Náttúrufræðingurinn - 2013, Blaðsíða 31

139
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
þeir vaxa á. Í því samhengi má benda
á að margir stofnanna eru færir um
að nýta sér ólífrænt fosfat. Einn stofn,
VH0414 sem kennigreindur var sem
geislagerill af Plantibacter ættkvísl,
reyndist fær um að vaxa á valæti
fyrir járnoxandi bakteríur. Það er
því freistandi að álykta að hann
stundi að einhverju leyti efnatillíf-
andi frumframleiðslu í hellinum, en
álitið hefur verið að afoxað járn og
mangan í basalti geti einmitt þjónað
sem orkugjafi fyrir efnatillífandi
bakteríur í hraunhellum.2,104
Er örverulífríki Vatnshellis hætta
búin af ágangi ferðamanna?
Örveruslikjan í lofti og veggjum
Vatnshellis er mikilvægur hluti af
náttúrufari hellisins og því hlýtur
sú spurning að vakna hversu við-
kvæmt þetta lífríki er fyrir ágangi
ferðamanna, nú þegar aðgengi að
hellinum hefur verið auðveldað til
muna. Við spurningunni er ekki til
einhlítt svar, enda hafa takmarkaðar
rannsóknir farið fram á þessu efni
hérlendis. Ekki liggja fyrir upp-
lýsingar um lekt hraunsins yfir
Vatnshelli, en líklegt má þó telja að
yfirborðsvatn eigi tiltölulega greiða
leið að hellinum eftir smásprungum.
Gróður er verulegur á svæðinu (1.
mynd) og því virðist líklegt að bæði
næringarefni af ýmsum toga og
jarðvegs- og gróðurgerlar berist að
jafnaði í hellinn í nokkrum mæli.
Einangrun Vatnshellis frá um-
hverfinu er því ekki algjör, jafnvel
þótt mannaferðir væru engar. Ef
2. tafla er skoðuð má einnig sjá að
fæstar þeirra baktería sem ræktuðust
upp úr Vatnshelli virðast upprunnar
úr fólki, en aðeins þrír stofnar
(VH247, VH0406 og VH0424) af
þeim sem kennigreindir voru sýna
mesta samsvörun við bakteríur af
mönnum. Örverulífríki Vatnshellis
virðist því tiltölulega lítt snortið.
Raunar eru vísbendingar um að
hellaslím sé almennt fremur þolið
fyrir röskunum. Má í því sambandi
nefna rannsókn Johnston et al.96 sem
rannsökuðu áhrif þvagmengunar
í einum Carlsbad-hellanna í New
Mexico. Þau komust að þeirri
niðurstöðu að þrátt fyrir nokkur
merkjanleg áhrif mengunarinnar,
þá væri örverulífríkið á staðnum
enn að mestu leyti saman sett af
hellabakteríum, fremur en af mann-
tengdum tegundum, og stungu þau
raunar upp á að hellabakteríur mætti
nýta til lífhreinsunar (e. bioremedia-
tion) á mengun í hellaumhverfi.96
Á hinn bóginn eru þekkt dæmi
um varanlegar og óafturkræfar
skemmdir sem orðið hafa vegna
breytinga á örverubíótu í hellum.
Þekktustu dæmin þar um eru þær
skemmdir sem orðið hafa á hella-
málverkum frá steinöld, svosem í
Lascaux og Altamira hellum.107–110
Í báðum þessum hellum höfðu mál-
verkin varðveist um þúsundir ára,
en umhverfisbreytingar af völdum
aukinna mannaferða í kjölfar þess
að hellarnir (endur)uppgötvuðust
og framkvæmda í þeim hafa leitt
til breytinga á ráðandi örverubíótu
hellanna og verkin liggja undir
skemmdum af völdum sveppa,
þörunga og baktería. Þó svo menn-
ingarminjar séu engar í Vatnshelli,
þá teljum við að örveruslikjan hafi
gildi í sjálfri sér og hvetjum til að
allra eðlilegra varúðarráðstafana sé
gætt við skoðun hellisins.
Summary
Bacterial life in the Netherworld –
the culturable microbiota of
Vatnshellir cave
Lava tubes contain unique and little ex-
plored microbial habitats. Vatnshellir in
the Purkhólahraun lava field presents
several examples of the type of macro-
scopic microbial mats commonly
termed ‘cave slime’. We sampled cave
slime and other microbial habitats in
Vatnshellir and cultured and isolated
bacteria on several media, including
oligotrophic ones. Forty-nine isolates
have been identified by means of par-
tial 16S rRNA gene sequencing. They
were found to belong to nineteen gen-
era in six classes. Most of the Vatnshellir
bacteria are primarily heterotrophic, al-
though nearly half of the strains tested
were able to scavenge inorganic phos-
phate from a culture medium and the
several tested strains could fix atmo-
spheric nitrogen, indicating that the
Vatnshellir microbiota is partly able to
scavenge inorganic nutrients and may
therefore possibly contribute to cave
weathering. However, only could be
shown to be iron-oxidizing under the
conditions used. Several identified
strains are closely related to bacteria as-
sociated with glaciers and cryoconite,
underscoring the psychrotrophic and
oligotrophic nature of the Vatnshellir
environment. We conclude that Vatns-
hellir is host to a unique microbiota
with clear conservation potential.