Læknablaðið - 01.03.2016, Qupperneq 50

158 LÆKNAblaðið 2016/102
Félag íslenskra gigtarlækna
Gigtarlækningar:
Vaxandi sérgrein á
tímum gífurlegra framfara
Gerður Gröndal
gerdurgr@landspitali.is
lyf- og gigtarlæknir,
klínískur dósent

formaður Félags íslenskra
gigtarlækna

forseti Félags gigtarlækna
á Norðurlöndunum
(Scandinavian Society of
Rheumatology)
Árið 1782 kom út merkileg bók eftir ís-
lenskan lækni, Jón Pétursson (1733-1801),
þar sem hann lýsir gigtarsjúkdómum, sér-
staklega liðagigt. Hann virðist reyndar hafa
verið með liðagigt sjálfur og lýsir því að
sjúkdómurinn sé algengari meðal kvenna
en karla, sem á við enn í dag. Einnig mælir
hann með því að gigtarsjúklingar hreyfi sig
sem mest, passi upp á meltinguna og noti
heit böð til verkjastillingar.
Sérgreinin gigtarlækningar þróaðist
undir forystu Jóns Þorsteinssonar prófess-
ors, sem varð fyrstur yfirlæknir á gigtar-
deild hérlendis, árið 1969 á Landspítala.
Nokkrum árum síðar hófu tveir aðrir
gigtarsérfræðingar störf og sinntu bæði
gigtarlækningum og endurhæfingu. Smám
saman óx deildin og dafnaði og fleiri sér-
menntaðir gigtarlæknar komu til starfa. Nú
er gigtardeildin hluti af lyflækningasviði
Landspítala, sem og dagdeild gigtar og
göngudeild gigtar.
Samtals starfa hérlendis 14 gigtarsér-
fræðingar (fjórar konur og 10 karlar), sex
starfa einungis á Landspítala, tveir starfa á
spítalanum og á stofu, fjórir starfa alfarið á
stofu, einn á FSA og einn starfrækir endur-
hæfingarstöð fyrir vefjagigtarsjúklinga.
Þeir gigtarlæknar sem starfa á sjúkrahúsum
sinna bæði lyflækningum og gigtarlækn-
ingum. Tveir ónæmissérfræðingar á Land-
spítala starfa töluvert að gigtarlækningum
og einn barnagigtarlæknir starfar á Barna-
spítala Hringsins. Gigtarlæknar eru mennt-
aðir á Norðurlöndunum, Bretlandi og
Bandaríkjunum, á viðurkenndum háskóla-
sjúkrahúsum.
Síðustu árin hefur nýliðun gengið vel
og áhugi verið á sérgreininni. Í dag eru
6 læknar í sérnámi eða hafa nýlokið því,
í Svíþjóð og Noregi. Einn starfar í Eng-
landi en mun flytjast til Íslands í haust,
tveir starfa í Bandaríkjunum og einn er
yfirlæknir í Noregi. Einn barnagigtarlæknir
starfar í Svíþjóð.
Sérgreinin gigtarlækningar tilheyrir
lyflækningum og flestir gigtarlæknar
sinna fyrst og fremst greiningu og með-
ferð svokallaðra bólgugigtarsjúkdóma.
Þeir sem starfa á einkastofum sinna einnig
fjölmörgum sjúklingum með slitgigt,
vefjagigt og aðra stoðkerfiskvilla. Því
miður hefur eftirspurn eftir tímum hjá
gigtarlæknum verið meiri en framboðið
undanfarin ár, biðlistar eru langir og hætta
á að greining tefjist vegna þess. Það hefur
einnig verið bent á það að sjúklingar með
bólgugigtarsjúkdóma gangi fyrir á kostnað
þeirra sem hafa aðra sjúkdóma í stoðkerfi.
Nýlega stóð Félag gigtarlækna fyrir mál-
þingi á Læknadögum þar sem málefni
sjúklinga með stoðkerfiseinkenni önnur en
bólgusjúkdóma (medical orthopedics) voru
kynnt. Rætt var að meðferð þeirra eigi
að vera á vegum heilsugæslu með hjálp
bæklunarlækna, endurhæfingarlækna og
gigtarlækna. Ýmis úrræði eru í boði en
því miður eru biðlistar langir, heildarsýn,
skipulag og stefnu vantar af hálfu heil-
brigðisyfirvalda. Sömuleiðis þarf að bjóða
upp á frekari menntun, til dæmis bráða-
og heimilislækna í þessu fagi, til þess að
efla kunnáttu og koma í veg fyrir óþarfa
þjáningar, vinnutap og jafnvel örorku.
Ljóst er að flestir gigtarlæknar munu áfram
sinna bólgugigtarsjúkdómum aðallega, en
vilja gjarnan koma að skipulagningu og
menntun, samanber ofangreint.
Gífurlegar framfarir hafa orðið í meðferð
bólgugigtarsjúkdóma síðastliðna áratugi.
Rannsóknir hafa sýnt að þétt eftirlit er afar
mikilvægt og fram hafa komið kröftug ný
lyf, fyrst metótrexat og síðan líftæknilyf
sem gerbreyta horfum þessara sjúklinga.
Líftæknilyfin virka flest á sjálfa bólguna
með því að hemja einn afmarkaðan lykil-
þátt í bólguferlinu, svo sem TNF-alfa þátt-
inn. Þrátt fyrir niðurskurð í heilbrigðis-
kerfinu og efnahagshrunið hefur tekist
að tryggja að hérlendis er jafnt aðgengi
að þessum dýru lyfjum og á Norðurlönd-
unum. Í dag eru um 800 gigtarsjúklingar á
líftæknilyfjum, 50% þeirra eru með iktsýki,
20% með hrygggikt, 20% með sóragigt
og afgangurinn með aðra bólgugigtar-
sjúkdóma. Til að tryggja öryggi og gæði
meðferðarinnar eru sjúklingar skráðir í
sérhæft stafrænt skráningarkerfi, ICEBIO,
sem hefur hlotið mjög jákvæða athygli.
Félag íslenskra gigtarlækna hefur verið
starfrækt síðan 1976. Stjórnin skipuleggur
reglubundna félagsfundi þar sem aðal-
áherslan er á fræðslu en einnig gefst tæki-
færi til að ræða hagsmunamál og fleira.
Félagið hefur eigin heimasíðu, fig.is, og
stendur nú í ströngu við að skipuleggja 36.
skandinavíska gigtarþingið sem verður
haldið í Hörpu 1.-3. september,
sjá scr2016.is.
Árið 2012 gaf félagið út bók um lið-
bólgusjúkdóma til þess að fræða heilbrigð-
isstarfsmenn um það nýjasta í greiningu og
meðferð. Félagið hefur einnig starfað með
Gigtarfélagi Íslands og fagfélagi gigtar-
hjúkrunarfræðinga. Á þessu ári hefst svo
NORDSTAR-rannsóknin sem er samnorræn
meðferðarannsókn á iktsýki sem er skipu-
lögð af norrænum félögum gigtarlækna.
Margir gigtarlæknar sinna rannsóknum
meðfram öðrum störfum sínum, í hópnum
er meirihlutinn með doktorspróf, þrír eru
prófessorar og þrír eru dósentar (þá eru
meðtaldar akademískar nafnbætur). Rann-
sóknarstofa í gigtarsjúkdómum var sett
á stofn 1996 og að því stóðu Gigtarfélag
Íslands, Landspítali og læknadeild Há-
skóla Íslands, með stuðningi Lionshreyf-
ingarinnar. Þar er unnið að rannsóknum á
fjölmörgum gigtarsjúkdómum. Einnig hafa
gigtarlæknar verið í samvinnu við Íslenska
erfðagreiningu, Hjartavernd, Rannsóknar-
stofu í ónæmisfræði og ýmsar erlendar
rannsóknastofnanir.
Framtíðin er björt fyrir gigtarlækningar
á Íslandi, en ljóst að gera þarf átak í skipu-
lagningu, til dæmis flæðis sjúklinga, til
þess að nýta sem best sérfræðiþekkingu
gigtarlækna og margra annarra heilbrigðis-
stétta sem vinna þurfa saman að velferð
þessara sjúklinga.
Fyrsti örvinn við einkennum ofvirkrar þvagblöðruß -
3
Heimildir: 1. Khullar et al. European Urology 63;(2013):283–295.
2. Nitti et al. J Urol 2013;189:1388–1395.
Munnþurrkur sambærilegur
ly�eysu1,2
Það er hægt að lifa við ofvirka
þvagblöðru á annan hátt