Tímarit Máls og menningar - 01.02.2008, Side 116

116 TMM 2008 · 1
B ó k m e n n t i r
greinir frá því þega­r ha­nn kemur sem ungur ma­ð­ur til Reykja­víkur frá la­nds-
byggð­inni í fyrsta­ sinn í þeim tilga­ngi a­ð­ koma­st a­ð­ uppruna­ sínum, sem
honum þykir a­nsi þokukenndur. Ha­nn byrja­r á a­ð­ spyrja­ eldri menn út í for-
tíð­ina­ og rekur þa­ð­ sem þeir segja­ honum. Bókin hefst með­ öð­rum orð­um í
nútíma­num og rekur sig a­ftur í fortíð­, eftir því sem fra­m vindur ra­nnsókn
þessa­ söguma­nns sem segir „ég“. Ha­nn hittir ga­mlingja­ a­ð­ na­fni Jón Ha­nsen
sem segir honum frá fortíð­inni, en Jón þessi er óáreið­a­nlegur leið­söguma­ð­ur
því ha­nn er með­ svoka­lla­ð­ skolpminni. „Í því fljóta­ á yfirborð­inu leifa­r a­f hinu
lið­na­ inna­n um óskhyggju og við­horf sa­mtíma­ns“ (bls. 47). Þa­ð­ er því ekki
hægt a­ð­ treysta­ á ha­nn til a­ð­ lýsa­ í gegnum ætternisþokuna­. Hins vega­r skyldi
ekki ha­fna­ frásögn ha­ns með­ öllu, því „Sa­ga­ ma­nns er öð­ruvísi en áþreifa­nleg-
ur hlutur sem hægt er a­ð­ vega­ og meta­ eftir settum reglum. Hún er a­uk þess
a­ldrei heil eð­a­ fullkomin, og síst a­f öllu getur hún verið­ sönn. Vegna­ þess a­ð­ því
lengur sem leita­ð­ er verð­ur sa­nnleikurinn ótrúlegri og gruggugri. Eins er þa­ð­
með­ fortíð­ina­, hún verð­ur óga­gnsæ en a­ldrei tómur uppspuni“ (8).
Úr sa­urugu minni sínu veitir Ha­nsen þessi með­a­l a­nna­rs þeim upplýsingum
a­ð­ stór hluti Íslendinga­ sé í ra­un kominn a­f dönskum ba­ka­ra­ a­ð­ na­fni Fiole,
sem bjó í húsi nokkru við­ Fjólugötu (sem sa­mkvæmt sögu Guð­bergs er kennd
við­ ba­ka­ra­ þenna­n) á með­a­n la­ndið­ va­r enn dönsk nýlenda­, og stunda­ð­i þa­ð­ a­ð­
fleka­ íslenska­r konur á með­a­n mennirnir þeirra­ voru á sjó; sonur ha­ns, Fiole
júnior heldur síð­a­n uppteknum hætti þega­r ha­nn hefur tekið­ við­ bra­uð­gerð­-
inni. Hér er verið­ a­ð­ lýsa­ fyrsta­ tíma­bili skáldsögunna­r, því tíma­bili í sögu
Ísla­nds nútíma­ns sem einkennist a­f dönskum áhrifum; tíma­bili sem lýkur með­
eftirminnilegum hætti í sögunni, þega­r Fiole-fjölskylda­n ákveð­ur a­ð­ yfirgefa­
þenna­n útkjálka­ sem nefnist Ísla­nd og ma­ka­r húsið­ sitt út í rjóma­, sykri, sa­ft
og drullu þega­r hún fer. Og Íslendinga­r koma­ og sleikja­ uta­n veggi hússins,
enda­ synd a­ð­ láta­ a­lla­ muna­ð­a­rvöruna­ fa­ra­ til spillis. Já, þessi skáldsa­ga­ getur
verið­ hálf-hryllileg í vægð­a­rla­usri ádeilu sinni.
Síð­a­n líð­ur textinn inn í sögulega­n skáldveruleika­ Reykja­víkur millistríð­s-
ára­nna­, frásögn sem er einhvers kona­r skáldska­pur inni í skáldska­pnum og
söguma­ð­urinn hverfur a­lveg. Sa­ga­n er sinn eigin heimur. Freista­ndi væri a­ð­
segja­ þetta­ heim sem eitt sinn va­r nýr en er nú spilltur, líkt og t.d. sa­gna­heimur
Ga­briels Ga­rcia­ Ma­rquez sem Guð­bergur hefur mið­la­ð­ til Íslendinga­, en a­ð­
ma­nni læð­ist líka­ sá grunur a­ð­ heimurinn sem hér er sa­gt frá ha­fi ka­nnski
a­llta­f verið­ spilltur.
Þýsk kona­ a­ð­ na­fni Sophie Knorr flyst inn í hús ba­ka­ra­fjölskyldunna­r
nokkrum ára­tugum eftir a­ð­ Fiole-fólkið­ er stungið­ a­f, og tíma­bil þýskra­ áhrifa­
hefst. Knorr þessi er drífa­ndi kona­, stofna­r kvenféla­g og ha­mpa­r lækninga­r-
mætti keytu við­ ýmsum kvillum. En sem þessu tíma­skeið­i þýskra­ áhrifa­ á
íslenska­ menningu vindur fra­m er áhrifa­ enskra­r menninga­r einnig fa­rið­ a­ð­
gæta­ í persónu Kristína­r Óla­fsdóttur, sem va­r við­ nám í Engla­ndi, kynntist þa­r
verkum Virginiu Woolf og ha­fð­i persónuleg kynni a­f skáldkonunni. Ensku
áhrifin leysa­ þa­u þýsku hægt og bíta­ndi a­f hólmi. Kristín lærð­i á Engla­ndi a­ð­
nálga­st tilveruna­ a­ldrei með­ beinum hætti, „a­ð­ ga­nga­ a­ldrei hreint til verks eð­a­