Fréttatíminn - 16.12.2016, Blaðsíða 42

42 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 16. desember 2016
eitt það mikilvægasta sem þýð-
endur heimsins reyna að yfirstíga.
Flestir sem hafa raunverulega
reynt að eiga samskipti við fólk
sem talaði ekki sama tungumál
vita þó flestir að fólk finnur leiðir
til að skilja. En fólk finnur líka leið-
ir til þess að misskilja, sérstaklega
þegar ótti og tortryggni eru komin
í spilið. Þannig upplifir maður til
dæmis flestar kalda stríðs bíó-
myndir sem sögur af skilnings-
leysi; það var enginn að fara að
sprengja kjarnorkusprengju – það
héldu bara allir að hinir væru árá-
sárgjarnari, blóðþyrstari og van-
stilltari en þeir sjálfir.
Samtalið sem þarf að eiga
Þegar hoppandi skepnur með
afkvæmi í poka hoppuðu fram
hjá nýkomnum Evrópubúum í
Ástralíu spurðu
þeir frumbyggj-
ana hvaða
skepna þetta
væri eiginlega.
Svarið var
kengúra – en það var ekki fyrr
en löngu seinna sem landnemarn-
ir komust að því að „kengúra“ var
orð frumbyggjanna fyrir „ég skil
ekki.“
Þetta er vel að merkja lygasaga
— sem Louise selur hershöfðingj-
unum til þess að kaupa sér tíma,
en hún sýnir þó ágætlega hvern-
ig misskilningur getur einkennt
fyrstu samskipti á milli fólks (og
geimvera) á meðan við erum að
læra tungumál hvers annars.
Seinna virðast margir halda að
geimverurnar séu að tala um vopn
— á meðan orðið „vopn“ gæti allt
eins verið tæki eða tól, jafnvel gjöf
— og maður rifjar upp fræðitexta
Louise fyrr í myndinni, þar sem
hún talar um að tungumálið væri
eitt öflugasta vopn mannskepn-
unnar.
Eins er rétt að geta þess að
leikstjórinn Denis Villeneuve
er frá Quebec, frönskumælandi
borg í þeim hafsjó enskunnar
sem megnið af Norður-Ameríku
norðan Mexíkó er. Hann er vanur
að flakka á milli tungumála — og
gerði það raunar á eigin ferli; hann
hafði leikstýrt þremur lítt þekkt-
um myndum á frönsku áður en sú
fjórða sló í gegn. Sem þýddi það að
Hollywood — og enskan — kallaði.
Villeneuve kemur okkur líka
iðulega á óvart með því að leika
sér með tungumál kvikmyndanna
— og ef maður hugsar um það þá á
það kannski við um flesta óvænta
endi í skáldskap; þeir eru augljós-
ir þegar maður veit af þeim, þegar
maður er búinn að læra lykilinn að
tungumáli sögunnar.
Það sama á mögulega við um
mannkynssöguna — jafnvel þótt
það megi læra af henni þá breyt-
ist málfræðin sífellt og orð falla
í gleymsku og dúkka upp aftur,
við virðumst þrátt fyrir allt alltaf
þurfa að fá lykilinn eftir á.
Arrival lenti hins vegar í mann-
kynssögunni miðri — hún var
frumsýnd í bandarískum bíóum
tveimur dögum eftir að Trump
var kjörinn forseti og þegar dóm-
ar þarlendra kvikmyndarýna
um myndina eru lesnir þá finnst
manni nánast að myndin hafi
reynst þeim sú áfallahjálp sem
þeir þurftu á að halda akkúrat þá.
Amy Nicholson hjá MTV orðar
þetta einna best þegar hún segir
aðalpersónuna Louise „neyða okk-
ur til þess að spyrja hversu mikið
við erum tilbúin til að leggja á okk-
ur til þess að tala hvert við annað.
Það að læra tungumál hetapódana
virðist nefnilega auðvelt, saman-
borið við þær erfiðu samræður
sem við Bandaríkjamenn þurfum
að fara að eiga hver við annan.“
Það er nefnilega ekki nóg að
deila tungumáli, það þarf líka að
tala saman. Meira að segja við þá
sem eru ósammála þér um flest og
týnast í bergmálsklefanum sem
algóryþmar samfélagsmiðlana búa
til í kringum okkur — og birtast
okkur svo bara sem vafasöm
skrímsli í endursögn já-bræðra
okkar.
Ari í Útlendingastofnun
Þegar Baskarnir komu fyrst í land
á sínum stóru hvalveiðiskipum þá
hefur upplifun afskekktra eyja-
skeggja á Vestfjörðum örugglega
ekki verið svo ólík upplifun jarðar-
búa framtíðarinnar þegar geim-
verurnar lenda. Þó tekst að halda
friðinn um stund og það myndast
meira að segja vísir af sameigin-
legu tungumáli. En það er enn á
því stigi að vera viðkvæmt fyrir
misskilningi og mistúlkunum.
Það er svo sýslumaðurinn Ari í
Ögri — sem var svo valdamikill að
hann var uppnefndur Vestfjarða-
kóngur — sem sá sér hag í því að
losna við Baskana til að breiða
yfir sínar eigin syndir. Hann æsir
upp útlendingahatrið og óttann í
heimamönnum og ber út lygar og
hálfsannleik um Baskana, sem telj-
ast eftir það réttdræpir. Sem varð
til þess að tugum þeirra var slátr-
að grimmilega.
Embættismennirnir Ari í
Ögri og séra Jón Grímsson virð-
ast þannig hafa gegnt hlutverki
Útlendingastofnunar síns tíma
— vissulega spilltari og blóðþyrst-
ari — en rétt eins og Útlendinga-
stofnun nútímans virðist leita allra
mögulegra og ómögulegra glufa í
regluverkinu til þess að hrekja alla
óæskilega útlendinga úr landi.
Það er þó sleginn vonbetri
tónn í lok myndar — þegar
kemur fram að þrátt fyrir
þessa skelfilegu atburði hafi
baskneskir hvalveiðimenn
haldið áfram að sigla til Íslands-
stranda og merkilegt nokk átt frið-
samleg samskipti við Íslendinga
eftir þetta.
Að læra á tímann og hvalveiðar
„Að læra önnur tungumál skapar
möguleika á fjölbreyttara viðhorfi
til veraldarinnar og fjölbreytileiki
vinnur gegn hvers kyns einsleitni.
Þetta er lykilatriði. Því
einsleitni er ekki bara hvimleið og
óspennandi, hún er hættuleg, hún
getur leitt til einangrunar, ótta
og haturs. Með því einu að læra
erlend tungumál setjum við okkur
í annarra spor og getum þannig
skilið þá dýpri skilningi.
Tungumálanámi fylgir ekki bara
nýr orðaforði heldur annar hugs-
unarháttur, annar minningaforði,
önnur heimssýn, annað menn-
ingarkapítal.“
Þessi tilvitnun er líka í áður-
nefnda ræðu Sigurðar Pálssonar
— og þetta virðist vera einmitt það
sem geimverurnar í Arrival hugs-
uðu þegar þær héldu til Jarðarinn-
ar. Þær vildu kenna okkur nýjan
hugsunarhátt og aðra heimssýn.
Vegna þess að þótt hægt sé að
berja á geimverum og útlending-
um er líka hægt að læra ýmislegt
af þeim. Baskarnir koma inn í
bændasamfélag sem er umkringt
hvölum en kann ekki að veiða þá,
geimverurnar lenda í mannheim-
um sem kunna ekki enn að ferðast
um fjórðu víddina, tímann, hvers
straumi við velkjumst hjálp-
arlaus í.
En við lærðum á endan-
um að veiða hvali (og svo
ennþá seinna að selja þá
útlendingum lifandi)
— hver veit nema
okkur takist næst
að læra bæði af
fortíðinni sem og
af framtíðinni?
Baskneskir sjómenn horfa til Íslandsstranda — og grunar varla að þar muni þeir
beinin bera. Mynd | Baskavígin
Fræðimennirnir Louise og Jón lærði vilja skilja hina framandi gesti frekar en að
berjast gegn þeim.
Bókmenntakompan
Það mætti líka auðveldlega
skrifa bókmenntakompu um
þetta efni. Arrival er byggð
á smásögunni „Story of Your
Life“ eftir Ted Chiang og þótt
lengstum hafi lítið verið talað
um Baskavígin hefur það
breyst mikið á síðustu árum.
Finnski Íslandsvinurinn Tapio
Koivukari skrifaði bókina
Ariasman: frásaga af hval-
föngurum, en Ariasman var
nafnið sem Baskarnir gáfu Ara
í Ögri. Þá var Jón lærði fyrir-
mynd aðalpersónu Rökkur-
býsna Sjóns og núna fyrir
þessi jól fékk hann sína eigin
ævisögu, Jón lærði og náttúrur
náttúrunnar eftir Viðar Hreins-
son, sem var nýlega tilnefnd til
Íslensku bók-
menntaverð-
launanna.
Ariasman Bók
Tapio Koivuk-
ari fjallar um
Baskavígin.
Mynd | Ariasman
Sigurður Pálsson flutti ræðu við
verðlaunaafhendingu nýlega:
„Tungumálanámi fylgir ekki
bara nýr orðaforði heldur
annar hugsunarháttur,
annar minningaforði,
önnur heimssýn, annað
menningarkapítal.“
Langarima 21, 112 Reykjavík - Sími 577 5300
OPIÐ mánudaga til fimmtudaga frá kl. 9-18:30 & föstudaga frá kl. 9-18.
af vítamínum og bætiefnum
fram að jólum.
Af því tilefni verður
Rima Apótek
20 ára!
20% afslá