Náttúrufræðingurinn - 2013, Side 67

175
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
um höfundinn
Hjörleifur Guttormsson (f.
1935) lauk diplómprófi í líf-
fræði við Háskólann í Leipzig
1963. Hann hefur unnið við
kennslu, náttúruvernd og
rannsóknir, stjórnunarstörf af
ýmsum toga, verið ráðherra í
fimm ár og alþingismaður í
röska tvo áratugi, er höfundur
að tylft bóka og hefur ritað
ótal greinar í blöð og tímarit.
Póst- og netfang höfundar
Hjörleifur Guttormsson
Vatnsstíg 21
101 Reykjavík
Grænn vettvangur (heimasíða)
www. eldhorn.is/hjorleifur
hjorleifur@eldhorn.is
stofurnar eru nú orðnar átta, eins og
lög leyfa að hámarki, og starfssvæði
þeirra nær að heita má til landsins
alls. Aðstæður þeirra eru hins
vegar harla misjafnar og fer það
ekki síst eftir skilningi rekstraraðila,
þ.e. afstöðu og stuðningi við-
komandi sveitarfélaga á starfssvæði
stofunnar. Á nokkrum af stofunum
vinnur nú um tugur starfsmanna og
eru langflestir þeirra með háskóla-
menntun og sumir með doktors-
gráðu. Segir sig sjálft að það munar
mikið um tilkomu slíkra stofnana
fyrir þróun byggðar og þau mál-
efni sem þeim er ætlað að sinna.
Í vissum tilvikum var ágreiningur
um staðsetningu stofanna, einkum
suðvestanlands. Aðstandendur
Náttúrufræðistofu Kópavogs, sem
opnuð var árið 1983, lögðu áherslu
á að hún hlyti stöðu náttúrustofu
að lögum, en árið 1999 ákvað þá-
verandi umhverfisráðherra að nátt-
úrustofa á þessu svæði skyldi stað-
sett í Sandgerði.
Árið 2002 var lögum breytt þannig
að fjölga mætti náttúrustofum í
alls átta, óháð kjördæmamörkum,
sem þá höfðu líka breyst frá því
sem áður var. Sama ár mynduðu
stofurnar með sér Samtök nátt-
úrustofa (SNS) og síðan hefur sam-
starf þeirra eflst og verkefnin aukist
stig af stigi. Kveðið er á um sam-
starf stofanna við NÍ í 3. grein laga
nr. 60/1992: Forstjóri [NÍ] boðar
árlega til fundar með starfsmönnum
Náttúrufræðistofnunar og forstöðu-
mönnum náttúrustofa til að samræma
starfsemina og greina frá niðurstöðum
rannsókna. Í 11. gr. sömu laga um
hlutverk náttúrustofa er þeim ætlað
skv. e-lið: að annast almennt eftirlit
með náttúru landsins, sbr. 7. gr. nátt-
úruverndarlaga nr. 44/1999, einkum í
þeim landshluta þar sem náttúrustofan
starfar. Umhverfisstofnun skal gera
samning um slíkt eftirlit við nátt-
úrustofur sem staðfestur er af ráðherra.
Í lögum nr. 60/2013 um nátt-
úruvernd, sem enn hafa ekki öðlast
gildi, var á nokkrum stöðum vikið
að náttúrustofum, m.a. geti NÍ haft
samstarf við þær um tiltekna þætti
vöktunar íslenskrar náttúru (74. gr.)
og Umhverfisstofnun er heimilt að
fela þeim eftirlit með ástandi til-
tekinna svæða (77. gr.).
Á heildina litið hafa nátt-
úrustofurnar þegar lagt margt til nátt-
úrurannsókna og fært margbrotin
viðfangsefni nær fólki um allt land.
Hér er þó aðeins um upphaf að ræða,
því að ótal verkefni bíða úrlausnar á
sviði náttúrufræða, umhverfismála,
náttúruverndar og skipulags, að
ógleymdum fræðsluþættinum.
Náttúrustofurnar eiga að geta sinnt
margbrotnum verkefnum í langtum
meira mæli en nú er, ekki síst á sviði
vöktunar og eftirlits í samvinnu við
hlutaðeigandi ríkisstofnanir. Fyrr
en seinna þarf að fara fram heildar-
mat á fenginni reynslu af nátt-
úrustofunum með það að mark-
miði að renna styrkari stoðum undir
þessa gróskumiklu vaxtarsprota.