Læknablaðið - 01.03.2016, Blaðsíða 45

LÆKNAblaðið 2016/102 153
L Ö G F R Æ Ð I 1 7 . P I S T I L L
Læknar eru hvattir til að koma á framfæri við
ritstjórn eða pistlahöfund ábendingum um efni. Dögg Pálsdóttir
lögfræðingur
Læknafélags Íslands
Dogg@lis.isSamfélagsmiðlarnir
Samfélagsmiðlarnir eru fyrirferðarmiklir í
daglegu lífi flestra og þeir eru margir. Til
þeirra teljast til dæmis fésbókin (Facebo-
ok), Twitter, LinkedIn, Pinterest, YouTube
og Wikipedia.
Notendur fésbókarinnar töldust vera
liðlega einn og hálfur milljarður manna á
4. ársfjórðungi 2015.1 Íslendingar eru mjög
virkir á fésbókinni og þegar athugun var
gerð árið 2013 virtust yfir 70% Íslendinga
virkir á þessum samfélagsmiðli í mánuði
hverjum.2
Fyrir heilbrigðisstarfsmenn er margs
að gæta þegar kemur að umgengni við
samfélagsmiðla. Alþjóðasamtök lækna
samþykktu leiðbeiningar um samfélags-
miðla og notkun þeirra á ársþingi sínu
haustið 2011.3 Þar eru aðildarfélög samtak-
anna hvött til að setja reglur af þessu tagi.
Siðfræðiráð Læknafélags Íslands hefur um
allnokkurt skeið haft til skoðunar að útbúa
leiðbeiningar til lækna um þessi efni eins
og fjölmörg systurfélög austanhafs og
vestan hafa gert.4
Þær leiðbeiningar sem settar hafa verið
á þessu sviði fyrir heilbrigðisstéttir eru
nokkuð samhljóma: Bent er á að sam-
félagsmiðlar slævi mörkin milli einstak-
lingsins og fagaðilans. Þess vegna þurfi að
gæta vandlega að friðhelgisstillingum sín-
um á samfélagsmiðlum í þeim mæli sem
hver og einn þeirra býður upp á, en vera
um leið meðvitaður um þá staðreynd að
verndin í netheimum er alltaf takmörkuð.
Trúnaðar- og þagnarskyldan og siða-
reglur eiga alltaf við, bæði í netheimum
sem annars staðar. Almennt er bent á að
hvorki skuli senda sjúklingum vinabeiðni
né samþykkja slíkar beiðnir frá þeim. Ekki
er talið skipta máli hvort um er að ræða
núverandi eða fyrrverandi sjúklinga. Sam-
skipti við sjúklinga á samfélagsmiðlum
vegna meðferðar samrýmast ekki trún-
aðar- og þagnarskyldu. Þá þarf að gæta
þess að meiðyrðalöggjöf nær til þess sem
skráð er á samfélagsmiðlum og unnt er að
draga alla, heilbrigðisstarfsmenn sem aðra,
til ábyrgðar fyrir meiðandi ummæli sem
látin eru falla á þessum vettvangi.
Allt ætti þetta að vera nokkuð augljóst
og sjálfsagt. Litlar upplýsingar liggja fyrir
um notkun heilbrigðisstarfsmanna hér á
landi á samfélagsmiðlum. Pistlahöfundi
er ekki heldur kunnugt um að sjúklingar
hafi kvartað yfir neinu sem þessu tengist.
Á hinn bóginn eru til mörg slík dæmi
frá öðrum löndum, meðal annars Banda-
ríkjunum. Þar hafa heilbrigðisstarfsmenn
misst vinnuna, fengið áminningu og jafn-
vel verið sviptir starfsleyfi sínu vegna
óvarlegrar umgengni við samfélagsmiðla
sem talin hefur verið brot á trúnaðar- og
þagnarskyldu.
Eins og áður segir eyða margir tals-
verðum tíma á samfélagsmiðlunum á degi
hverjum, eru í samskiptum við fjölskyldu,
vini og kunninga, lýsa þar skoðunum
sínum á málefnum líðandi stundar, jafnvel
skoðunum sínum á nafngreindum ein-
staklingum, deila reynslusögum og svo
framvegis. Þess eru dæmi að sjúklingar
eða aðstandendur segi reynslusögur af
samskiptum sínum eða ættingja sinna við
heilbrigðiskerfið og heilbrigðisstarfsmenn
á þessum vettvangi. Ekki er víst að alltaf
sé rétt sagt frá í slíkum frásögnum og
mögulega eru meiðandi ummæli látin falla
um heilbrigðisstarfsmanninn eða -menn-
ina sem komu að meðferðinni.
Hvað er til ráða fyrir heilbrigðis-
starfsmann sem fyrir slíku verður? Fyrst
hlýtur alltaf að koma til skoðunar að gera
ekki neitt. Það fennir venjulega fljótt yfir
frásagnir á samfélagsmiðlum. Oftast gæti
því verið skynsamlegast að bregðast ekki
við frásögnum, jafnvel þó rangar séu eða
misvísandi og ekki einu sinni þó heil-
brigðisstarfsmaðurinn sé nafngreindur.
Ef viðkomandi vill bregðast við og telur
nauðsynlegt að gera það, takmarkast við-
brögðin af trúnaðar- og þagnarskyldu heil-
brigðisstarfsmanna. Það þarf því að gæta
ítrustu varkárni ef ákveðið er að bregðast
við. Skynsamlegt er í þessum kringum-
stæðum að leita til Embættis landlæknis
og kalla eftir ráðleggingum um hvort
bregðast megi við og þá hvernig. Í 12. gr.
laga um réttindi sjúklinga nr. 74/1997 er
fjallað um trúnaðar- og þagnarskyldu
starfsmanna í heilbrigðisþjónustu og fram
kemur í ákvæðinu að sé starfsmaður í
vafa um þætti er snúa að trúnaðar- og
þagnarskyldunni geti hann borið málið
undir landlækni.
Mögulega er frásögnin og ummælin
svo meiðandi að hægt væri að fá þau
dæmd dauð og ómerk sem meiðyrði. Þá
kemur til skoðunar að höfða meiðyrða-
mál. Til slíkra málaferla hefur komið, til
dæmis í Bandaríkjunum. Þar í landi er þó
almennt talið óheppilegt að efna til slíkra
málaferla við sjúklinga og heilbrigðis-
starfsmönnum eindregið ráðið gegn því.
Það er þó engum vafa undirorpið að þeir
sem skrifa á samfélagsmiðla bera ábyrgð
á þeim skrifum sínum, líkt og skrifum á
öðrum vettvangi, og hér á landi hafa dóm-
stólar til dæmis dæmt dauð og ómerk um-
mæli sem skrifuð hafa verið á fésbókina.5
Heimildir
1. statista.com/statistics/264810/number-of-monthly-active-
facebook-users-worldwide/ – febrúar 2016.
2. icelandreview.com/stuff/views/2013/04/17/iceland-loves-
facebook-job – febrúar 2016.
3. wma.net/en/30publications/10policies/s11/ – febrúar 2016.
4. Leiðbeiningar breska læknafélagsins (BMA) https://
www.google.com/search?client=safari&rls=en&q=www.
socialmediaguidance.pdf&ie=UTF-8&oe=UTF-8, danska
læknafélagsins http://www.laeger.dk/nyhed/download/
docs/F16266/97069_SocialeMedier.pdf. ástralska lækna-
félagsins https://ama.com.au/article/social-media-and-
medical-profession – febrúar 2016.
5. Dómur Hæstaréttar í máli nr. 215/2015, 18. desember
2014. haestirettur.is/domar?nr=10063 – febrúar 2016.
Læknadagar 2017
Takið frá tíma fyrir stútfulla viku af fróðleik og skemmtun
16.-20. janúar – í Hörpu