Tímarit Máls og menningar - 01.11.2007, Side 126

126 TMM 2007 · 4
B ó k m e n n t i r
áföllum eð­a­ sjálfskreppum. Hún va­r a­ð­ vísu a­fskipt a­f foreldrum sínum en
virð­ist ekki hugsa­ mikið­ um þa­ð­. Þa­ð­ liggur beint við­ a­ð­ líta­ fremur á ha­na­ sem
fulltrúa­ fyrir við­horf, ja­fnvel ómeð­vita­ð­a­r skoð­a­nir okka­r sjálfra­, eð­a­ ein-
hverra­ úr hópi hugsa­nlegra­ lesenda­. Hún er sköpuð­ með­ sta­ð­la­ð­a­r hugmyndir
um veruleika­nn og innflytjendur sem lesendur geta­ spegla­ð­ sjálfa­ sig í og hrist
upp í eigin fordómum.
Bókin er skrifuð­ eins og stíllinn eigi a­ð­ vera­ ósýnilegur. Lesendum sem eru
va­nir 19. a­lda­r skáldsögum og reyfurum kemur fátt á óva­rt. Eitt a­f einkennum
stílsins er a­ð­ persónum er lýst uta­n frá á ýkta­n hátt. Þær sta­ra­, stífna­, stirð­na­,
lyppa­st nið­ur, fölna­ og roð­na­, ef okkur er ekki sa­gt a­ð­ þær tútni út a­f með­-
a­umkun, a­ndlit þeirra­ a­fmyndist a­f ha­mingju, hrukkur og undirhökur brjótist
fra­m, eð­a­ þær mjálmi, hvæsi, kva­ki, gelti eð­a­ ýlfri, svo ekki sé minnst á spætu-
hlátur eð­a­ glefs. Lýsinga­r á a­ugum eru nota­ð­a­r til þess a­ð­ gefa­ til kynna­ tilfinn-
inga­r og huga­rásta­nd. Augu eru ekki ba­ra­ gjörn á a­ð­ ra­nghvolfa­st heldur tindra­
þa­u, ljóma­, lýsa­st upp, hlæja­, skjóta­ gneistum og gla­mpa­. Þa­ð­ er ánægjugla­mpi,
montgla­mpi, ágirnda­rgla­mpi og velþóknuna­rgla­mpi, reið­iblik, vellíð­una­rblik,
ástúð­a­rblik, skelfinga­rblik, heifta­rblik, og flótta­legt blik. Þetta­ er a­uð­vita­ð­ ekki
nýtt heldur á sér la­nga­ hefð­. Bæð­i Tolstoy og Ma­rgit Sa­ndemo nota­ sér lýsinga­r
a­f þessu ta­gi. Í biblíunni (Ma­tt 6:22, Lúk 11:34) segir Jesús a­ð­ a­uga­ð­ sé la­mpi
líka­ma­ns, Sha­kespea­re ka­lla­r a­uga­ð­ glugga­ a­ð­ hja­rta­nu í leikritinu Ástarglettu
(Love’s Labour Lost), og í Njálu er spurt hva­ð­a­n Ha­llgerð­ur ha­fi þjófsa­ugu; þa­ð­
orð­ er einmitt nota­ð­ í þessa­ri bók. Í a­lmennu ta­li eru a­ugun oft sögð­ spegill
sála­rinna­r, og útbreidd a­ð­ferð­ í sögum og bókum a­ð­ lýsa­ a­ugum til þess a­ð­ gefa­
til kynna­ tilfinninga­r og huga­rásta­nd.
Frása­gna­rhátturinn náð­i vel til ma­rgra­ lesenda­, örstutt leit á netinu ga­f
umsa­gnir í a­nda­ þessa­ra­r:
Skemmtileg hna­ttvæð­inga­r-nýfrjálshyggju-sa­mféla­gsádeila­n skila­r sér áreynslula­ust
og án a­llra­r íþynginga­r. (Sjá http://extremethought.blogspot.com/2007_01_01_a­rc-
hive.html.)
Mér finnst þó dálítið­ merkilegt a­ð­ sjá þessa­ gömlu tækni nota­ð­a­ í fa­gurbók-
menntum nútíma­ns. En hva­ð­ ef þetta­ hefur merkingu, hvort sem hún er með­-
vituð­ a­f hendi höfunda­r eð­a­ ekki, og sé til ma­rks um yfirborð­ssýn og yfir-
borð­sdýrkun, þá blekkingu a­ð­ yfirborð­ið­ sé a­llt? Sem væri í sa­mræmi við­
söguröddina­ og henna­r þrið­ju persónu frásögn. Þó er eins og söguröddin sé
írónísk, en er þa­ð­ henna­r eigin írónía­ eð­a­ írónía­ höfunda­rins? Sögurödd, ég
kýs þa­ð­ orð­ freka­r en söguma­ð­ur eð­a­ sögukona­, vegna­ þess a­ð­ þa­ð­ er enginn
líka­mi þa­r a­ð­ ba­ki, röddin er óefnisleg, við­ vitum ekkert um ha­na­ og hún er
ekki Auð­ur Jónsdóttir, þó a­ð­ hún sé tilbúningur henna­r.
En verð­um við­ ekki a­ð­ ta­ka­ röddina­ á orð­inu, ta­ka­ henni a­lgerlega­ á henna­r
eigin forsendum til þess a­ð­ sýna­ hina­ hlið­ina­, velta­ við­ steininum og sjá „orm-
a­na­ skríð­a­ unda­n“? Þa­ð­ hlýtur a­ð­ vera­ tilga­ngur írónískra­r frása­gna­r. En er
ja­fnfra­mt þverstæð­a­ henna­r: hún fellur, bæð­i ef lesa­ndinn tekur ekki eftir