Dagblaðið Vísir - DV - 25.07.2015, Blaðsíða 20

Helgarblað 25.–27. júlí 201520 Umræða
L
andnám Ingólfs í Reykjavík
hefur verið í hugum manna
að undanförnu og verð-
ur vonandi áfram, enda fátt
jafn heillandi og að reyna að
lifa sig inn í hvernig það hefur ver-
ið koma að óbyggðu stóru landi sem
marar langt út í hafinu, velja sér
stað til að búa, þegar allt er í boði,
fara að kanna landið og átta sig á
lífsmöguleikum. Nú er fyrirhugað að
hefja siglingar á víkingaskipum um
Sundin, en þau skip voru byltingar-
kennd galdratæki í samgöngumál-
um á sínum tíma, eiginlega eins og
flugvélar urðu síðar. Og svo eru enn
að finnast rústir stórra húsa frá land-
náms- eða víkingaöld, og hefur það
orðið sumum tilefni til að segja að
það merki að við verðum að skoða
okkar upprunasögu alveg upp á nýtt,
þótt reyndar sé erfitt að sjá rökin fyrir
slíkum ályktunum.
Rifjum fyrst upp víkingaskip-
in. Það virðist nokkuð útbreidd
hugmynd að útrás víkinganna frá
Skandinavíu, aðallega á níundu
og tíundu öld, hafi fyrst og fremst
byggst á því að þeir hafi verið hraust-
ir og duglegir stríðsmenn, óttalausir
og með góð vopn. En trúlega hafði
árangur þeirra minnst með þetta að
gera: í flestum þeim löndum sem
þeir herjuðu á voru líka hraustir
stríðsmenn, og hægt að safna saman
fjölmennum herjum til að verjast
innrásum, enda fór það yfirleitt svo
að víkingarnir fóru halloka ef kom-
ið var út í skipulegan hernað. Nei,
snilli víkinganna og ástæða þess
að þeir gátu komið sér upp heims-
veldi byggðist fyrst og fremst á þess-
um ótrúlegu, hraðskreiðu og ör-
uggu skipum sem þeir byggðu sér, og
sömuleiðis þeirri byltingarkenndu
siglingafræði og siglingatækni sem
þeir þróuðu. Og gerði þeim fært að
sigla markvisst um opið haf, og herja
þar á lönd þar sem engir áttu von á
skipi af sjó, nema þá kannski hrökt-
um mönnum í hafvillum.
Ultima Thule
Fyrir tíma víkinganna, til dæmis á
stórveldistíma Rómverja mörgum
öldum fyrr, voru auðvitað skip í för-
um; þau sigldu til að mynda út um
Gíbraltarsund og til Bretlandseyja.
En þeir sem þar sigldu hafa líklega
verið háðir því að vera nálægt strönd-
um til að geta ratað. Áhafnir skipa
sem hröktust á haf út urðu trúlega að
stóla á lukkuna með það hvar skipin
bæri næst að landi, ef lánið léki við
skipverja yfirleitt. Sumum sæfarend-
um blésu stormar langt norður í höf
og alla leið hingað, og þeir sem nutu
þeirrar gæfu að komast aftur heim
sögðu frá undarlegri óbyggðri eyju
sem þeir kölluðu „Ultima Thule“ og
var þannig land að þar gátu menn
tínt af sér lýs um miðnætti á sumr-
um – þetta eru fyrstu rituðu heimild-
ir um land vort, eins og getið er um í
Landnámu.
Víkingaskipin hröktust á sinni
tíð að sjálfsögðu líka undan höstum
veðrum, og oft óralangt úr leið. En
hinir norrænu sæfarendur réðu yfir
tækni til að staðsetja sig þegar veðr-
um slotaði, þeir tóku sólarhæð eða
miðuðu út stjörnur þegar svo bar
undir, og gátu tekið markvissa stefnu
og siglt óhikað í átt að þeirri vík eða
þeim firði sem þeir áttu erindi til,
hvort sem það var í Noregi, á Bret-
landseyjum, Færeyjum, Íslandi eða
Grænlandi; já og Ameríku. Þannig
rákust víkingar eins og Naddoður
og Garðar Svavarsson hingað út og
sögðu heimkomnir frá því óbyggða
landi, svo að fólk á borð við þau hjón
Ingólf Arnarson og Hallveigu Fróða-
dóttur ákváðu að pakka niður í skip
því sem þau gátu farið með og halda
hingað til búsetu.
Sjóræningjar eða bændur?
Nú bregðast margir ókvæða við
þegar talað er um að víkingar hafi
numið Ísland, og telja að þá sé ein-
göngu átt við sjóræningja. En vík-
ingar voru fyrst og fremst, eins og hér
hefur verið sagt, siglingagarpar, og
víst er að engir nema slíkir hefðu get-
að komist hingað. Trúlega voru þeir
kenndir við víkur, sem margar eru
í Skandinavíu, eða þá við Víkina –
landsvæðið þar sem Ósló er nú.
Sumir hafa sagt að kannski hafi
þessi Ingólfur aldrei verið til og sé
bara ágiskun seinni tíma manna
sem festu frásagnir um landnámið
á skinn mörgum öldum eftir að það
átti sér stað. Og auðvitað er það rétt
að tilvera manns með þessu nafni
verður tæpast sönnuð héðan af. En
hitt er annað mál að það er engin
sérstök ástæða til að halda að Ingólf-
ur hafi ekki verið til: einhver var það
sem valdi sér fyrstur búsetu í Reykja-
vík með sitt fólk, og kynslóðunum
sem á eftir honum komu er ágætlega
treystandi til að hafa fest sér í minni
nafnið á slíkum tímamótamanni. Og
svo eru auðvitað örnefni eins og Ing-
ólfshöfði og Ingólfsfjall sem benda til
að hér hafi einhver með þessu nafni
gengið um garða.
Fjöldi manna fylgdi
Ingólfi og Hallveigu
Það hefur verið almenn hugmynd
að Ingólfur og Hallveig hafi komið
hingað nálægt árinu 870, tekið land
þar sem nú er gamla höfnin, rutt veg
í suðurátt til Tjarnarinnar, veg sem
síðan heitir Aðalstræti, og byggt sér
þar hús. Og allar fornleifarannsókn-
ir hafa rennt stoðum undir þá hug-
mynd. Nú, þegar fundist hafa rúst-
ir annars húss sem stóð við Lækinn,
við hlið Iðnaðarbankahússins gamla
sem nú á að víkja fyrir hóteli, þá hafa
sumir spurt hvort það kollvarpi ekki
öllum gefnum sannindum. En þarna
verða menn að átta sig á að það
sigldi enginn einsamall, nema með
konu og börn, á víkingaskipi yfir út-
hafið. Á hverju skipi var fjöldi manns
í áhöfn. Við getum haft til saman-
burðar frásögn Egils sögu af land-
námi Skallagríms á Borg á Mýrum.
Hann og hans menn sigldu á tveim-
ur skipum inn Borgarfjörðinn.
Nafngreindir fylgdarmenn hans
byggðu sér svo hús í námunda við
foringjann, þeir höfðu viðurnefni á
borð við Jarðlangur, Beigaldi og Þurs,
og enn sér þeirra stað í örnefnum í
landnámi Skallagríms. Svo má bæta
því við að þótt finnist önnur hús en
„bær Ingólfs“ í Reykjavík frá víkinga-
eða landnámsöld þá verða menn að
hafa í huga að það getur verið langt
tímabil: landnámsöldin stóð í sextíu
ár, víkingatíminn meira en heila öld
enn frá landnámi; börn fyrstu land-
námsmanna hljóta að hafa byggt sér
marga íverustaði á öllum þeim tíma,
svo eitthvað sé nefnt.
Landnámsþorp?
Menn hafa velt því fyrir sér hve þessi
hús, sem hafa fundist leifar af, hafi
staðið nálægt hvert öðru, og þá getið
sér þess til að í Reykjavík hafi ver-
ið landnámsþorp. Og það er reynd-
ar ekkert ósennilegt, vegna þess að
fyrstu árin höfðu menn ekki bú-
smala til að lifa á, og þurfti að hafa
víðáttumikil tún til að heyja ofan í.
Einar Kárason rithöfundur skrifar
Þér að segja
„Eins og ég nefndi
þá hef ég spurn-
ir af því að hingað til
Reykjavíkur séu menn
komnir með víkingaskip
og ætli að bjóða upp á
skoðunarferðir um Sund-
in. Ég hitti þessa menn,
en þeir sigldu hingað frá
Dýrafirði.
Víkingaskip
Hraðskreið og
örugg skip.
H E I L S U R Ú M
Sumartilboð
ROYAL ALEXA (153x200 cm)
Fullt verð 212.980 kr.
TILBOÐ 170.040 kr.
Ingólfur, landnámið og víkingarnir