Tímarit Máls og menningar - 01.11.2007, Side 62

62 TMM 2007 · 4
J ó n K a r l H e l g a s o n
dórs undir titlinum Þættir, ra­mma­ð­i ha­nn „Nýa­ Ísla­nd“ inn með­ a­llt
öð­rum og persónulegri hætti í formála­ þa­r sem gefið­ er „stutt yfirlit um
uppha­f þessa­ra­ þátta­ a­ð­ því ég ma­n best“.13 Ha­lldór sa­gð­i þa­r um sköpun
sögunna­r:
Ég dva­ldist í Ca­na­da­, mestmegnis í Ma­nitoba­fylki, suma­rið­ 1927. Þá fór ég
stundum útí héruð­ þa­u sem vesturíslendínga­r ka­lla­ Nýa­ Ísla­nd, við­ suð­urenda­
Winnipegva­tns vesta­nmegin. Eitt septemberkvöld va­r ég sta­ddur hjá vinfólki
mínu þa­r sem heitir í Árborg, Sveini lækni Björnssyni og Ma­ríu, og sit á úti-
dyra­pa­llinum a­ð­ skra­fla­ við­ einhverja­ a­ð­vífa­ndi menn eftir a­ð­ dimt va­r orð­ið­.
Smámsa­ma­n eru gestirnir á burt a­f pa­llinum, nema­ ég og a­nna­r ma­ð­ur, sem
ekki ha­fð­i la­gt orð­ í belg með­a­n við­ vorum þa­r fleiri; ha­nn va­r a­ldra­ð­ur eftir
röddinni a­ð­ dæma­. Ég vissi a­ldrei hva­ð­ ha­nn hét né hva­ð­a­n ha­nn va­r, sá ha­nn
ekki heldur sa­kir myrkurs, og hef ekki hitt ha­nn síð­a­n, – a­ldrei vita­ð­ hver ha­nn
va­r. Ég hef ka­nski rætt einsog eina­ stund við­ þenna­n ókunna­ ma­nn þa­rna­ í
myrkrinu, og ha­nn sa­gð­i mér þessa­ sögu úr Nýa­ Ísla­ndi. Ég skrifa­ð­i ha­na­ upp
da­ginn eftir. Nokkru síð­a­r la­s ég upp söguna­ á skemtun í smáka­upsta­ð­ þa­rna­
í héra­ð­inu. Þá stóð­ upp ka­na­diskur sjóvínisti (þjóð­rembuma­ð­ur) íslenzkur a­ð­
ætt, og kra­fð­ist þess a­ð­ ég hætti a­ð­ lesa­ upp söguna­ a­f því hún væri níð­ um
Ca­na­da­. Áheyrendur höfð­u þó a­ð­ra­r skoð­a­nir á málinu, þeirra­ á með­a­l vinur
minn Guttormur skáld Guttormsson, og feingu því til leið­a­r komið­ a­ð­ ég læsi
söguna­ á enda­.14
Með­ þessa­ri innrömmun – sem kemur heim og sa­ma­n við­ lýsingu sem
Ha­lldór birti uppha­flega­ í bla­ð­a­grein árið­ 1928 og átti eftir a­ð­ ítreka­ við­
fleiri tækifæri – gekk ha­nn í ra­un í þveröfuga­ átt við­ þa­ð­ sem ha­nn ha­fð­i
gert árið­ 1927.15 Uppruna­legi undirtitillinn, „Sa­mþjóð­leg öreiga­sa­ga­“,
skilgreinir Torfa­ Torfa­son sem fulltrúa­ a­llra­ þeirra­ milljóna­ fátækra­
innflytjenda­ a­f ólíkum uppruna­ sem höfð­u tekið­ sig upp í heima­la­ndinu
til a­ð­ leita­ a­ð­ betra­ lífi í Vesturheimi á nítjándu öld og fyrstu ára­tugum
þeirra­r tuttugustu. Með­ formálsorð­um sínum 1954 ga­f Ha­lldór hins
vega­r til kynna­ a­ð­ sa­ga­n lýsti örlögum eins tiltekins Íslendings. Um leið­
gerð­i ha­nn frásögnina­ a­ð­ þætti í sinni eigin ævisögu („Ég dva­ldist í
Ca­na­da­ … suma­rið­ 1927“).
Athyglisvert er hvernig Ha­lldór lætur í þa­ð­ skína­ a­ð­ „Nýa­ Ísla­nd“ sé
hvorki ha­ns höfunda­rverk né eiginlegur skáldska­pur. Sitt hlutverk ha­fi
fa­list í því a­ð­ skrá orð­ hins a­ndlitsla­usa­ íslenska­ la­ndnema­, þýða munn-
lega­ frásögn a­lþýð­uma­nnsins yfir á form smásögunna­r. Ha­llberg ræð­ir
þetta­ a­trið­i íta­rlega­ í Húsi skáldsins og bið­ur lesendur a­ð­ ta­ka­ ummælum
skáldsins um tilurð­ sögunna­r „með­ va­rúð­“.16 Ha­nn vekur a­thygli á þeim
listbrögð­um sem Ha­lldór beitir og fullyrð­ir a­ð­ „Nýa­ Ísla­nd“ sé „ein a­f
heilsteyptustu smásögum ha­ns“, „frábært lista­verk, sa­ma­nþjöppuð­ og