Náttúrufræðingurinn - 2013, Blaðsíða 11

119
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
(2. tafla). Þau gjóskulög sem eftir eru
koma að mestu frá Kötlu og Heklu
en 37 lög hafa ekki enn verið rakin
til uppruna síns. Til að meta raun-
fjölda gjóskulaga umhverfis jökul-
inn þarf að tengja gjóskulögin á milli
jarðvegssniða.
Gjóskuleiðarlög
Í jarðvegssniðunum sjö eru alls
tuttugu og eitt gjóskulag sem nýtast
sem leiðarlög, sum þeirra eru aðeins
staðbundin leiðarlög en önnur
finnast á svo til öllu landinu (1.
tafla). Níu þessara laga eru mynduð
í ísúrum og súrum Heklugosum
(styrkur SiO2 > 52 þyngdarprósent)
og þar af eru fjögur (H-1158, H3, H4,
HÖ) í a.m.k. fjórum jarðvegssniðum
en fimm (H-1104, Hy, HM, HS, H5)
finnast í færri en fjórum sniðum
og eru því flokkuð hér sem stað-
bundin leiðarlög fyrir utan H5 sem
getur seint talist staðbundið.32
Önnur leiðarlög eru úr Öræfajökli
(Ö-1362, Ö-1727), Torfajökli (G),
Öskju (A), Kötlu (K-1918, Eldgjá,
Hrafnkatla, EN, NN, N1), og
Bárðarbungu (V-1477, V-871). Súru
gjóskulögin frá Öræfajökli 1362
og Torfajökli auk basísku laganna
úr Veiðivatnagosi ~1477 og Vatna-
öldugosi ~870 og Kötlulagsins
sem kallast Hrafnkatla, finnast í
fleiri en fjórum jarðvegssniðum
en önnur lög finnast í færri en
fjórum sniðum. Þá er vert að taka
fram að gjóskulögin frá Torfajökli
og Öskju, sem hér eru nefnd G og
A, mynduðust bæði fyrir um 2000
árum. Í sumum jarðvegssniðum
finnast þessi lög blönduð og virðast
vera eitt gjóskulag en í öðrum finnst
ýmist hreint Öskju- eða Torfajökuls-
gjóskulag. Af þessum ástæðum
hefur verið brugðið á það ráð að tala
um þessi lög sem eitt lag og kalla
það G+A. Ef lögin eru talin sem eitt
lag þá sést að 10 lög (V-1477, Ö-1362,
H-1158, V-871, Hrafnkatla, G+A, H3,
H4, HÖ og H5) hafa næga dreifingu
til að teljast óstaðbundin leiðarlög.
Af þessum finnast alls fjögur lög í
öllum sniðunum sjö (Ö-1362, V-871,
Hrafnkatla og G+A). Leiðarlögin
eru fremur vel dreifð í tíma og því
eru aldurslíkön jarðvegssniðanna
ásættanleg (1. tafla).
Aldurslíkan byggt á upphleðslu-
hraða jarðvegs
Staðbundin gjóskuleiðarlög eru
engu síður mikilvæg en þau sem
dreifast um allt landið þegar aldurs-
líkan er byggt fyrir hvert jarðvegs-
snið. Það er því eðlilegt að fá mis-
munandi upphleðsluhraða milli
sniða innan ákveðinna tímabila
vegna ólíkra umhverfisaðstæðna á
hverjum stað og því er útreiknaður
aldur gjóskulaga innan tímabila
sem afmarkast af mismunandi
gjóskuleiðarlögum lítið eitt breyti-
legur vegna mislangra tímabila sem
unnið er með (3. tafla). Til að draga
úr skekkju á aldursútreikningum
er stuðst við meðalaldur tengdra
gjóskulaga en ekki aldur reiknaðan
út frá upphleðsluhraða jarðvegs í
stakri jarðvegsopnu.
Snið nr. – No. of soil profile 1 2 3 4 5 6 7
Hæð jarðvegssniðs
– Profile height (cm) 460 325 447 560 452 327 652
Heildar jarðvegsþykkt
– Total soil thickness (cm) 214,7 211,8 209,7 377 294 203,5 282,3
Prósentur jarðvegs í opnu
– Soil% in profile 46,7 65,2 46,9 67,3 65,0 62,2 43,3
Fjöldi JUH* tímabila – No. of SAR
periods (Soil Accumulation Rate) 10 5 9 10 9 6 12
Tími (ár) – Duration (year) 6570 2530 6900 7320 7010 5910 6110
Fjöldi gjóskulaga – No. of tephra units 96 56 169 139 108 50 129
Yngsta gjóskulag – Youngest tephra Ö1362 V14771 V1717 +1 V1717 +1 V1717 K1755 K1918
Elsta gjóskulag – Oldest tephra H5 +3 H3 H5 +2 H5 +9 HÖ +26 H4 +10 HÖ +2
Gjósklög á 1000 ár
– Tephra per 1000 yrs 14,6 22,1 24,5 19,0 15,4 8,5 21,1
Uppruni gjóskulaga – Origin of tephra 1 2 3 4 5 6 7
Grímsvötn 25 19 62 54 34 28 57
Bárðarbunga 30 20 58 44 32 10 21
Kverkfjöll 0 0 14 11 6 2 1
Katla basísk 20 11 15 10 13 5 36
Kalta súr 3 0 1 0 0 0 1
Hekla basísk 3 0 1 1 0 0 0
Hekla súr 6 2 7 7 5 2 6
Hekla T-lag 1 1 1 1 0 0 0
Öræfajökull 1 1 1 1 1 1 2
Torfajökull 1 0 4 3 3 0 1
Askja 0 1 0 0 1 1 0
Ísúrt 1 1 2 2 2 0 3
Basísk (óþekktur uppruni) 5 0 3 5 11 1 1
2. tafla. Upplýsingar um jarðvegssnið.48 – Soil profile information.48
1 Númer jarðvegssniða: 1 Hreysiskvísl, 2 Nýidalur,
3 Sauðárhraukar, 4 Kárahnjúkar, 5 Snæfell, 6 Steinadalur,
7 Núpsstaðarskógar. Staðsetning þeirra sést á mynd 1b.
* JUH stendur fyrir jarðvegsupphleðsluhraða.
Yngsta og elsta gjóskulag er gefið sem síðasta þekkta
gjóskuleiðarlag og +(tala) sýnir hve mörg yngri/eldri
gjóskulög finnast í sniði.
4. mynd. Tenging gjóskulaga milli jarðvegssniða. Mæld þykkt gjóskulaga er sýnd og litir vísa til uppruna gjóskunnar (sjá litaspjald). Hvít
svæði tákna jarðveg. Sýnanúmer eru sýnd hægra megin við hvert snið og gjóskuleiðarlög eru merkt með nöfnum (sjá 1. töflu). Takið eftir
að snið nr. 1 (Hreysiskvísl) er sýnt tvisvar til að loka tengingu umhverfis Vatnajökul og að snið nr. 3 (Sauðárhraukar) er sýnt með tveimur
teikningum. Litla kortið sýnir staðsetningu sniða (sjá einnig 1. mynd). – Correlation of tephra marker layers between profiles. Measured
thickness of tephra is shown and colour refers to source volcano (see legend). Blank intervals represent soil. Numbers to the right of each
log show sample numbers and tephra marker layers are indicated by their abbreviated symbol (see Table 1). Tephra marker layer correlation
between profiles is indicated by solid lines. Note that profile 1 is shown twice to close the correlation around the Vatnajökull ice-cap and the
Saudárhraukar profile is represented by two logs because two sections were measured at that site in order to accommodate for stratigraphic
disturbance present in the main profile. Inset map shows profile locations (see also Fig. 1).