Náttúrufræðingurinn - 2014, Blaðsíða 75

Náttúrufræðingurinn
98
final hosts are unknown (Table 1).
Digenean species representing four dif-
ferent life cycle types that start their de-
velopment in E. ventrosa are described in
details. In each case original photo-
graphs of some of the intramolluscan
stages involved, and photographs of ei-
ther intermediate or final hosts are pre-
sented.
Correlation analysis of different biot-
ic and abiotic variables and the digenean
infections in mudsnails in Melabakkar
showed that the variables indirectly af-
fected the digenean infections in the
ponds because some of them determi-
nate how attractive the ponds were for
the birds. We concluded that the clear
correlation between infection parame-
ters and the composition, abundance
and the behavior of the final hosts (the
birds) was determined by the life cycle
patterns of the trematode species occur-
ring in the Melabakkar area.7
In total, intramolluscan stages of ten
species belonging to five distinct digene-
an families were identified (Table 1).
It turned out that only two of the species
have a free-living miracidium stage in-
volved in the life cycle. However, the
majority of the species, altogether eight,
have also the other free living stage, the
cercariae in their life cycle (Table 1).
Final hosts are mainly anseriform and
charadriiform birds, both migratory and
sedentary bird species. In some cases the
Þakkir
Verkefnið hlaut styrk úr Lýðveldissjóði, Vísindasjóði Atlantshafs-
bandalagsins og Rannsóknarsjóði Háskóla Íslands. Þeim er öllum þakkað
mikilvægt liðsinni.
Heimildir
1. Ingimar Óskarsson, Agnar Ingólfsson & Arnþór Garðarsson 1977.
Stranddoppa (Hydrobia ventrosa) á Íslandi. Náttúrufræðingurinn 47. 8–15.
2. Agnar Ingólfsson 1994. Species assemblages in saltmarsh ponds in west-
ern Iceland in relation to environmental variables. Estuarine, Coastal and
Shelf Sciences 38. 235–248.
3. Agnar Ingólfsson 1996. The distribution of intertidal macrofauna on the
coasts of Iceland in relation to temperature. Sarsia 81. 29–44.
4. Karl Skírnisson 1977. Athuganir á lífríki Melabakka í Hnappadalssýslu
22. september 1976. Námsritgerð við líffræðiskor Háskóla Íslands. Til-
raunastöðin á Keldum og Þjóðarbókhlaðan, 33 bls.
5. Galaktionov, K.V. & Karl Skírnisson 2000. Digeneans from intertidal
molluscs of SW Iceland. Systematic Parasitology 47. 87–101.
6. Karl Skírnisson & Galaktionov, K.V. 2002. Life cycles and transmission
patterns of seabird digeneans in SW Iceland. Sarsia 87. 144–151.
7. Karl Skírnisson, Galaktionov, K.V. & Kozminsky, E.V. 2004. Factors influ-
encing the distribution of digenetic trematode infections in a mudsnail
(Hydrobia ventrosa) population inhabiting salt marsh ponds in Iceland.
Journal of Parasitology 90. 50–59.
8. Karl Skírnisson & Galaktionov, K.V. 2005. Water bird digeneans in coast-
al ecosystems of SW Iceland: Faunal composition, distribution and
transmission patterns. Bulletin of the Scandinavian-Baltic Society for
Parasitology 14. 139–140.
9. Galaktionov, K.V. & Karl Skírnisson 2007. New data on Microphallus bre-
viatus Deblock & Maillard, 1975 (Microphallidae: Digenea) with empha-
sis on the evolution of dixenous life cycles of microphallids. Parasitology
Research 100. 963–971.
10. Deblock, S. 1980. Inventaire des trematodes larvaires parasites des mol-
lusques Hydrobia (Prosobranches) des côtes de France. Parassitologia 22.
1–105.
11. Kube, J., Kube, S. & Dierschke, V. 2002. Spatial and temporal variations
in the trematode component community of the mudsnail Hydrobia ven-
trosa in relation to the occurrence of waterfowl as definitive hosts. Jour-
nal of Parasitology 88. 1075–1086.
12. Lauckner, G. 1985. Diseases of Aves (marine birds). Bls. 627–643 í: Diseas-
es of marine animals: 4 (part 2) (ritstj. Kinne, O.). Biologische Anstalt
Helgoland, Hamburg, Bundesrepublik Deutschland.
13. Anderson, R. 2011. Ventrosia ventrosa – Hydrobia ventrosa. Northern Ire-
land Priority Species. http://www.habitas.org.uk/priority/species.
asp?item=6609 (skoðað 4. apríl 2014).
14. Kube, S., Kube, J. & Bick, A. 2002. Component community of larval
trematodes in the mudsnail Hydrobia ventrosa: temporal variations in
prevalence in relation to host life history. Journal of Parasitology 88.
730–737.
15. Bank, R.A. 2013. Fauna Europaea: Family Hydrobiidae. Fauna Europea
version 2.6. Skoðað 4. apríl 2014 á: http://www.faunaeur.org/
16. Roberts, L.S. & Janovy, J. 2005. Gerald D. Schmidt & Larry S. Roberts’
Foundations of parasitology. 7th edition. McGraw Hill Higher Education,
New York, N.Y., USA. 702 bls.
17. Galaktionov, K.V. & Dobrovolskij, A.A. 2003. The biology and evolution
of trematodes. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, The Nether-
lands. 592 bls.
18. Christensen, N.D. 2013. Parasitic fauna of the gyrfalcon (Falco rusticolus)
in Iceland. MS thesis. University of Copenhagen. 66 bls.
um höfundana
Karl Skírnisson (f. 1953) lauk BSc.-prófi í líffræði frá Há-
skóla Íslands árið 1977, B.Sc. Honours-prófi frá sama
skóla árið 1979 og doktorsprófi frá Háskólanum í Kiel
í Þýskalandi 1986. Karl vann á Tilraunastöð Háskóla Ís-
lands í meinafræði að Keldum á árunum 1979 til 1981
og hefur starfað þar við rannsóknir á sníkjudýrum og
dýrasjúkdómum frá 1987.
Kirill V. Galaktionov (f. 1954) stundaði líffræðinám við
háskólann í Sankti Pétursborg í Rússlandi á árunum 1971
til 1976 og lauk þar doktorsprófi árið 1979. Kirill var sér-
fræðingur við Hafrannsóknarstofnunina í Múrmansk til
1996 en síðan við Rússnesku vísindaakademíuna í Sankti
Pétursborg og hefur meðal annars stundað þar rann-
sóknir á sníkjudýrum í fjörulífverum og sjófuglum. Kirill
er nú formaður Félags rússneskra sníkjudýrafræðinga.
Póst– og netföng höfunda/Authors’ addresses
Karl Skírnisson
Tilraunastöð Háskóla Íslands í meinafræði að Keldum
Keldnavegi 3
IS-112 Reykjavík
karlsk@hi.is
Kirill V. Galaktionov
White Sea Biological Station
Zoological Institute of Russian Academy of Sciences
Universitetskaya nab., 1
RU-199034, St.-Petersburg
kirill.galaktionov@gmail.com
84_3-4.indd 98 1601//15 12:49
155
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Hér er fjallað um Breiðafjarðar-
svæðið í heild þótt hluti þess
teljist landfræðilega til Vestfjarða.
Hvítmáfar hafa verið að nema land
í Breiðafjarðareyjum undanfarna
áratugi.8 Eyjarnar á Breiðafirði eru
margar og hafa ekki allar verið
skoðaðar þótt víða hafi verið farið á
liðnum áratugum, auk þess að ræða
við heimamenn. Þorvaldur Björns-
son hefur einnig safnað gögnum
víðs vegar úr eyjunum, einkum
þaðan sem engar skráðar upp-
lýsingar voru tiltækar. Breytilegt er
yfir hve langt tímabil upplýsingar
eru fyrir hendi úr einstökum eyjum.
Stundum eru aðeins til gögn úr
einni heimsókn en í öðrum til-
vikum eru til óreglulegar athuganir
yfir áratugi. Úr Breiðafjarðareyjum
vantar helst betri gögn úr sumum
eyjum á Hvammsfirði, Akureyjum
á Gilsfirði og eyjum við Múlanes.
Samhliða könnunum yfir víð-
áttumeiri svæði hafa fjölmörg
takmarkaðri svæði eða stakar
hvítmáfsbyggðir verið skoðaðar
síðasta áratug, einkum á svæðinu
frá Reykjanesskaga vestur á
Snæfellsnes og í Breiðafjarðareyjum.
Ekki reyndist unnt að heimsækja
nokkrar hvítmáfsbyggðir í tengslum
við yfirlitskannanir 2005, 2007 og
2009. Þar skulu nefndar byggðir
í Skorarhlíðum, á Rauðasandi, í
Urðahlíð við Arnarfjörð, við innan-
vert Ísafjarðardjúp, á Jökulfjörðum,
í Drangaskörðum á Ströndum og á
ýmsum stöðum utan aðalútbreiðslu-
svæðanna á vestan- og norð-
vestanverðu landinu. Á síðasttöldu
svæðunum hafa allajafna fundist
stök eða fá pör.
Um staði sem yfirlitskönn-
unin nær ekki til eru notuð eldri
gögn. Í sumum tilvikum eru tölur
endurskoðaðar miðað við áætlaðar
breytingar á öðrum vörpum á
svæðinu. Tiltækar upplýsingar um
sum hvítmáfsvörp eru komnar til
ára sinna og er full ástæða að endur-
taka talningar. Stundum eru til tvær
eða fleiri heimildir úr sama varpi og
eru þá nýjustu gögnin notuð. Á ör-
fáum stöðum er vitað um hvítmáfs-
vörp en skráðar, ársettar athuganir
ekki tiltækar.
Í mörkinni var talinn fjöldi fugla
í varpi. Greinileg pör sáust á víð
og dreif um varpsvæðið, stundum
annar fuglinn á hreiðri en hinn á
verði. Stundum sáust aðeins stakir
fuglar á hreiðri. Yfirleitt voru fuglar
á flögri framan varps. Breytilegt er
eftir vörpum hve nákvæmlega er
unnt að telja og fer það eftir lands-
lagi og öðrum staðháttum. Birta
og veður á talningartíma hafa auk
þess áhrif á niðurstöður. Í sumum
vörpum er aðeins unnt að telja úr
talsverðri fjarlægð og var þá notuð
fjarsjá (30-föld stækkun) ásamt
góðum kíki.
Í sjófuglavörpum eru ekki allir
varpfuglar til staðar þegar talning
fer fram. Ekki er vitað til að leiðrétt-
ingarstuðlar hafi verið skilgreindir
fyrir hvítmáfa til að umreikna
fjölda fugla yfir í fjölda para. Í þess-
ari rannsókn var því tekið mið af
stuðlum fyrir aðrar máfategundir,
sem allir eru kringum 0,60.9,10 Gert
er ráð fyrir að stuðull fyrir hvítmáfa
sé svipaður.
Kynblöndun hvítmáfa við silfur-
máfa hefur verið talsvert rannsökuð
hérlendis.11,12,13 Þessi kynblöndun
veldur nokkrum erfiðleikum við
talningar á hvítmáfum og eru sumir
kynblendingar illgreinanlegir frá
hreinum hvítmáfum í mörkinni.
Fuglar með einhver einkenni silfur-
máfa voru undanskildir í talningum
2005–2009 þótt þeir kunni að vera
inni í tölum frá öðrum athugendum.
Söfnun upplýsinga um veiði
landsmanna hófst árið 1995 í
framhaldi af nýjum lögum um
fuglaveiðar og fuglafriðun.14,15 Skoð-
aðar voru tölur um veidda hvítmáfa
skv. veiðiskýrslum, sem er ákveðin
vísitala um stofnbreytingar.
Niðurstöður
Útbreiðsla
Hvítmáfar verpa fyrst og fremst á
vestan- og norðvestanverðu landinu
(4. mynd), eins og talningar 2005–
2009 og önnur gagnasöfnun vegna
þessarar rannsóknar sýndu, og hefur
svo verið lengi.11,16
Aðalvarpsvæði hvítmáfa á Ís-
landi hafa jafnan verið kringum
Breiðafjörð og á Vestfjörðum en
4. mynd. Hvítmáfsvörp á Íslandi. Kjarnasvæðin á Vesturlandi og Vestfjörðum voru heimsótt
2005–2009. Heimsóknir á aðra staði þar sem á flestum eru aðeins stök eða fá pör ná yfir langt
tímabil og hafa sumir ekki verið heimsóttir lengi. Á flestum þeirra eru aðeins stök eða fá pör.
Kortið miðast við síðustu tiltækar skráningar. Óvissa er um varp á sumum stöðum. – Pre-
sent-day breeding distribution, known former sites, and breeding sites of uncertain status.
The principal breeding regions in West- and Northwest-Iceland were surveyed 2005–2009.
Data from outside this period span over a long time but the most recent records are shown.
84_3-4.indd 155 1601//15 12:50
1501197 N
atturufr
4A
C
M
Y
K
56