Morgunblaðið - 29.09.2016, Qupperneq 20

SVIÐSLJÓS
Ingveldur Geirsdóttir
ingveldur@mbl.is
Rúmlega tvöhundruð konur greinast
með brjóstakrabbamein hér á landi
á ári hverju. Það er sú tegund
krabbameins sem flestar konur á Ís-
landi fá en í dag eru 90% þeirra sem
greinast með brjóstakrabbamein
enn á lífi eftir fimm ár. Brjósta-
krabbamein eru mismunandi; sem
dæmi er hægt að fá hormónatengt
krabbamein sem er það algengasta,
þríneikvætt brjóstakrabbamein og
HER2-jákvætt, en það hefur til-
hneigingu til að vera illvígara en
aðrar tegundir brjóstakrabbameins.
HER2 er gen sem stjórnar fram-
leiðslu ákveðins prótíns, sem kallast
HER2-viðtakar og á þátt í því
hvernig frumur vaxa, skipta sér og
gera við sig sjálfar, en offjölgun
þeirra stuðlar að krabbameininu.
„HER2-viðtakinn er ekki til staðar
nema í 15% tilvika brjóstakrabba-
meina en það skiptir máli að greina
hann því án sértækrar meðferðar er
þetta mjög illskeytt krabbamein og
horfur þessara kvenna eru verri en
annarra,“ segir Ásgerður Sverris-
dóttir, krabbameinslæknir á Land-
spítalanum.
Bylting í krabbameinsmeðferð
Á síðustu tveimur áratugum hefur
komið fram mikil þekking á HER2-
viðtakanum og þýðingu hans í vexti
og þróun krabbameinsins, sem hefur
meðal annars stuðlað að því að ný lyf
gegn meininu hafa komið á markað
sem þykja ein mesta byltingin í með-
ferð brjóstakrabbameina síðustu ár.
„Trastuzumab er fyrsta sértæka
HER2-lyfið, en við byrjuðum að
nota það fyrir meira en tíu árum.
Síðar komu lyf eins og Lapatinib en
nýjustu lyfin eru Trastuzumab emt-
ansín, sem er frumudrepandi, og
Pertuzumab, en á Íslandi höfum við
haft aðgang að þeim á annað ár. Per-
tuzumab erum við bæði að nota í for-
lyfjameðferð við snemmgreiningu
og fyrir skurðaðgerð ef æxlin eru
stór og komin eitlameinvörp. Þá
beitum við tvöfaldri meðferð sem
hefur verið að skila mjög góðri svör-
un; allt að helmingur æxla hverfur
algjörlega. Það hefur forspárgildi
fyrir bætta lifun eftir skurð-
aðgerðina. Þetta er eitt það jákvæð-
asta sem hefur verið að gerast hér í
lyfjameðferðum við brjósta-
krabbameini,“ segir Ásgerður.
„Horfur þessara kvenna voru
slæmar áður en við höfðum aðgang
að lyfjunum. Á því ári sem við höfum
verið að nota þessi lyf samtvinnuð
höfum við séð dramatísk áhrif. En
það er ekki enn farið að koma í ljós
hvernig það mun skila sér til langs
tíma, það tekur ár og áratugi að
sýna fram á,“ segir Ásgerður.
Litlar aukaverkanir
Þær konur sem greinast með
HER2-brjóstakrabbamein fá nýju
lyfin í allt að eitt ár eftir greiningu
en ef krabbameinið er dreift um
líkamann eru þær á lyfjunum eins
lengi og þarf og hægt er. „Bónusinn
við þessi lyf er að þau eru svo sértæk
að aukaverkanir eru mjög fáar. Þau
beinast bara gegn þessum ákveðnu
þáttum sem eru til staðar í þessum
brjóstakrabbameinum og einstöku
líffæri, eins og hjartavöðva sem við
fylgjumst vel með, en hafa ekki
ónæmisbælandi áhrif eða valda hár-
missi, ógleði eða þreytu á sama máta
og hefðbundin krabbameinslyf.“
Fleiri ný lyf eru í deiglunni, m.a.
Parphemlandi lyf sem eru talin
gagnast hjá BRCA1/2 arfberum og
jafnvel þríneikvæðu brjóstakrabba-
meini. Þau lyf hafa gefið lofandi
niðurstöður en eru enn sem komið
er aðeins notuð hér í klínískum
rannsóknum hjá arfberum. Þá er
vonast til að lyf finnist til að endur-
verkja hormónanæmið í þeim sem
eru með dreift hormónatengt
krabbamein.
Vilja genaraðgreina æxli
Ásgerður segir það vera stöðuga
baráttu að fá ný lyf en Ísland sé ekk-
ert sér á parti í þeim málum. „Lyfja-
kostnaðurinn er mál sem öll lönd eru
að kljást við. Við höfum náð að fá
flest brjóstakrabbameinslyf sem eru
með skráða ábendingu og þau mikil-
vægustu að við teljum. En það er
mikil vinna að baki, umsóknin þarf
að fara í gegnum margar nefndir og
Lyfjagreiðslunefnd og Sjúkratrygg-
ingar Íslands þurfa að samþykkja
greiðsluþátttöku. Öll þessi nýju lyf
kosta gríðarlega mikið og eru í raun
og veru að setja öll heilbrigðiskerfi á
hausinn.“
Ásgerður segir það ekki vera
spurningu fyrir hana sem lækni að
kaupa eigi inn ný lyf ef þau bæti
batahorfur krabbameinssjúklinga
verulega. „Það sem við höfum reynt
að gera eftir besta megni er að for-
gangsraða þannig að þau lyf sem eru
að sýna fram á bestan árangur fara
fremst á listann og við vinnum meira
í að fá þau en lyf sem sýna fram á
skemmri ávinning.“
Eitt af því sem er verið að skoða
núna í meðferð krabbameinssjúkl-
inga er að koma í gang svokallaðri
genaraðgreiningu á æxlunum til að
geta gert meðferðina enn sértækari.
„Við viljum helst geta raðgreint
krabbameinsæxli allra nýgreindra.
Margir eru farnir að nota þessa leið
til þess að finna réttu meðferðina
fyrir hvern sjúkling. BRCA1 og 2
eru fyrstu genastökkbreytingarnar
sem við vissum að væru tengdar við
auknar líkur á brjósta- og eggja-
stokkakrabbameini en þær útskýra
ekki alla þessa auknu áhættu sem
liggur í fjölskyldum sem eru ekki
með BRCA1 eða 2. Það eru fjölmörg
gen sem geta verið breytt og það eru
til aðferðir í dag til að gera raðgrein-
ingu á þeim og þá finna út hvaða lyf
eru talin vera heppilegust við hverju
einstöku krabbameini.“
Ásgerður segir að slík tækni geti
hjálpað til að gefa réttum sjúkling-
um meðferð og forðað hópi sjúklinga
frá því að fá óþarfa meðferð.
„Við vitum það að í dag erum við
að meðhöndla mun fleiri með lyfjum
en þurfa því við getum ekki valið
betur úr eftir gerð krabbameina.
Það er hópur kvenna með hormóna-
jákvæð æxli og eitlameinvörp sem
eru að fá frumudrepandi lyfja-
meðferð að óþörfu, andhormóna-
meðferð væri líklega nóg fyrir þær.
Þar kæmi slík raðgreining inn til að
frekari greiningar.“
Horfa til Norðurlandaríkjanna
Ásgerður segir að krabbameins-
læknar á Landspítalanum reyni að
fylgist vel með nýjum rannsóknum
og lyfjum sem koma fram við með-
ferð við krabbameinum. „Bandarík-
in eru yfirleitt í fararbroddi við að
samþykkja notkun nýrra lyfja. Það
tekur síðan oftast einhvern tíma áð-
ur en lyfin eru samþykkt af Evr-
ópsku lyfjastofnuninni. Þá getum við
hafist handa við að fá lyfin samþykkt
hérlendis.
Okkar meðferðir taka mið af al-
þjóðlegum klínískum leiðbeiningum
sem eru uppfærðar reglulega. Við
lítum líka mikið til Norðurlandaríkj-
anna, Danir hafa á síðustu árum tek-
ið forskot í innleiðingu nýrra lyfja og
við lítum mjög til þeirra og reynum
að leggja áherslu á að fylgja þeim
eftir,“ segir Ásgerður.
Bylting í meðferð brjóstakrabba
 Ný lyf gegn HER2-jákvæðu brjóstakrabbameini gefa mjög góða raun  Horfurnar áður mjög
slæmar  Vilja geta raðgreint krabbameinsæxli allra nýgreindra svo þeir fái sértækari meðferð
Morgunblaðið/Golli
Bleika slaufan Bergdís Björt Guðnadóttir og Ásgerður Sverrisdóttir.
20 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. SEPTEMBER 2016
Laugavegi 103 við Hlemm | 101 Reykjavík | Sími 551 5814 | www.th.is
TÖSKU- OG
HANSKABÚÐIN
er 55 ára
Af því tilefni er
20%
afmælisafsláttur
af öllum vörum
til 3. október
Bergdís Björt Guðnadóttir greindist
með brjóstakrabbamein rétt fyrir
fertugt en í dag er hún 42 ára.
Meinið reyndist vera HER2 jákvætt
og var komið í þrjá staði í öðru
brjóstinu, í eitla undir holhönd og í
eitla við viðbein. Hingað til hefur
ekki náðst alveg fyrir krabbameinið
hjá Bergdísi, meinið er útbreitt en
hægt hefur verið að halda því niðri
meðal annars með nýju lyfjunum
sem Ásgerður ræðir um hér að of-
an.
Þegar Bergdís greindist hóf hún
fljótlega lyfjameðferð á Herseptíni,
þá fór hún í brjóstnám, geisla-
meðferð og aftur á Herseptín og
gekk allt til baka á því lyfi. Hún klár-
aði þann skammt eftir ár og fljót-
lega eftir það greindist hún með
mein í heila, hún fór þá í aðgerð og
punktageislameðferð. Meinið tók
sig svo upp aftur og síðasta ár hef-
ur hún verið í stöðugri meðferð á
Pertuzumab og Trastuzumabv emt-
ansín með eða án frumudrepandi
lyfja. En þau lyf eiga að stoppa
frumurnar í að fjölga og dreifa sér
og halda því meininu niðri.
„Þetta hefur gengið ótrúlega vel
og það sem mér finnst gott við lyfin
er að það eru miklu minni aukaverk-
anir en af öðrum lyfjum. Ég hef oft
þurft að vera á öðrum lyfjum með
og hef þá stundum fengið miklar
aukaverkanir,“ segir Bergdís. „Það
er ekki skemmtileg tilhugsun að
þurfa að vera á lyfjum í kannski
mörg ár en ef ég er bara á þessum
lyfjum er það betri tilhugsun en að
þurfa að vera á þeim lyfjum sem
gefa mér aukaverkanir. Svo má líta
á þetta þannig að kannski væri ég
ekkert hér ef þessi lyf væru ekki til,
það er jákvæður punktur.“
Í hvert skipti sem Bergdís hefur
hætt á lyfjum hefur meinið tekið
sig upp aftur. „Það hefur ótrúlega
margt gengið til baka en í staðinn
dúkkar upp eitthvað nýtt og nýtt,“
segir hún.
Ásgerður, sem er læknir Berg-
dísar, segir að hún hafi verið í mjög
hárri áhættu út af dreifingu sjúk-
dómsins við greiningu. „Meðferðin
virtist ganga afar vel en meinið hef-
ur tekið sig upp aftur þrátt fyrir
meðferð en þá er hægt að beita
henni áfram og bæta við öðrum
lyfjum sem halda þessu niðri,“ seg-
ir Ásgerður.
Spurð hvort hún sé með margar
konur í svipaðri meðferð og Bergdís
er í segir hún þær vera allnokkrar
og fari fjölgandi. „Af því að árang-
urinn hefur batnað og konur lifa
lengur, eins og í þessum hópi sem
áður farnaðist verr. Þetta er hópur
krabbameinsgreindra sem á mjög
góðar horfur til langs tíma þegar
vel gengur með meðferð því það
hefur stöðugt verið að bætast við
lyfin og meðferðarmöguleika,“ seg-
ir Ásgerður.
Var í mjög hárri áhættu
MEÐ HER2 JÁKVÆTT KRABBAMEIN