Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2002, Blaðsíða 9

Fræðslugrein: Þóra Jenný Gunnarsdóttir
hjúkrunarfræðingur
vSerlMs-fð Meðferð:
Mikill áhugi er í dag innan hjúkrunar á sérhæfðum meðferðar-
úrræðum sem oft hafa verið nefnd „óhefðbundin“. Nokkur
dæmi um slík úrræði eru: nudd, ilmoliumeðferð, nálastungur,
jurtalækningar, orkulækningar, heilun og jóga. Til marks um
þennan mikla áhuga hérlendis stóð Félag íslenskra hjúkrunar-
fræðinga fyrir hjúkrunarþingi 10. nóvember 2000 þar sem
flutt voru níu framsöguerindi sem á einn eða annan hátt
ijölluðu um slíka meðferð. Þessi mikli áhugi er af hinu góða
en mikilvægt er að öll slík umræða sé innan faglegs ramma og
að ekki gæti misskilnings í umfjöllun um slíka meðferð. Því er
nauðsynlegt að hugleiða um hvaða meðferðarform er verið að
ræða og hvemig er hægt að flokka þau til að skilja betur til-
gang þeirra. Þessi grein er sú fyrsta í flokki fræðslugreina um
sérhæfða meðferð og er við hæfi að byrja á að skilgreina hvert
meðferðarform og leita að viðeigandi nafngift.
Tíðni og ástæður
Rannsóknir hafa leitt í ljós að almenningur leitar út fyrir hina
hefðbundnu heilbrigðisþjónustu eftir lækningu eða heilsuefl-
ingu. Símakönnun, sem gerð var í Bandaríkjunum 1990, til að
skoða tíðni, kostnað og mynstur notkunar á óhefðbundinni
meðferð leiddi í ljós að einn af hverjum þremur sem svöruðu
(34%) sagðist hafa nýtt sér að minnsta kosti eina óhefðbundna
meðferðarleið á síðastliðnu ári og að þriðjungur þeirra sem
leitaði slíkrar meðhöndlunar hafði að meðaltali um 19 slíkar
heimsóknir að baki (Eisenberg o. fl„ 1993). Rannsóknir í
Evrópu og Ástralíu hafa einnig gefið til kynna miklar vin-
sældir óhefðbundinna lækninga þar (Eisenberg o.fl., 1998).
Meginástæður þess að fólk leitar annarra úrræða til að auka
heilbrigði sitt eru taldar nokkrar. Aukin þörf hefur myndast fyrir
nýjar úrlausnir þegar sjúklingur telur hefðbundna heilbrigðis-
þjónustu ekki sinna þörfum sínum nægjanlega vel (Jonas og
Levin, 1999). Einnig virðist vera vöntun innan heilbrigðiskerfis
Vesturlanda á að meðhöndla sjúkinga heildrænt þar sem
heildræn sýn er á samspil hugar, líkama og sálar (Snyder og
Lindquist, 1998; Jonas og Levin, 1999). Áhyggjur af aukaverk-
unum lyfja eiga stóran hlut að máli en skjólstæðingar, sem
þurfa að taka sterk lyf í langan tíma, halda gjaman að slíkt bjóði
hættunni heim eða að náttúruleg meðferðarform séu öruggari,
en slíkt er vissulega oft ranglega ályktað (Jonas og Levin,
1999). Margir nota einnig slíka þjónustu af því þeim finnst hug-
myndir þeirra sem þjónustuna bjóða vera í meira samræmi við
þeirra eigin gildi og hugmyndir um líf og heilsu (Astin, 1998).
Hugtök og skilgreiningar
Til að fá betri skilning á um hvaða og hvers konar úrræði er að
ræða er nauðsynlegt að átta sig á þeim tveim orðurn sem em
offast notuð um lækningar eins og nálarstungur, ilmolíumeðferð
og jurtameðferðum í erlendum heimildum, en það eru
„complementary" and „alternative“, oftast notuð saman sem
\\iMð VC
„Complementary and Altemative Medicine“ (CAM) (Kreitzer
og Jensen, 2000). Orðið complementary getur þýtt uppbót eða
viðbót og er það notað í þeim skilningi að hin óhefðbundnu
úrræði séu þá til viðbótar hefðbundinni heilbrigðisþjónustu.
Altemative má þýða sem kostur eða val á einhverju öðm en
þeim lækningum sem rúmast innan hefðbundinna aðferða
(Corless og Nicholas, 2000; Kreitzer og Jensen, 2000). Þessar
aðferðir eiga þó sameiginlegt að vera ekki kenndar í vestrænum
heilbrigðisfræðum og þær em ekki notaðar almennt á heil-
brigðisstofnunum (Eisenberg o.fl., 1998; Jonas og Levin, 1999;
nccam, 2001). Til viðbótar þessum tveimur hugtökum hefur
nýtt orð, „integrative“, verið notað sem samnefnari fyrir hin tvö
framangreindu og má þýða það sem tilraun til að blanda
óhefðbundnum úrræðum saman við hefðbundnar vestrænar
lækningar en það hefur þó ekki náð eins mikilli fótfestu og hin
orðin tvö (Kreitzer og Jensen, 2000).
Oft er erfitt að skilgreina nákvæmlega hvaða meðferð fellur
undir hvora skilgreiningu, t.d. hvort nálastungur em comple-
mentary eða altemative. Hægt er að nota nálastungur sem alter-
native í þeim skilningi að verið er eingöngu að nota kínverskar
lækningar sem meðferð en ekki hinar vestrænu lækningar, og
hins vegar er hægt að nota nálastungur sem complementary eða
sem viðbót við sjúkranudd eða lyfjameðferð, þ.e. sem viðbót við
lækningar veittar innan hefðbundins heilbrigðiskerfis.
Hér á landi hefur verið talað um óhefðbundnar lækningar
eða náttúrulækningar þegar átt er við meðferðarfrom sem ekki
em stunduð innan hins almenna heilbrigðisgeira og notkun
þessara meðferðarforma innan hjúkrunar er oft nefnt óhefð-
bundin meðferðarform en það orð er engan veginn fullnægj-
andi þýðing. Er þá hefðbundin lækning það sem nútíma há-
tækni og læknisfræði býður í dag? Hvað er hefð ef ekki gömul
úrræði tengd lækningum sem orðið hafa til í menningu hverr-
ar þjóðar þar sem notast hefur verið við jurtir og efni úr
náttúrunni, læknandi snertingu og mátt bænarinnar?
Helga Jónsdóttir, dósent við hjúkrunarffæðideild Háskóla
íslands, fjallaði í ffamsöguerindi sínu, á hjúkrunarþinginu áður-
nefhda, meðal annars um nafnaval á meðferðarformum innan
hjúkmnar (Helga Jónsdóttir, 2000). Þar kom ffam að ýmis nöfn
hafa verið notuð hérlendis innan hjúkrunar, eins og óheföbundin
meðferð, sérhæfð meðferð, stuðningsmeðferð og kjörmeðferð.
Stuðningsmeðferð skírskotar til meðferðar sem er til stuðnings
einhverri annarri og myndi nálgast vel þýðingu orðsins comple-
Þóra Jenný Gunnarsdóttir er hjúkrunarfræð-
ingur og stundar meistaranám við Háskólann
í Minnesota með áherslu á rannsóknir og
sérhæfð meðferðarform. Hún er meðlimur í
Félagi íslenskra nuddara.
gunn0034@tc.umn.edu
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 78. árg. 2002
9