Læknablaðið - 01.03.2016, Blaðsíða 44

152 LÆKNAblaðið 2016/102
Eins og í nágrannalöndum okkar er unnið
markvisst að því að stuðla að skynsam-
legri lyfjanotkun í landinu. Í lögum um
landlækni og lýðheilsu nr. 41/2007 er kafli
um eftirlit með ávísunum lyfja þar sem
lögð er áhersla á eftirlit með ávana- og
fíknilyfjum og eftirlit með ávísunum
lækna á ávanabindandi lyf til eigin nota.
Einnig er eftir föngum fylgst með notkun
lyfja almennt í samanburði við önnur
lönd. Allt er þetta gert með almannaheill
og velferð sjúklinga að leiðarljósi. Hjá
Embætti landlæknis (EL) starfar sérstakt
lyfjateymi sem ber ábyrgð á þessum þætti
starfseminnar. Við þessi störf er notaður
lyfjagagnagrunnur EL sem er öflugt tæki
til eftirlits og rannsókna.
Áherslur og aðferðir
Við þetta eftirlit er aðaláherslan á ávana-
bindandi lyf en einnig á þunglyndislyf og
flogaveikilyf. Tvö flogaveikilyf (pregabalín
og gabapentín) eru misnotuð af fíklum,
sennilega mest til að fá „betri“ vímu af
öðrum fíknilyfjum.
Það er því miður staðreynd að talsvert
magn ávanabindandi lyfja er á svörtum
markaði (lyfjadóp) og einhver hluti þeirra
ávanabindandi lyfja sem ávísað er ratar
á þennan markað. Þegar sjúklingur fær
óvenjulega stóra skammta eða mikið magn
á stuttum tíma af ávanabindandi lyfi getur
það vakið grunsemdir um misferli. Eitt af
því sem lyfjateymið skoðar reglulega er
hverjir eru að fá stærstu skammtana af til-
teknu lyfi eða lyfjaflokki og í framhaldinu
er haft samband við viðkomandi lækna,
þeim gert viðvart eða þeir beðnir um
skýringar. Lyfjateymið hefur samband við
lækna með ýmsum aðferðum og má helst
nefna síma, bréf, tölvupóst, dreifibréf,
pistla í Læknablaðinu og vefsíðu EL. Oftast
er einungis verið að miðla upplýsingum til
lækna en stundum er beðið um svör.
Sjálfsávísanir lækna á ávanabindandi lyf
Með reglulegu millibili eru skoðaðar ávís-
anir lækna á sjálfa sig með ávanabindandi
lyfjum. Vitað er að sum þessara lyfja geta
skert dómgreind, auk annarra vandræða
sem þau geta skapað. Það er þess vegna
talið æskilegt að þegar læknir þarf á
slíkum lyfjum að halda feli hann kollega
að sjá um og stjórna meðferðinni. Þeim
læknum sem ávísa mestu á sig sjálfa er
gert viðvart bréfleiðis og bent á að slíkar
lyfjaávísanir séu óheppilegar. Allt er
þetta gert af umhyggju fyrir viðkomandi
læknum og sjúklingum þeirra.
Samstarf
Mest og mikilvægast er samstarf lyfja-
teymis við lækna og er það samstarf nær
undantekningarlaust gott. Læknar eru
almennt þakklátir fyrir þær ábendingar
sem þeir fá frá lyfjateyminu, gera sér grein
fyrir hvað við gerum og hvers vegna, og
að við störfum saman að því sameiginlega
markmiði að lyfjameðferð sjúklinga sé
eins áhrifarík og örugg og kostur er. Einn-
ig að við vinnum saman gegn ofnotkun
og misnotkun lyfja. Auk þess er lyfjateymi
EL í góðu samstarfi við Lyfjastofnun,
Sjúkratryggingar Íslands, ADHD-teymi
Landspítala, SÁÁ og marga fleiri.
Ábendingar
Lyfjateymið fær talsvert af ábendingum,
oftast um eitthvað sem betur mætti fara,
frá læknum og öðru heilbrigðisstarfsfólki,
lyfjafræðingum og ýmsum fleiri aðilum.
Reynt er að meta gildi slíkra ábendinga
hverju sinni og vinna úr þeim á við-
eigandi hátt.
Umfangið
Árið 2014 fengu um 247.000 einstaklingar
ávísað lyfjum að minnsta kosti einu sinni,
þar af voru tæplega 70.000 manns sem
fengu ávísað ávanabindandi lyfjum. Flestir
fá ávísað aðeins litlu magni af ávanabind-
andi lyfjum en ríflega 2400 manns fengu
ávísað yfir 1000 dagsskömmtum (DDD)
árið 2014. Þetta ár fengu 242 einstaklingar
ávísað ávanabindandi lyfjum frá 10 eða
fleiri læknum. Eðlilegar skýringar geta
legið að baki stórum skömmtum og ávís-
unum frá mörgum læknum en iðulega eru
gerðar athugasemdir við ávísanir af þessu
tagi.
Aðgerðir embættisins
Embættið er í sambandi við fjölda lækna
vegna lyfjaávísana til einstaklinga, í
flestum tilfellum til að miðla upplýsingum
en stundum til að fá skýringar, oftast
vegna stórra lyfjaskammta. Sérstakt eftirlit
er með sjálfsávísunum sem eru skoðaðar
reglulega. Mikilvægt er að læknar bregðist
við erindum er varða lyfjaávísanir. Land-
læknir getur beint tilmælum til lækna
um úrbætur í lyfjaávísunum til sjúklinga.
Verði læknir ekki við tilmælum eða ef það
er mat landlæknis að læknir ávísi lyfjum
þannig að óhæfilegt megi teljast, er hann
áminntur. Komi áminning ekki að haldi
getur landlæknir ákveðið að svipta við-
komandi lækni leyfi til að ávísa lyfjum,
öllum eða einstökum flokkum, enda þyki
ekki ástæða til að svipta hann starfsleyfi.
Starfsemi lyfjateymis
landlæknis – áherslur og aðferðir
Magnús Jóhannsson
læknir
magnus@landlaeknir.is
Anna Björg Aradóttir
sviðsstjóri
Anna María Káradóttir
lögfræðingur
Lárus Guðmundsson
lyfjafræðingur
Ólafur Einarsson
verkefnisstjóri
F R Á E M B Æ T T I L A N D L Æ K N I S 1 2 . P I S T I L L