Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.1996, Blaðsíða 4

Formannspistill
Hver stýrir
eiginlega bátnum?
Ásta Möller
Þessi spuming er sett fram af gefnu tilefni, því ýmsir aðilar hafa gert tilkall til þess að vera kallaðir æðstu yfirmenn
heilbrigðisstofnunar og sýnist sitt hverjum.
Sumir læknar hafa talið, og þá jafnvel með vísan í heilbrigðislög, að þeir ættu að vera faglegir yfirmenn á
sjúkrastofnunum og þar með yfirmenn hjúkrunarfræðinga. Hjúkmnarfræðingar kunna margar kúnstugar sögur í
þessu sambandi. Sfðast fór fram á ritvöllinn, heilsugæslulæknir nokkur að nafni Gunnar Ingi Gunnarsson sem í
grein sinni f Mbl. 19. janúar sl. telur, að eitt af helstu vandamálum heilbrigðiskerfisins sé að tveir séu í brúnni, karl
og kerling, lækningaforstjóri og hjúkrunarforstjóri, í sitt hvorum glugganum. Varla þarf að gera því skóna hver það
er sem læknirinn telur að eigi að stjórna. Þeirri skoðun sinni hefur hann margoft komið á framfæri. Sem betur fer
virðist þó sem þessi skoðun sé á undanhaldi meðal lækna, að minnsta kosti hafa þeir ekki eins hátt um það nú og
áður.
Framkvæmdastjórar sjúkrastofnana gera núna tilkall til þess að þeir, og þeir einir, séu karlarnir í brúnni. Þeir
séu, með vísan í heilbrigðislög, æðstu yfirmenn heilbrigðisstofnana og þar með yfirmenn yfirlækna og
hjúkrunarforstjóra. Ljóst er að þessi skilningur framkvæmdastjóra sjúkrastofnana hefur á undanförnum mánuðum
verið að lauma sér inn í skipurit heilbrigðisstofnana. Þessi misskilningur/rangtúlkun framkvæmdastjóranna hefur
þegar leitt til ágreinings á heilbrigðisstofnunum milli fagaðila og þeirra. Hjúkrunarforstjórar starfandi á
heilbrigðisstofnunum, sérstaklega úti á landi, hafa að undanförnu rakið fyrir undirritaðri dæmi þar sem
framkvæmdastjórar hafa tekið sér sjálfsvald um fjárhagslegar ákvarðanir án samráðs við hjúkrunarforstjóra,
ákvarðanir sem hafa áhrif á faglega og stjórnunarlega ábyrgð hjúkrunarfræðinga á hjúkrun.
En hvað segja lög og lögskýringar um hverjir stjórna heilbrigðisstofnunum?
í 29. grein heilbrigðislaga er kveðið á um stjórnun sjúkrahúsa, um ábyrgð lækna á lækningum,
hjúkrunarfræðinga á hjúkrun, og um ábyrgð framkvæmdastjóra varðandi áætlanir, skýrslugerð og
rekstrarákvarðanir. Þar segir einnig að yfirlæknir og hjúkrunarforstjóri séu framkvæmdastjóra til ráðgjafar um slík
mál hvor á sínu sviði.
í bréfi heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytisins frá árinu 1991 til landlæknis er eftirfarandi túlkun
ráðuneytisins um stjómun heilbrigðisstofnana: „Skv. þeirri grein (29. gr., innskot ÁM) þarf að vera yfirlæknir,
hjúkrunarforstjóri og framkvæmdastjóri við hvert sjúkrahús og ráðuneytið li'tur svo á að þessir stjómaraðilar heyri
hver fyrir sig beint undir stjóm stofnunarinnar með þau sérmál sem þeir hver fyrir sig sinna. Þessi aðilar eiga allir
rétt til setu á fundum stjórnarinnar með málfrelsi og tillögurétti og það er túlkun ráðuneytisins að þeir séu allir
jafnréttháir gagnvart stjórninni.“
Heilbrigðis- og tryggingamálaráherra hefur staðfest í svari sínu til Sigríðar Snæbjömsdóttur, formanns
fagdeildar hjúkrunarforstjóra sjúkrahúsa innan Félags íslenskra lijúkrunarfræðinga, dags. 1. ágúst 1995 að afstaða
ráðuneytisins til stjórnunar sjúkrastofnana sé óbreytt frá framangreindu bréfi til landlæknis.
Því hefur verið haldið fram að heilbrigðisstofnanir eigi að lúta sömu stjómskipulegu lögmálum og öll önnur
fyrirtæki og að þar eigi einn aðili að bera ábyrgð, sá sem ber endanlega fjárhagslega ábyrgð. Starfsemi
heilbrigðisstofnana snýst hins vegar ekki um fjárhagslegan gróða eða fjárhagslegt tap lieldur fyrst og fremst um að
þjóna fólki. Þar eru teknar ákvarðanir sem varða li'f og heilsu manna. Stjórnendur og starfsfólk heilbrigðisstofnana
hafa fyrst og fremst skyldur gagnvart skjólstæðingum sínum, en þeir hafa einnig þær skyldur gagnvart þjóðfélaginu
að þjónusta þeirra taki mið af ákveðnum fjárhagslegum ramma.
Við þær aðstæður sem íslenskt þjóðfélag býr við í dag, þar sem fjármagn til heilbrigðismála er takmarkað, er
enn mikilvægara en áður að fagleg og fjárhagsleg ábyrgð þessara heilbrigðisstétta fari saman til að tryggja ábyrgar
ákvarðanir í heilbrigðisþjónustu. Því er túlkun heilbrigðisráðuneytisins á stjórnun heilbrigðisstofnana rökrétt, en til
þess að taka af allan vafa um hvaða karlar og hvaða kerlingar em í brúnni, þurfa heilbrigðislög að kveða fastar að,
svo misskilningur eins og sá sem að framan greinir verði ekki að vandamáli í heilbrigðisþjónustunni.
Svo virðist sem einhver sjái ofsjónum yfir því að „kvennastéttin“ hjúkrunarfræðingar hafí samkvæmt lögum svo
mikla ábyrgð og völd innan heilbrigðiskerfisins sem að framan greinir. Þegar tekið er mið af því að
hjúkrunarfræðingar hafa sýnt að þeir eru lullfærir um að standa undir þessari ábyrgð og hafa ekki veigrað sér við að
taka erfiðar faglegar og fjárhagslegar ákvarðanir, er ekki laust við að sú hugsun bærist með manni að eitthvað sé etv.
til í hendingunni: „Karlar vilja ráða - en láta aðra vinna verkin.“
4
TtMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 1. tbl. 72. árg. 1996