Fréttatíminn - 06.05.2016, Qupperneq 10

Hrunið á Íslandi varð ekki
vegna verðfalls afurða
eða annarra áfalla í
raunverulega hagkerfinu.
Hrunið var afleiðing spila­
vítis kapítalisma sem rekinn
var í skjóli arfavitlausrar
peningamálastefnu. Upp­
safnaður skaði almennings
af þessu er um eitt þúsund
milljarðar króna.
Gunnar Smári Egilsson
gunnarsmari@frettatiminn.is
Panamaskjölin hafa dregið athygli
að samfélagslegum skaða sem
leiddi af útstreymi fjár frá Íslandi
á árunum fyrir Hrun. Skaðinn er
ekki aðeins tapaðar skatttekjur.
Talið er að óframtaldar eignir og
tekjur frá aldamótum til 2008 hafi
numið um 1050 til 1800 milljörð-
um króna. Tapaðar skatttekjur af
þeirri upphæð geta verið um 200
til 250 milljarðar króna. Það er mat
skattasérfræðinga að um helming
skattaundanskota á árunum fyrir
Hrun megi rekja til skattaskjóla og
útstreymis fjármagns út úr íslenska
krónuhagkerfinu.
Á árunum 2004 til 2007 jókst
fjármunaeign Íslendinga í útlönd-
um um rúmlega 2200 milljarða
króna á núvirði. Þetta eru gríðar-
legar upphæðir eða jafnvirði heillar
landsframleiðslu. Til samanburðar
má geta þess að snjóhengjan svo-
kallaða sem Seðlabankinn ætlar að
eyða með gjaldeyrisútboði á næstu
vikum er tæplega 340 milljarð-
ar króna. Bankinn er að reyna að
beisla vandann. Ef þessir fjármunir
rynnu út og yrði skipt úr krónum
yfir gjaldeyri myndi gengi krónunn-
ar súrra niður með fyrirsjáanlegri
kjaraskerðingu og tjóni fyrir allan
almenning.
Ef krónunni stendur ógn af 340
milljörðum króna getur fólk ímynd-
að sér skaðræðið sem 2200 millj-
arðar geta valdið.
Sáu ekki vandann fyrir veislunni
Gríðarlegt útstreymi íslenskra fjár-
muna fyrir Hrun hefur ekki verið
kallað snjóhengja þótt það hafi á
endanum virkað á nákvæmlega
sama hátt. Þessir 2200 milljarðar
runnu út úr landinu í skjóli inn-
streymis erlends gjaldeyris sem
sótti hingað í háa vexti krónuhag-
kerfisins. Útstreymi íslensku pen-
inganna reyndi því ekki á gengi
krónunnar. Krónan lækkaði ekki
þrátt fyrir útstreymið heldur styrkt-
ist jafnvel vegna þess að enn meiri
fjármunir drógust til landsins.
En það fé sem kom til landsins
var hvikult. Um leið og umheimur-
inn missti trú á íslensku bönkun-
um og íslenska hagkerfinu hrökk
það til baka. Allir sem áttu fé innan
íslenska hagkerfisins vildu út og
verðgildi krónunnar féll um helm-
ing áður en landinu var lokað með
gjaldeyrishöftum.
Eftir á að hyggja er augljóst að
þeir sem báru ábyrgð á stjórn efna-
hagsmála hefðu átt að sjá þessa
hættu. En þeir gerðu það ekki.
Eins og frægt er orðið baðaði Árni
Mathiesen, þáverandi fjármálaráð-
herra, út öngum í ræðustóli Alþing-
is og spurði: Sjáið þið ekki veisluna?
Eins og oft vill verða blinduðust
þeir sem voru í veislunni og sáu ekki
vandann fyrir veislulátunum. Þeir
sem stóðu utan veislunnar sáu hins
vegar vandann og undruðust hvers
vegna íslensk stjórnvöld brygðust
ekki við af meiri ákveðni.
Eftir að Panamaskjölin urðu
opinber kom í ljós hvers vegna það
var. Stór hluti íslenskrar stjórn-
mála- og viðskiptaelítu hafði flutt
fjármuni út úr krónuhagkerfinu og
var í raun hluti vandans.
Gengishrunið aðalskaðvaldurinn
Alvarlegustu afleiðingar íslenska
Hrunsins fyrir almenning var
hrun íslensku krónunnar. Helmings
verðfall hennar sendi frá sér verð-
bólguhrinu sem skerti kaupmátt og
hækkaði skuldir almennings.
Íslenska Hrunið var ekki afleið-
ing aflabrests eða verðfalls á er-
lendum mörkuðum. Í raun var ekk-
ert að ytri skilyrðum þjóðarbúsins
árið 2008. Aflabrögð voru góð og
afurðaverð ágætt. Hrunið varð þeg-
ar fjármálalífið féll og hrundi yfir
samfélagið.
Og fjármálalífið var ekki aðeins
viðskiptabankarnir, sem keyrðu sig
í þrot á ósjálfbæru viðskiptamódeli,
heldur höfðu flest fyrirtæki lands-
ins verið yfirskuldsett og í raun
gleypt af fjármálakerfinu. Oftar en
ekki af eigendum bankanna eða
vildarmönnum þeirra.
En þótt fyrirtækin hefðu farið
í þrot vegna yfirskuldsetningar
hefði það ekki haft svo mikil áhrif
á almenning. Almenningi má vera
sama hver á fyrirtækin. Einn eig-
andi getur misst fyrirtæki í gjald-
þrot vegna skulda og annar keypt
það af skiptastjóra án þess að
nokkrir hnökrar verði á starfsem-
inni.
Almenningur bar því ekki mest-
an skaða af gjaldþroti bankanna
eða því að atvinnufyrirtæki steypt-
ust á hausinn vegna skulda heldur
fyrst og fremst vegna útstreymis
fjármagns út úr krónuhagkerfinu,
sem helmingaði verðgildi krónunn-
ar gagnvart öðrum gjaldmiðlum,
Aflandseyjar Útflæði íslensks fjármagns bjó til Hrunið
Þúsund milljarða tap vegna skattaskjóla
„Drengir, sjáið þið ekki veisluna?
Þetta fólk sér ekki hvað hefur verið að
gerast hér á undanförnum árum. Það
sér það bara ekki, sennilega af því að
það vill það ekki,“ sagði Árni Matthie­
sen, þáverandi fjármálaráðherra, úr
ræðustól Alþingis árið 2008. Vandinn
var ekki að aðrir sáu ekki veisluna.
Vandinn var að Árni sá ekki vandann
fyrir veislunni af því hann og félagar
hans voru í henni miðri.
Tapaðir þúsund milljarðar
Ef miðað er við 2 prósent normal ársvöxt landsframleiðslu á mann má
segja að enn vanti rúmlega 200 milljarða króna í landsframleiðslu Ís-
lendinga. Hrunið þurrkaði út bóluhagvöxtinn og gott betur. Uppsafnað
tap Íslendinga frá 2005 vegna Hrunsins er um eitt þúsund milljarðar
króna í tapaðri landsframleiðslu. Ef miðað er við hóflegri vöxt, 1,5 pró-
sent, er tapið um 450 milljarðar króna, en um 1650 milljarðar sé miðað
við ársvöxt upp á 2,5 prósent á mann.
2.500
2.400
2.300
2.200
2.100
2.000
1.900
1.800
2005 2015
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
20
13
20
14
20
15
Landsframleiðsla 2005–2015
Sjávarútvegurinn í sérflokki
Útgreiddur arður og aukning eigin fjár í fyrirtækjum frá 2009 til 2014 sem
hlutfall af eigin fé í árslok 2009.
Sjávarútvegur
304%
73% Fyrirtæki á innanlandsmarkaði
10 | FRÉTTATÍMINN | 6. MAÍ 2016
UMSÓKNARFRESTUR
UM MEISTARANÁM ER
TIL OG MEÐ 13. MAÍ
Nánari upplýsingar má finna á www.lhi.is
HÖNNUN
LISTKENNSLA
MYNDLIST
SVIÐSLISTIR
TÓNLIST Sköpun, miðlun og frumkvöðlastarfSöng- og hljóðfærakennsla
Tónsmíðar