Læknablaðið - 01.03.2016, Blaðsíða 24

132 LÆKNAblaðið 2016/102
R A N N S Ó K N
meiri en 15.000 IU/L eru auknar líkur á alvarlegum aukaverkun-
um og er því mikilvægt að hefja vökvagjöf í æð til að fyrirbyggja
bráðan nýrnaskaða.15 Vökvagjöfin eykur rúmmál utanfrumu-
vökva sem minnkar við rákvöðvarof og minnkar sömuleiðis styrk
vöðvarauðans í nýrungum og dregur þannig úr líkum á bráðum
nýrnaskaða.6
Faraldsfræði rákvöðvarofs í almennu þýði eftir líkamlega
áreynslu virðist ekki hafa verið rannsökuð á Íslandi né annars
staðar. Því er ekki vitað um aldursdreifingu, kynjaskiptingu né
algengi fylgikvilla í kjölfar þess eða hvort ákveðnir hópar séu í
áhættu. Markmið rannsóknarinnar var því að kanna faraldsfræði
áreynslurákvöðvarofs hjá sjúklingum sem greindust á bráðamót-
töku Landspítala árin 2008-2012.
Efni og aðferðir
Rannsóknin var afturskyggn og lýsandi. Hún tók til allra sjúk-
linga með einkenni eftir áreynslu sem komu á Landspítala frá 1.
janúar 2008 til 31. desember 2012 og voru greindir með rákvöðva-
rof með CK-hækkun í sermi meiri en 1.000 IU/L. Sjúklingar með
rákvöðvarof af öðrum orsökum, auk þeirra sem ekki höfðu neinar
skráðar upplýsingar um ástæðu CK-mælingar, voru útilokaðir.
CK-mæling var gerð með aðferð sem er rekjanleg til staðlaðrar CK-
virknimælingar International Federation of Clinical Chemistry
(IFCC).16 Viðmiðunarmörk CK á Landspítala eru sett samkvæmt
samnorrænni úttekt á heilbrigðu þýði (NORIP-verkefnið).17 Bráður
nýrnaskaði var skilgreindur samkvæmt RIFLE-greiningarskil-
merkjum.18 Leyfi var fengið fyrir rannsókninni hjá Persónuvernd
(tilv. 2013121594HGK, 16. jan. 2014), framkvæmdastjóra lækninga
(tilv. 16, 19. des. 2013) og Siðanefnd Landspítala (tilv. 53/2013, 16.
jan. 2014).
Gögn úr tölvugagnagrunni rannsóknakjarna og rafrænni
sjúkraskrá Landspítala voru samkeyrð og þannig fenginn fjöldi til-
fella, kyn, auðkenni sjúklings, komuár, komumánuður, vikudagur
komu, dagsetning sýnatöku, mæld CK-gildi og sjúkdómsgreining
vegna rákvöðvarofsins. Sjúkraskrár viðkomandi voru yfirfarnar
með tilliti til einkenna og meðferðar. Staðsetning vöðvaáverka
var skráð samkvæmt áverkastigskerfinu (Abbreviated Injury
Scale - AIS).19 Aðrar breytur voru lengd innlagnar í dögum, hvort
sjúklingur fékk bráðan nýrnaskaða og hvort sjúklingur lést í legu.
Fjöldi tilfella miðast við fjölda koma en ekki fjölda einstaklinga.
Eftir að allar breytur höfðu verið skráðar fór öll úrvinnsla fram
án persónuauðkenna. Tölur um íbúafjölda á höfuðborgarsvæðinu
fengust frá Hagstofu Íslands. Haft var samband við Íþróttasam-
band Íslands vegna upplýsinga um íþróttaiðkanir.
Við tölfræðiúrvinnslu var hefðbundnum tölfræðiaðferðum
beitt og reiknað í forritinu R.20 Notað var Pearson's kí-kvaðrat próf
og Fisher-próf til að kanna mun á tveimur flokkabreytum, Wilcox-
on-próf til að kanna mun á miðgildum tveggja hópa og Kruskal-
Wallis-próf til að kanna mun á miðgildum fleiri en tveggja hópa.
Marktækni miðast við að p-gildi sé <0,05.
Niðurstöður
Rákvöðvarof eftir líkamlega áreynslu greindist hjá 54 sjúklingum,
eða 8,3% af heildarfjölda rákvöðvarofstilfella (648) af öllum orsök-
um á tímabilinu. Karlar voru 36 og konur 18. Miðgildi aldurs var
28 ár (spönn 15-60 ár). Karlar höfðu aldursmiðgildi 29 ár (spönn 15-
56 ár) og konur 24,5 ár (spönn 17-60 ár). Ekki reyndist marktækur
munur á aldri kynja (p=0,2155). Kynjahlutföll og aldursdreifingu
má sjá í töflu I. Af 53 einstaklingum sem komu á bráðamóttöku
eftir áreynslurákvöðvarof áttu 50 lögheimili á höfuðborgarsvæð-
inu. Meðalíbúafjöldinn á höfuðborgarsvæðinu á tímabilinu var
201.208. Nýgengi áreynslurákvöðvarofs er því 5,0/100.000 íbúa
árlega.
CK-hækkun í sermi eftir líkamlega áreynslu var almennt mikil
með miðgildi 24.132 IU/L (spönn 1.056 - 224.700 IU/L). Karlar voru
með CK-miðgildi 15.120 IU/L (spönn 1.056 - 224.700 IU/L) en konur
með CK-miðgildi 28.450 IU/L (spönn 1.163 - 119.145 IU/L). Munur
á CK-hækkun milli karla og kvenna reyndist ekki marktækur
(p=0,2619). Ef litið er til aldurs var ekki marktækur munur á CK-
hækkun milli aldursflokka (p=0,0553). Ekki fannst marktækur
munur á CK-gildum milli ára (p=0,1827). CK-hækkun eftir kyni,
aldursflokkum og komuárum má sjá í töflu II.
Allir sýndu einkenni rákvöðvarofs, hvort sem það var stað-
bundið einkenni frá vöðva, vöðvarauðamiga eða slappleiki. Stað-
setning rákvöðvarofs var í efri útlimum hjá 27 (50,0%) og í neðri
útlimum hjá 21 (38,8%). Tveir einstaklingar voru með rákvöðva-
rof í brjóstvöðvum, tveir í bakvöðvum og einn í kviðvöðvum.
Líkamssvæði var ótilgreint hjá einum. Miðgildi CK-hækkunar í
sermi var hærri eftir rákvöðvarof í efri útlimum (26.300 IU/L) en
eftir rákvöðvarof í neðri útlimum (13.090 IU/L) eða annars staðar
(13.960 IU/L) en ekki reyndist marktækur munur á þessum mið-
gildum (p=0,5125). Vökvi í æð var gefin hjá 30 einstaklingum (55,6
Tafla I. Fjöldi tilfella eftir aldri, kyni, komuári, staðsetningu og vökvameðferð.
Aldursbil (ár) Karlar Konur Heild
15 - 19 6 4 10
20 - 24 3 5 8
25 - 29 12 4 16
30 - 34 6 0 6
35 - 39 4 2 6
>39 5 3 8
Samtals 36 18 54
Komuár
2008 6 1 7
2009 5 3 8
2010 5 6 11
2011 6 4 10
2012 14 4 18
Staðsetning á líkama
Efri útlimir 16 11 27
Neðri útlimir 15 6 21
Önnur 5 1 6
Vökvameðferð
Í æð 21 9 30
Um munn 15 9 24