hefur Jón Ólafsson drepið á svo marga skýringarkosti
og gert grein fyrir þeim að síðari tíma málfræðingar hafa í rauninni að mestu endurtekið
það sem Jóni hafði dottið í hug og hann fest á blað. Þeir elstu þeirra, Hafnarstúdentarnir
Sveinbjörn Egilsson, Eiríkur Jónsson og Guðbrandur Vigfússon, hafa að sjálfsögðu
þekkt orðabókarverk Grunnavíkur-Jóns, þó að ekki verði fullyrt að þeir hafi skýringar
sínar á lo. ‘falligr’ þaðan.
I Lexicon Poéticum (1860:157) fylgdi Sveinbjörn Egilsson þó nákvæmlega þeirri
þróunarkenningu sem Jón Ólafsson setti fram (á bl. lOr í orðabókarbindinu), þ.e.a.s.
‘fagrligr’ > ‘farligr’ > ‘fallegr’. Um lo. ‘farligr’ sagði Sveinbjörn:
“adj., id. qu. hodiernum falligr, (ut felligr = ferligr), contr. ex fagrligr.”
Hér vísaði Sveinbjörn til Færeyinga sögu um lo. ‘fagrligr’ en taldi sjálfur koma til
greina að lo. ‘falligr’ væri sama orð og ‘farligr’ og skylt ‘fara’; að ‘farligr’ verður vikið
síðar.
Eiríkur Jónsson (1863:119 og 122) vísaði til uppmnaskýringarSveinbjarnaren taldi
sjálfur að ‘farligr’ í fomu máli, sem væri ‘falligr’ nú, kynni að vera skylt ’fara‘.
5Páll lögmaður Vídalín átti eddukvæðahandrit sem var skrifað eftir uppskrift Árna Magnússonar, sjá Einar
G. Pétursson 1998, 50.
6Misritað fagrlingr.