Dagblaðið Vísir - DV - 06.11.2015, Blaðsíða 22

Helgarblað 6.–9. nóvember 201522 Umræða
Lágmúla 9 • 108 Reykjavík • Sími 581 3730 • jsb@jsb.is • www.jsb.isEF
LI
R
a
lm
an
na
te
ng
s l

/
H
N
O
T
S
K
Ó
G
U
R
g
ra
f í
s k
h
ön
nu
n
Nánari upplýsingar á jsb.is
og í síma 581 3730
Kynntu þér
nýja haustkortið!
Staðurinn - Ræktin
Krakkabækur og hæpin hugmyndafræði skáldverka
É
g hef nú tvisvar á fáeinum
dögum heyrt utan að mér úr
útvarpi að það sé afar mikil-
vægt að bækur og aðrir textar
fyrir börn séu á mjög svo ein-
földu og skiljanlegu máli, ann-
ar missi þau strax áhugann. Sem
þýðir líklega að eldri sögur, þýdd-
ar og frumsamdar, séu ekki leng-
ur gjaldgengar fyrir krakka. Ein-
hvern veginn á ég frekar bágt með
að skilja þetta; mín reynsla er eig-
inlega frekar sú að börnum þyki
spennandi og jafnvel dularfullt að
heyra orð og setningar sem þau
skilja ekki til fulls. Þá geta þau ýmist
misskilið þau, sem er oft mjög skap-
andi prósess, eða þá komist að réttu
merkingunni – að gera slíkt er meira
að segja sérgrein krakka. Sumt það
sem við lærum fyrst og förum oftast
með er jafnvel hálfóskiljanlegt fólki
á öllum aldri, jafnvel þótt það sé á
íslensku; þar má nefna jólasálminn
okkar góða „Heims um ból“ með
ljóðlínum á borð við þessar: „frum-
glæði ljóssins / en gjörvöll mann-
kind / meinvill í myrkrunum lá.“
Lykillinn var tepptur
Sumir segja að ef krakkar eru að
hnjóta um eitthvað hátíðlegt og
fornyrðislegt í íslensku, þá muni
þeir bara snúa sér að því í enn rík-
ari mæli að lesa á ensku, en það er
kenning sem er líka erfitt að kaupa.
Því að varla lesa íslenskir unglingar
þannig ensku að þeir detti ekki
um orð sem þeir ekki skilja, með-
al annars af þeirri ástæðu að það er
vandfundinn svo menntaður inn-
fæddur Englendingur að hann skilji
öll orðin í sínu tungumáli.
Sjálfur man ég eftir fyrstu
bókinni sem ég las af sjálfsdáðum,
en það var þýðing á norsku krakka-
bókinni „Óli Alexander á hlaupum“.
Snemma bókar rápar Óli Alexander,
þá sex ára, svo inn og út úr blokkar-
íbúðinni sinni, þar sem mamma
hans er uppi í tröppu að þrífa veggi
og þarf alltaf að vera að hlaupa upp
og niður til að opna fyrir syninum,
að hún gerir hann út með lykil,
sem er bundinn í snúru við buxna-
strenginn. Á neðri hæðum blokk-
arinnar gengur hann fram á Ídu,
sem varð síðar mikil vinkona hans,
en var nú í öngum sínum því hún
komst ekki inn til sín. Riddaralegur
býðst Óli Alexander til að opna fyrir
henni með sínum lykli, en tekst ekki
að opna og lykillinn situr eftir fastur
í skránni hjá Ídu. Þegar hann svo
kemur upp á ný og móðirin spyr um
lykilinn þá svarar hann, í íslensku
þýðingunni, með þeim orðum að
„lykillinn sé tepptur“. Þetta fannst
mér svo dularfullt orðalag að það
með öðru kveikti áhuga minn á að
lesa lengra. Og Óli Alexander fílí-
bomm bomm bomm átti reyndar
eftir að verða mér eins og bróðir.
„Rödd án líkama er kynlegri en
góðu hófi gegnir“
Svo las maður „Ævintýraeyjuna“
eftir Enid Blyton, og strax á fyrstu
síðunum moraði allt í málfarsleg-
um skringilegheitum. Finnur lá út
af í grasinu og kepptist við bókstafa-
reikninginn. Þá heyrði hann rödd
kalla á sig og skipa sér af þurrka af
fótunum og loka dyrunum. Hann
leit upp í brekkuna, en þar var
enginn. Honum fór ekki að verða
um sel, svo hann stóð upp, stakk rit-
blýinu í vasann, blístraði, og sagði
svo við sjálfan sig: „Rödd án líkama
er kynlegri en góðu hófi gegnir!“
En úrþví við erum að tala um
Enid Blyton, þann snjalla barna-
bókahöfund og einn þann vin-
sælasta í þeirri grein á heimsvísu,
þá erum við komin að öðru og mun
flóknara álitamáli en því hvort þýð-
ingar úreldist og þurfi að endurnýj-
ast reglulega. Og það álitamál er
auðvitað af hugmyndafræði legum
toga: margir víða um lönd telja
semsé að skoðanir þeirrar góðu
konu Enid Blyton, sem speglist í
hennar bókum, séu einfaldlega
þannig að það sé ekki hægt að bera
þær lengur á borð fyrir börn. Og fyr-
ir vikið hafa bækur hennar víða ver-
ið hreinsaðar út af skólabókasöfn-
um, eða jafnvel öllum söfnum
sem krakkar geta heimsótt, og það
litla efni Enid Blyton sem er haft í
frammi er þá ritskoðað, eða hreins-
að af óæskilegum viðhorfum (um
daginn bar fyrir augu mín mjög
þannig fegraða versjón af Dodda í
Leikfangalandi í barnatíma sjón-
varps – svartálfanna sá til að mynda
hvergi stað).
Úrelt og skaðleg sjónarmið
Því er auðvitað ekki að neita að
frú Enid aðhylltist ærið gamal-
dags sjónarmið. Það snertir kynja-
Einar Kárason rithöfundur skrifar
Þér að segja
„Bakþankarnir sem
leituðu á mann
voru hins vegar einmitt
um það að nefndar
bækur frú Enid voru um
flest frábærlega dregn-
ar – enda þýddar og
dáðar um allan heim -
á meðan sú danska var
fyrir leiðinda sakir ekki
fyrir nema þolinmóðasta
fólk að harka af sér, og
var hún þó ekki löng.
Enid Blyton
Knut Hamsun „Ezra Pound og Knut Hamsun voru hallir undir nasisma, þótt þannig
viðhorfa sjái ekki endilega stað í bókum þeirra.“