Fréttatíminn - 19.08.2016, Síða 20

20 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 19. ágúst 2016
Munu kosningarnar í haust
verða upphafið að enda-
lokum bandaríska tveggja-
flokkakerfisins?
Magnús Sveinn Helgason
ritstjorn@frettatiminn.is
Það hefur margsinnis verið bent
á að Hillary Clinton og Donald
Trump eru tveir óvinsælustu for-
setaframbjóðendur bandarískrar
stjórnmálasögu og kannanir síð-
ustu mánaða hafa sýnt að kjósend-
ur eru langt frá því að vera sáttir við
frambjóðendur stóru flokkanna.
Könnun NBC í júní sýndi t.d. að
52% repúblikana og 45% demókrata
vildu „einhvern annan“ en fram-
bjóðanda f lokksins. Í ljósi þess
hversu mikil eftirspurn er eftir
valkostum við Hillary og Trump
vaknar spurningin: Stendur valið
aðeins milli þeirra? Gæti frambjóð-
andi sem stæði utan flokka eða byði
sig fram fyrir einhvern annan flokk
unnið forsetakosningarnar?
Stutta svarið er nei...
Þessi spurning hefur vaknað í að-
draganda allra forsetakosninga síð-
ustu áratuga, og sagan segir okk-
ur að stutta svarið við því hvort
frambjóðendur, sem ekki eru full-
trúar tveggjaflokkakerfisins gætu
unnið forsetakosningar, sé af-
dráttarlaust nei. Síðan núverandi
tveggja flokka kerfi varð til upp úr
miðri 19. öld hefur það aðeins gerst
í níu kosningum að aðrir flokk-
ar en Repúblikanaflokkurinn eða
Demókrataflokkurinn hafi fengið
svo mikið sem fimm prósent at-
kvæða og síðustu hundrað ár hef-
ur enginn fengið meira en 19% at-
kvæða.
En það er ekki þar með sagt að
það sem kallaðir eru þriðjuflokkar
(third parties) í Bandaríkjunum geti
ekki haft áhrif og það er reyndar
margt sem bendir til þess að kosn-
ingarnar í ár gætu verið upphafið
að nýjum kafla í sögu tveggjaflokka-
kerfisins. Gríðarlegar óvinsældir
Hillary og Trump hafa nefnilega
skapað gríðarleg sóknarfæri fyrir
tvo mikilvægustu smáflokka Banda-
ríkjanna, Frjálshyggjuflokkinn og
Græningja.
Þriðjuflokkar („third parties“)
Hugmyndin um að kjósendur hefðu
fleiri en tvo raunverulega valkosti
í nóvember hefur verið á dagskrá
alveg síðan í upphafi prófkjörsbar-
áttunnar. Trump hótaði því t.d.
margsinnis, meðan á prófkjörum
Repúblíkanaflokksins stóð, að yrði
hann ekki valinn forsetaframbjóð-
andi myndi hann einfaldlega bjóða
sig fram utan f lokka og margir
stuðningsmenn Bernie Sanders
gældu sömuleiðis við þá hugmynd
að hann myndi bjóða sig fram utan
flokka ef hann tapaði fyrir Hillary.
Í byrjun árs lýsti borgarstjóri New
York og margmilljónamæringurinn
Michael Bloomberg því sömuleiðis
yfir að hann væri að íhuga framboð
sem fulltrúi „hinnar breiðu póli-
tísku miðju“. Ekkert varð úr fram-
boði Bloomberg í ár, frekar en 2008
og 2012 þegar hann var líka orðað-
ur við sjálfstætt framboð.
Niðurstöður prófkjöra stóru
flokkanna urðu svo til að endur-
vekja umræðu um þriðjuflokka-
-framboð, sérstaklega á hægri væng
bandarískra stjórnmála, þar sem
andstæðingar Trump virðast enn
halda í þá von að þeir geti fundið
annan valkost. Síðasta útspilið er
framboð Evan McMullin, fyrrver-
andi háttsetts yfirmanns hjá CIA, en
hann lýsti því yfir í byrjun mánað-
ar að hann færi fram sem „íhalds-
samur valkostur við Trump.“
Óvinsældir opna á valkosti
Mikilvægustu þriðjuflokksfram-
bjóðendur þessara kosninga eru
hins vegar Jill Stein og Gary John-
son, frambjóðendur Græningja og
Frjálshyggjuflokksins. Kannanir
hafa sýnt Stein og Johnson með allt
að 14% stuðning, samanlagt. Sem
er magnaður árangur, sérstak-
lega í ljósi þess að í kosningunum
2012, fékk hvorugt þeirra yfir 1% at-
kvæða. (Sjá rammagrein)
Óvinsældir Trump og Hillary eru
helsta ástæða velgengni Græningja
og Frjálshyggjuflokksins, því eins
og fyrr segir eru Hillary Clinton og
Donald Trump meðal hötuðustu
forsetaframbjóðenda bandarískr-
ar stjórnmálasögu. Trump á reynd-
ar metið: Í sögu kannana Gallup
hefur enginn forsetaframbjóðandi
mælst með jafn neikvæða ímynd.
Í júní sögðust 59% kjósenda hafa
neikvæða eða mjög neikvæða mynd
af Trump, en aðeins 16% mjög já-
kvæða. Og Hillary Clinton fylgir fast
á hæla hans: 50% hafa mjög nei-
kvæða mynd af henni og rétt 22%
hafa jákvæða mynd.
Það þarf að leita allt aftur til
ársins 1964 til að finna jafn óvin-
sæla forsetaframbjóðendur en
það ár höfðu 47% kjósenda nei-
kvæða mynd af Barry Goldwater,
frambjóðenda Repúblikanaflokks-
Stendur valið
aðeins á milli
Hillary og Trump?
ins. Mörgum þótti Goldwater vera
óstöðugur öfgamaður og Lyndon
B. Johnson hamraði á því í kosn-
ingabaráttunni að það gæti beinlín-
is verið hættulegt að hleypa hon-
um til valda. Kjósendur nú virðast
upplifa valið með svipuðum hætti,
að atkvæði greitt öðru sé í raun at-
kvæði greitt gegn hinu. 55% kjós-
enda Trump segjast vera að greiða
atkvæði gegn Hillary, frekar en með
Trump, og 50% sem segjast ætla að
kjósa Hillary gera það til þess eins
að stöðva Trump, ekki vegna þess
að þeir vilji endilega sjá Hillary sem
forseta.
Ægivald tveggjaflokkakerfisins
Það fer dálítið eftir því hvernig
talið er, en það eru um eða yfir 80
manns í framboði til forseta Banda-
ríkjanna í haust. Og alls hafa yfir 50
skipulegir stjórnmálaflokkar boðið
fram til forseta í gegnum söguna.
En þrátt fyrir að fjöldinn allur af
stjórnmálaflokkum sé starfræktur
í Bandaríkjunum og að á seinustu
áratugum hafi tugir flokka boðið
fram í kosningum á öllum stigum
stjórnkerfisins, eru stóru flokkarn-
ir tveir, Repúblikanaflokkurinn og
Demókrataflokkurinn, með nánast
algera einokun í landsmálunum.
Aðrir flokkar hafa þó oft náð ár-
angri á sveitarstjórnarstiginu eða í
fylkjunum. Sjónvarpsglímukappinn
Jessie Ventura, sem var fylkisstjóri
Minnesota á árunum 1999-2003, er
sennilega frægasta dæmið, en hann
bauð sig fram fyrir Umbótaflokkinn
(The Reform Party). Auðkýfingur-
inn frá Texas, Ross Perot, var fram-
bjóðandi flokksins í forsetakosn-
ingunum 1992 og 1996.
Í dag eru aðeins tveir áberandi
stjórnmálamenn sem ekki eru með-
limir annað hvort Repúblikana-
flokksins eða Demókrataflokksins,
þeir Angus King, öldungadeildar-
þingmaður Maine og Bernie Sand-
ers, öldungadeildarþingmaður
Vermont. Það er svo auðvitað til
marks um mikilvægi tveggjaflokka-
kerfisins að báðir starfa með þing-
flokki demókrata og Sanders hafi
tekið þátt í prófkjörum flokksins
sem forsetaefni hans, þó þeir hafi
kosið að bjóða sig fram utan flokka.
Tök stóru flokkanna tveggja á
forsetaembættinu eru enn traust-
ari. Þó fulltrúar annarra flokka hafi
tekið þátt í öllum forsetakosningum
frá 1860, þegar núverandi tveggja
flokka kerfi festi sig í sessi, þá hefur
þeim aldrei tekist að veita frambjóð-
endum stóru flokkanna raunveru-
lega samkeppni. Það þarf að fara
allt aftur til miðrar síðustu aldar
til að finna dæmi um að frambjóð-
endur annarra flokka hafi tryggt at-
kvæði í kjörmannaráðinu (the elect-
oral college) sem velur forsetann.
(Sjá rammagrein)
Af hverju komast bara tveir að?
Mikilvægasta ástæða þessa er kosn-
ingakerfi Bandaríkjanna: Forsetinn
er ekki kosinn beint af kjósend-
Gengi þriðjuflokksframbjóðenda síðan 1992
Fyrir utan John B. Anderson, sem fékk
6,6% atkvæða í konsingunum 1980 eru
aðeins tveir frambjóðendur sem hafa
hlotið meira en 1% atkvæða í forseta-
kosningum síðustu áratugi, auðjöfurinn
Ross Perot árin 1992 og 1996, og Ralph
Nader árið 2000. Engum hefur hins
vegar tekist að tryggja sér kjörmenn.
1992 1996 2000 2004 2008 2012
Græningjar 0,71% 2,74% 0,10% 0,12% 0,36%
Frjálshyggjfulokkurinn 0,28% 0,51% 0,37% 0,33% 0,4% 0,99%
Aðrir:
Pat Buchanan 0,43%
Ralph Nader 0,38% 0,56%
Ross Perot 18,91% 8,4%
Samtals 19,19% 9,62% 3,54% 0,81% 1,08% 1,35%
Ralph Nader er sennilega best þekkti og
áhrifamesti þriðjaflokksframbjóðandi
síðustu áratuga. Þrátt fyrir að hafa fengið
innan við 3% í forsetakosningunum 2000
hafði hann meiri áhrif á framgang banda-
rískra stjórnmála en Ross Perot, sem fékk
19% í kosningunum 1992.
Margir fyrrverandi stuðningsmenn Bernie Sanders hafa gengið til liðs við Jill Stein. Kannanir sýna
þó að á milli 70% og 90% fyrrum stuðningsmanna Sanders hyggjast kjósa Hillary í Nóvember.