Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.07.1991, Side 22

» FAGMÁL «
Hún hefur nú þýtt bókina á íslensku
og mun hún koma út hjá Máli og
Menningu innan tíðar og bera heitið
„Langar þig að léttast?" Bók um
breytta lífshætti. Hjördís hafði
þriggja daga námskeið á vegum
endurmenntunardeildar Háskóla
íslands, hélt fyrirlestur á vegum
manneldisráðs á aðalfundi þess. Auk
þess heimsótti hún Vífilstaðaspítala,
námsbraut í hjúkrun við HÍ og þau
hjón fóru nokkrar skoðunarferðir
um nágrennið sem þau nutu vel, að
ógleymdum sundstöðunum sem
urðu þeim eftirminnilegir.
Pú hefur skrifað greinar og jafnvel
bók um þelta efni?
- Já, ég hef skrifað margar
greinar og a.m.k. tvær bækur. Ég hef
líka útbúið snældu um hugþjálfun
(cognitive training) sem er um
hvernig hugsun okkar vaktar eða
stjórnar hegðun. Það er meginatr-
iðið svo við skiljum okkur sjálf og
einstaklinginn sem við vinnum með.
Hvernig við hugsum og hvernig
hugsunin hefur áhrif á hegðun. Þetta
er ekki nýtt en er nýtt í hjúkrun og er
ekki hvað síst leið til að gefa starfi
okkar form (stucture) í hjúkrunar-
ferlinu. Hin bókin er bæði fyrir fólk
sem á við offitu að stríða og leiðbein-
endur eða hópstjóra.
Hvað getur þú sagt mér um atferlis-
meðferð og hjúkrun?
- Ég tengi það saman og tel mikil-
vægt að atferlismeðferð sé beint inn í
hjúkrun. Ég tel hjúkrunarfræðinga
vera mjög vel hæfa til að nota atferl-
ismeðferð. Atferlismeðferð á rætur
sínar að rekja til kenninga um lært
atferli sem fræðimennirnir Skinner,
Dyke o.fl. settu fram í byrjun þess-
arar aldar. Richard Stuart varð
fyrstur til að setja fram helstu þætti
atferlismeðferðar við offitu.
1. Að gera sér ofátið ljóst. 2. Að
breyta innkaupum. 3. Að gefa gaum
að hvar og hvenær borðað er. 4. Að
ákveða tíma og tímalengd fyrir mál-
tíðir. 5. Að eigaekki afganga. 6. Að
veita viðurkenningar í öðru formi en
fæðu. 7. Að stunda tómstundaiðju.
8. Að stunda reglubundna hreyf-
ingu. I atferlismeðferðinni er gerð
upplýsingaöflun, greind vandamál,
sett upp meðferða-módel, markmið
og mat á árangri.
Meginatriðið í atferlismeðferðinni
er að kenna fólki að koma skipan á
hugsanir sínar, þar sem hugsanirnar
stjórna gerðunum. En hafa verður
hugfast að það er aðeins um að ræða
atferli sem fólk sjálft vill breyta, t.d.
of feitt fólk eða reykingafólk. Við
getum ekki ákveðið hvaða hegðun
einstaklingur á að breyta við verðum
að gera okkur grein fyrir því að
einstaklingurinn sjálfur ákveður það.
Við semjum áætlun saman svo hann
geti breytt atferlinu. T.d. borða of
þungir einstaklingar iðulega mjög
óreglulega. Þeir borða hvenær sem
þeir sjá mat. Þeir geta staðist mat
daglangt en borðað yfir sig á kvöldin.
Þá þarf að kenna þeim að borða
morgunverð, hádegisverð og
kvöldverð. Þetta kann að vera það
eina sem þeir þurfa að þjálfa sig í
lengi vel. Hafa verður í huga að
reyna að varðveita eins mikið og
hægt er af núverandi lífsháttum og
breyta atferli eins lítið og hœgt er. Ef
þú heldur að þú getir hjálpað ein-
staklingi að breyta allri hegðun sinni
þá næst enginn árangur því við erum
svo háð vana. Mest af vana er af hinu
góða, við spörum mikinn tíma vegna
vana, en stundum er vani truflandi.
Þegar einhver vill breyta vana sínum
þá er atferlisþjálfun mjög góður
kostur - hvernig hægt er að tala við
sjálfan sig og segja sér hvað er betra
fyrir sig svo að hugarfarið breytist
varðandi vandamálið. Þetta er ferli
sem getur tekið mjög langan tíma og
hjúkrunarfræðingur sem er hópstjóri
á að vita að það tekur langan tíma og
að bakslag er nijög algengt. En
hjúkrunarfræðingurinn á líka að
gera einstaklingi í meðferð grein
fyrir hve mikil hætta er á að falla
aftur í sömu gryfju. Það er mjög al-
gengt meðan nýtt atferli er að ná
festu. Hið nýja atferli verður nýr
vani. Með ýmsum hætti hverfa
margir til fyrri vana. Við verðum að
skilja að þetta er mjög langt ferli.
Þessir einstaklingar þurfa á miklum
stuðningi að halda. Þeir eru mjög
hjálparvana, m.t.t. matarvenja, ekki
á annan hátt að sjálfsögðu. Atferli
þeirra er tengt matarvenjum og
venjulega geta þeir ekki gert neitt í
því sjálfir. Þeir þarfnast hjálpar.
Hve langur tími er œtlaður til
atferlisþjálfunar?
Það er mjög einstaklingsbundið.
Meðferðin hjá okkur fer alltaf fram í
hópum með 8-10 einstaklingum.
Fólkið kemur á spítalann og er þar í
4 vikur frá mánudegi til föstudags. Á
þessum tíma fær viðkomandi fræðslu,
eldar, verslar, stundar líkams-
æfingar og göngur. Síðan fá einstakl-
ingarnir atferlisþjálfun þar sem við
reynum að kenna þeim hvernig þeir
geta breytt matarvenjum sínum -
ákveðin hegðun hefur ákveðnar
afleiðingar. Eftir þessar 4 vikur
koma þeir í viðhaldsmeðferð og geta
verið eins lengi og þeir vilja, fengið
stuðning og ráð. Ég er enn með ein-
staklinga til meðferðar sem hafa
verið í 10 ár. Þeir koma örðu hvoru,
ekki endilega reglulega, koma
kannski 5-10 sinnum á ári. Sumir
þurfa ekki nema þessa 4 vikna byrj-
unarmeðferð. Ég held að þegar við
gerum greiningu viðfangsefna,
m.ö.o atferlisgreiningu, ásamt við-
komandi ef við erum þjálfuð til að
veita þessa meðferð, þá fáum við
mjög nákvæma mynd af einstaklingi
og hver vandamál hans eru. Stundum
getur maður spáð fyrir um hvernig
muni ganga hjá þeim og hve langan
tíma það muni taka.
Hvers vegna tekur það svo mis-
langan tíma?
- Við höfum ekki hugmynd um
það. Hins vegar hafa sumir margs
konar önnur vandamál, sem við
ætlum okkur ekki að leysa. Við
segjum einstaklingunum að við
ætlum að hjálpa þeim með slæmar
matarvenjur þeirra og þegar þeir
22 HJÚKRUN V91 - 67. árgangur