Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2014, Blaðsíða 87

Náttúrufræðingurinn - 2014, Blaðsíða 87
Náttúrufræðingurinn 86 vettvangsferðir með nemendur sem margir öðluðust þannig fyrstu nasasjón af vistfræði og fylkingum líf- vera. Þörfin fyrir rannsóknir var brýnni en nokkru sinni. Um þetta leyti var sannleiksgildi málsháttarins að kapp væri best með forsjá að byrja að koma ljós. Minkurinn (Mustela vison) hafði lagt undir sig allt landið. Óheft og illa rökstudd framræsla hafði skilið gjöfult mýrlendi eftir í sárum. Raforkuver, iðnvæð- ing og vegagerð voru í mikilli sókn en einstök nátt- úra landsins hafði gleymst og mikill skortur var á mannafla á sviði vistfræðinnar. Rannsóknarverkefni Agnars voru í fyrstu í hagnýt- um fræðum en urðu smám saman að rannsóknum á undirstöðuatriðum vistfræðinnar. Í doktorsverkefni Agnars um vistfræði máfa hafði komið í ljós að tvær tegundir, hvítmáfur og silfurmáfur, blönduðust hér á landi og leiddi sú uppgötvun Agnars af sér merka nýjung á sviði þróunarfræði.11,12 Eftir að Agnar hóf störf við Háskóla Íslands beindist áhuginn fljótlega að sjávarlíffræði, einkum vistfræði fjöru og grunn- sævis. Rannsóknir á fjöru urðu brátt helsta viðfangs- efni hans. Hann kom sér upp stöðluðum aðferðum og kannaði mæld fjörusnið um land allt. Loks ritaði hann um fjörur landsins undirstöðuverk sem kom út í safnritinu Zoology of Iceland.13 Þetta starf leiddi einnig til víðtækrar samanburðarrannsóknar á kletta- fjörum við norðanvert Norður-Atlantshaf, Kyrrahaf og í Suðurhöfum.14 Um leið gerðist Agnar braut- ryðjandi í að skýra uppruna fjörulífs í austanverðri Norður-Ameríku og markaði sér þar með alþjóð- legan sess í líflandafræði.15 Agnar Ingólfsson sinnti kennslu og rannsóknum af mikilli elju þrátt fyrir heilsubrest. Hjartað bilaði vorið 1986 og eftir það var starfsorka hans skert. Agnar hafði einlægan vísindalegan og félagslegan áhuga á fræð- unum og jafnframt á umhverfisvernd. Hann vann að stofnun Náttúruverndarfélags Suðvesturlands árið 1970 og sat í stjórn þess til 1972. Þá var hann kjörinn varamaður í Náttúruverndarráð og átti þar sæti til 1987. Einnig sat hann í Fuglafriðunarnefnd og ýmsum öðrum starfshópum á vegum hins opinbera. Agnar Ingólfsson var árum saman fulltrúi Íslands í stjórn tveggja norrænna samvinnuhópa um fram- haldsnám í vistfræði, Norræna vistfræðiskólans (NKE – Nordisk Kollegium for Ekologi) og Norræna sjávarlíffræðiskólans (NKMB – Nordisk Kollegium for Marinbiologi). Loks beitti Agnar sér fyrir stofnun Líffræðifélags Íslands og varð hann fyrsti formaður þess, 1979–1983.16 Eftir heimkomuna, að loknu námi og starfi erlendis, beindust rannsóknir Agnars innanlands einkum að ströndinni og lausn vandamála sem tengdust með- ferð og vernd strandlengju og sjávar, til dæmis vegna vegagerðar og uppfyllinga.17,18 Rannsóknir Agnars á íslenskum fjörum hafa leitt til óvenju mikillar og staðgóðrar þekkingar á þessu merkilega búsvæði, en um leið urðu til alþýðleg rit um fjörulíf.19,20 Árið 1989 fór Agnar í rannsóknarleiðangur til New Þau hjónin Linda og Agnar voru afar samhent og hjálpuðust að í rannsóknarferðum. Hér eru þau í fugla- og hvalaskoðunarferð við Vestmannaeyjar sumarið 2004. Ljósm.: Ingi Agnarsson, 11. ágúst 2004. 84_3-4.indd 86 1801//15 16:54 167 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags Hann mældist lítið eitt minni í fjörum við norður- og austurströnd landsins. Þótt þéttleikinn hafi ekki verið eins mikill í bóluþangsfjörum (Fucus vesiculosus) og klóþangs- fjörum kom fram svipað þéttleika- mynstur í báðum fjörugerðum, þ.e. þéttleiki jókst eftir því sem neðar dró í fjörunni. Í bóluþangsfjörum var þéttleiki mestur við norðan- og aust- anvert landið. Þriðja fjörugerðin sem Agnar skilgreindi voru skúfaþangs- fjörur (Fucus distichus). Í þeirri fjöru- gerð var þéttleiki Halocladius-lirfna minnstur af þessum þremur, og var útbreiðsla lirfnanna einkum bundin við norðan- og austanvert landið. Samanburður á þéttleika Halocla- dius-lirfna á mismunandi búsvæðum í Dýrafirði sýndi að hann var að meðaltali langmestur í klóþangs- fjörum (961 lirfa m-2), og töluvert lægri á leirum (398 lirfur m-2) og í bóluþangsfjörum (260 lirfur m-2).28 Mikill þéttleiki lirfna í klóþangs- fjörum ætti ekki að koma á óvart þar eð sýnt hefur verið fram á samlífi lirfna H. (H.) variabilis og brúnþör- ungsins Elachista fucicola (þangló) sem er einkum ásæta á klóþangi.20,29,30 Í klóþangsfjörum við strendur Nova Scotia í Kanada hefur þéttleiki H. (H.) variabilis mælst í þúsundum eða jafnvel tugþúsundum á fermetra.20,29 Halocladius-lirfur eru ekki síður algengar á leirum en í þangfjörum, eins og fram hefur komið í rann- sóknum víða um land (1. tafla). Auk þess hafa lirfur þessarar ættkvíslar fundist langt út frá ströndum hér við land, m.a. í fljótandi þangi út af vestan-, norðvestan- og norðanverðu landinu, í allt að 118 km frá landi (1. tafla). Í mismunandi söltum tjörnum á sjávarfitjum á Melabökkum í Hnappadalssýslu fundust lirfur H. (H.) varians í miðlungssöltum tjörnum en H. (H.) variabilis í tjörnum sem voru með seltu yfir 20‰.31,32 Chironomus aprilinus hefur fundist nokkuð víða í kringum landið (4. mynd), en C. (C.) salinarius hefur enn sem komið er aðeins fundist í Vattar- firði á Barðaströnd. Lirfur C. (C.) salinarius geta þrifist í fullsöltum sjó, en C. (C.) aprilinus er helst að finna í ísöltu vatni.33 Í sjávarfitjatjörnum á Melabökkum í Hnappadalssýslu fundust Chironomus-lirfur (líklega fleiri en ein tegund) í tjörnum með fersku vatni og tjörnum þar sem seltan mældist tæplega 30‰.31,32 Mestur þéttleiki lirfna mældist í tjörnum þar sem seltan var um 5‰. Í rannsóknum á fjörulífi umhverfis landið hafa lirfur rykmýsins í flestum tilvikum aðeins verið greindar til ættar (Chironomidae) (5. mynd) en þó í allnokkrum tilfellum til ætt- kvísla eða tegunda (Halocladius eða Chironomus) (3. og 4. mynd). Í 1. töflu er yfirlit yfir fundarstaði rykmýs- lirfna á sjávarströndum og í sjó umhverfis landið. Þar má sjá að þétt- leiki rykmýslirfna á fermetra var að jafnaði meiri á leirum (n=14, meðal- tal: 2.745, miðgildi: 2.131) en í þang- fjörum (n=10, meðaltal: 1.491, mið- gildi: 497). Þegar hægt er að bera saman gögn um þéttleika rykmýs- lirfna á mismunandi búsvæðum á sama landsvæði sést að þéttleikinn á leirum var ætíð meiri en í þang- fjörum. Í Dýrafirði var þéttleiki ryk- mýslirfna 568 einstaklingar m-2 í þangfjöru en 775 m-2 á leiru,34 í Kol- grafafirði var þéttleiki mýlirfna 118 einstaklingar m-2 í þangfjöru en 2.554 m-2 á leiru35 og í þangfjöru utan við Hvaleyrarlón var þéttleiki Halocladi- us-lirfna 156 einstaklingar m-2 en 434 m-2 á leirunni í Hvaleyrarlóni.36 Bent hefur verið á að mikill þéttleiki og framleiðsla rykmýs á strandsvæðum hljóti að skipta töluverðu máli í fæðuvefjum í þangfjörum og á leirum, sem og í orkuflæði þessara vistkerfa.20 Þekking á þessu sviði er þó enn takmörkuð, og ærin ástæða er til að veita þessum þætti í fæðu- keðju strandsvæða mun meiri gaum í vistfræðirannsóknum sjávar í fram- tíðinni. 4. mynd. Útbreiðsla Chironomus (C.) aprilinus (bláir hringir), Chironomus (C.) salinarius (rauður hringr) byggð á fullorðnum karlflugum og er birt hér með leyfi höfundar úr Zoology of Iceland9 og Chironomus-lirfna (grænir tíglar) sem byggð er á heimildum sem getið er í 1. töflu. – The distribution of Chironomus (C.) apri- linus (blue dots), Chironomus (C.) salinarius (red dot) based on identified adult males and is published with permission9 and Chi- ronomus larvae (green diamonds) based on studies cited in Table 1. 5. mynd. Útbreiðsla ógreindra Chironomidae-lirfna sem byggð á heimildum sem getið er í 1. töflu. – The distribution of unidentified Chironomidae larvae based on studies cited in Table 1. 84_3-4.indd 167 1601//15 12:51 15 01 19 7 N at tu ru fr 2A C M Y K 56
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.