Læknablaðið - 01.03.2016, Blaðsíða 23

LÆKNAblaðið 2016/102 131
R A N N S Ó K N
Inngangur
Rákvöðvarof (rhabdomyolysis) verður þegar rákóttir
vöðvaþræðir beinagrindarvöðva brotna niður vegna
utanaðkomandi skaða eða þegar orkubirgðir vöðva
anna ekki eftirspurn.1 Rákvöðvafrumuskemmdir geta
leitt til margvíslegra fylgikvilla, svo sem jónaójafn-
vægis, rúmtaksskerðingar blóðvökva, efnaskiptasýr-
ingar, storkukvilla og hólfaheilkennis, en alvarlegasti
fylgikvillinn er bráður nýrnaskaði.2 Við rákvöðvarof
losnar úr frumunum meðal annars ensímið kreatín-
kínasi (CK) og er mæld virkni hans í sermi notuð við
greiningu rákvöðvarofs.3
Rákvöðvarofi var fyrst lýst í tengslum við áverka en
í dag eru þekktar margar orsakir rákvöðvarofs, þar á
meðal mikil líkamleg áreynsla.1,4 Rákvöðvarof af völd-
um líkamlegrar áreynslu var fyrst lýst af De Langen
árið 1946 í grein um fanga í útrýmingarbúðum.5 Svo
virðist sem mikil áreynsla leiði til þess að ATP-birgðir
vöðvafrumna þrjóti og frumuhimna þeirra rofni.6
Áreynslurákvöðvarof er þekktast meðal maraþon-
hlaupara, eftir lyftingar, vaxtarrækt og í herþjálfun1,2,6
en þekkingu skortir á faraldsfræði áreynslurákvöðva-
rofs í almennu þýði.
Einkenni koma oftast 24-72 klukkustundum eftir
langvarandi og endurtekna áreynslu og geta verið
verkir, bólga og máttminnkun í vöðva eða vöðva-
hópum og dökkt þvag vegna vöðvarauðamigu. Þreifi-
eymsli í vöðvum geta verið veruleg og eins geta sést
Inngangur: Rákvöðvarof getur átt sér ýmsar orsakir, þar á meðal er
mikil líkamleg áreynsla. Við rákvöðvarof losnar kreatínkínasi (CK) og
vöðvarauði (mýóglóbín) úr vöðvafrumum. Virkni CK í sermi er notuð til
greiningar á rákvöðvarofi en vöðvarauði getur valdið bráðum nýrnaskaða,
sem er alvarlegasti og þekktasti fylgikvilli rákvöðvarofs. Engar rannsóknir
virðast hafa verið gerðar á áreynslurákvöðvarofi í almennu þýði. Markmið
þessarar rannsóknar var að kanna faraldsfræði áreynslurákvöðvarofs hjá
sjúklingum sem voru greindir á Landspítala árin 2008-2012.
Efni og aðferðir: Rannsóknin var afturskyggn og lýsandi. Þýðið var allir
sjúklingar á Landspítala frá 1. janúar 2008 til 31. desember 2012 með
CK-gildi í sermi yfir 1000 IU/L eftir líkamlega áreynslu. Sjúklingar með
CK-hækkun vegna rákvöðvarofs af öðrum orsökum voru ekki teknir með.
Skráður var fjöldi tilfella, kyn, hæsta mælda CK-gildi, dagsetning komu,
orsök og staðsetning rákvöðvarofsins, innlagnarlengd, fylgikvillar og hvort
þörf væri á vökvagjöf í æð. Tölur um íbúafjölda á höfuðborgarsvæðinu
fengust frá Hagstofu Íslands og um íþróttaástundun frá Íþróttasambandi
Íslands.
Niðurstöður: Alls greindust 54 sjúklingar með áreynslurákvöðvarof,
18 konur (33,3%) og 36 karlar (66,7%) eða 8,3% af heildarfjölda
rákvöðvarofs tilfella (648) af öllum orsökum á tímabilinu. Nýgengi fyrir
höfuðborgarsvæðið var 5,0/100.000 íbúa á ári á tímabilinu. Miðgildi aldurs
var 28 ár og miðgildi CK-hækkunar í sermi var 24.132 IU/L. CK-hækkun
var meiri hjá konum en körlum en munurinn reyndist ómarktækur. Rák-
vöðva rof var í um 89% tilvika í efri- eða neðri útlimum. CK-gildi voru mark-
tækt hærri hjá þeim sem fengu vökvagjöf í æð en þeim sem fengu einung-
is vökva um munn. Einn einstaklingur greindist með bráðan nýrnaskaða.
Upplýsingar um íþróttaástundun eða líkamsrækt eru ekki tiltækar.
Ályktun: Áreynslurákvöðvarof er óalgengt en oftast er um unga ein-
staklinga að ræða. Ekki er vitað um áreynsluástundun kvenna eða karla
en ekki reyndist munur á CK-hækkun kynjanna, milli aldursflokka eða
rákvöðvasvæða. CK-hækkun var veruleg en fylgikvillar fátíðir. Skortur er
á rannsóknum um áreynslurákvöðvarof í almennu þýði.
ÁGRIP
bólgu- og litabreytingar sem benda til vefjadauða.
Einkenni geta takmarkast við vöðvaverki og mátt-
minnkun7 en önnur einkenni geta verið slappleiki,
vanlíðan, þvagþurrð, hiti, ógleði, uppköst, óráð og
óróleiki.4,8,9 Hætta á rákvöðvarofi eftir áreynslu eykst
meðal annars ef viðkomandi er ekki í góðu líkamlegu
formi, ef umhverfi er mjög heitt og rakt eða líkams-
beiting er afbrigðileg.10,11
Meðferð rákvöðvarofs beinist að því að fyrirbyggja
fylgikvilla9 og felst í ríkulegri vökvagjöf til að auka
utanfrumuvökva og halda uppi þvagútskilnaði sem
minnkar líkur á bráðum nýrnaskaða.6 Talið er að nýrna-
skaði komi fyrir í 4-33% rákvöðvarofstilfella ef litið er
til allra orsakavalda4,12 og hefur hann fylgni við háa
dánartíðni.9 Oftast þarf að verða mikið vöðvaniðurbrot
til að bráður nýrnaskaði hljótist af.13 Við vöðvaniður-
brotið losnar mikið magn vöðvarauða (mýóglóbíns)
sem berst til nýrna og frásogast þar í nýrunga. Í þeim
hefur vöðvarauðinn skaðleg áhrif og ef þau eru nægi-
lega mikil getur orðið bráður nýrnaskaði.6
Margt bendir til þess að bráður nýrnaskaði sé
mun sjaldgæfari og spítaladvöl almennt styttri eftir
áreynslurákvöðvarof en rákvöðvarof af öðrum toga.4,14
Talið er að ef CK-hækkun í sermi er minni en 15.000
IU/L, kreatíníngildi eðlilegt og ekki er um ofþornun
að ræða, megi flokka rákvöðvarofið sem góðkynja og
er þá ekki þörf á sérstakri meðferð. Ef CK-hækkun er
Greinin barst
22. apríl 2015,
samþykkt til birtingar
9. febrúar 2016.
Höfundar hafa
útfyllt eyðublað um
hagsmunatengsl.
Komur á bráðamóttöku Landspítala vegna
áreynslurákvöðvarofs árin 2008-2012
Arnljótur Björn Halldórsson1,2 læknanemi, Elísabet Benedikz3 læknir, Ísleifur Ólafsson4 læknir, Brynjólfur Mogensen1,2 læknir
1Læknadeild Háskóla
Íslands, 2rannsóknastofu
Landspítala og HÍ í
bráðafræðum, 3vísinda-
og þróunarsviði,
4rannsóknarkjarna
Landspítala.
Fyrirspurnir:
Brynjólfur Mogensen
brynmog@landspitali.is
http://dx.doi.org/10.17992/lbl.2016.03.71