Náttúrufræðingurinn - 2013, Qupperneq 39

147
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
á Ísafirði að send yrðu að Keldum sýni
af kjötinu til rannsóknar, Komu sýnin
með fyrstu ferð. Við rannsókn kom í ljós
að í kjötinu var urmull af tríkínum. Var
héraðslækni gert aðvart um nauðsyn-
legar varúðarráðstafanir en þá var búið
að matreiða og borða megnið af kjötinu.
Engar fregnir eru um að neytendum
kjötsins hafi orðið meint af enda bitarnir
soðnir og lirfurnar þannig drepnar og
gerðar óskaðlegar.
Undanfarna tvo áratugi hefur
verið leitað að tríkínum hér á landi
í vefjum fimm annarra hvítabjarna.
Um er að ræða ungan björn sem
drepinn var við ísjaðarinn norður af
landinu í júní 1993 og fjögur dýr sem
syntu til landsins af eigin hvötum.
Fyrstu dýrin komu snemmsumars
2008, aldinn björn og roskin birna
(Skagadýrin svonefndu).20 Næst
kom ung birna í Þistilfjörð í janúar
2010 og önnur ung birna var felld í
Rekavík bak Höfn á Hornströndum
í byrjun maí 2011. Leitað var í 50
gramma bitum úr kjálkavöðva,
tungu og þind allra dýranna. Tvö
reyndust smituð, aldni björninn frá
2008 og unga birnan sem felld var
í Þistilfirði 2010. Ríflega sjöfaldur
munur var á þéttleika tríkínulirfa
í vefjum þessara hvítabjarna. Í
gamla birninum voru 8,5 lirfur að
meðaltali í hverju grammi tungu,
6,8 í kjálkavöðva og 4,4 í þind en
í ungu birnunni voru samsvarandi
gildi einungis 1,2, 1,0 og 0,6 lirfur í
grammi. Athyglisvert er að í báðum
dýrunum var lirfuþéttleikinn mestur
í tungu, um tvisvar sinnum meiri
heldur en í þind. Þéttleiki þolhjúpa
í kjálkavöðva var svo nokkurn
veginn mitt á milli tungu- og þindar-
gildanna. Sértækar PCR prófanir
staðfestu í báðum tilvikum að þarna
var á ferðinni T. nativa.21
Möguleikar tríkínu-
tegundanna á Íslandi
Um helmingur hvítabjarna í Austur-
Grænlandsstofninum er smitaður
af T. nativa.15,16 Skriflegar heimildir
greina frá komum ríflega 500
hvítabjarna til Íslands.22 Oftast hafa
dýrin komið þegar hafís var land-
fastur eða ís var nærri landi. Mörg
bjarndýrin hurfu aftur út á hafísinn,
sum voru drepin en önnur urðu inn-
lyksa og drápust uppi á landi. Aðrar
leiðir til landsins eru mögulegar því
stundum hafa misjafnlega úldin
hvítabjarnarhræ fundist rekin á
fjörur.22 Ofangreindar upplýsingar
benda sterklega til þess að T. nativa
hafi ítrekað í gegnum tíðina borist
til Íslands þannig að þolhjúpa-
smitað kjöt hafi getað orðið fæðu-
uppspretta fyrir spendýr sem sækja
í hræ. Engar heimildir eru þó fyrir-
liggjandi um að slíkt hafi nokkru
sinni leitt til þess að tríkínur næðu
fótfestu í lífríki landsins. Skýringin
á því er líklega nátengd fátæklegri
fánu og tiltölulega fáliðuðum
stofnum villtra spendýra sem gætu
viðhaldið lífsferlinum á Íslandi.
Refur er það spendýr sem líklegast
er til að gera slíkt. Einnig hagamús
(Apodemus sylvaticus) sem hér hefur
verið algeng í graslendi síðan land
byggðist því hún er þekkt af því
að narta í hræ ef svo ber undir.23
Einnig mætti nefna brúnrottu sem
þekkt er af því að hafa lifað ára-
tugum saman í lífmiklum fjörum
en tegundin nam hér ekki land fyrr
en um miðja 18. öld.23 Skilyrði til að
viðhalda hringrás T. nativa úti í líf-
ríki landsins eru því óhagstæð.
Svipaðar ástæður eru taldar liggja
því að baki að T. spiralis er ekki heldur
landlæg á Íslandi. Einangrun lands-
ins í miðju Norður-Atlantshafinu og
fátíður innflutningur dýra til lands-
ins í gegn um aldirnar skipta þar
væntanlega mestu máli. Svínaeldi
lagðist nánast af strax á 15. eða 16.
öld á Íslandi.24 Meðan svín gengu
um villt hér á landi hafði brúnrotta
4. mynd. Tríkínusjáraðferð var notuð til að finna þolhjúpa Trichinella spp. með því að pressa
litla kjötbita milli glerplatna og leita þolhjúpanna í gegnumfallandi ljósi. A: Tríkínusjá undir
víðsjá; B: Þolhjúpar í þindarbita og C: Upprúlluð lirfa inni í þolhjúp. Þolhjúparnir (380 x
500 µm) eru með áberandi fitudropa við annan endann. – The trichinoscopy method was
used to search for cysts of Trichinella spp. after compressing small meat samples between
glass plates and searching for cysts under a stereoscope. A: Thrichinoscope under the stereoscope;
B: Cysts in diaphragm and C: Spiral-formed larva within the cyst. The cysts (380 x 500 µm)
have prominent lipid droplets at the one end. Ljósm./Photo: Karl Skírnisson.
A
B
C