Dagblaðið Vísir - DV - 11.11.2016, Blaðsíða 33

Helgarblað 11.–14. október 2016 Bækur 5
Þriðji hluti hins löngu boðaða þríleiks Sjón, sem hlotið hefur nafnið CoDex 1962, er loksins kominn út og það með
þó nokkrum látum. Liðin eru 15 ár
síðan annar hlutinn kom út, Með
titrandi tár, en hann hlaut Bók-
menntaverðlaun DV fyrir árið 2001,
rétt eins og fyrsti hlutinn Augu þín
sáu mig sex árum fyrr. Ég er sof-
andi hurð mun aldrei verða slitin frá
fyrrnefndum sögum og er því eðli-
legt að nú, þegar hún lítur loks dags-
ins ljós, þá sé það í formi „heildar-
verksins“.
Það er raunar vandkvæðum
bundið að rýna í bókina eina og
sér, ef satt skal segja, því þótt hin-
ar tvær standi algjörlega fyrir sínu
hvor fyrir sig þá gerir þriðji hluti þrí-
leiksins það ekki. Ekki á sama hátt
og hinar. Að lestrinum og nokkurri
rýni lokinni í fyrri bækurnar þá má
aftur á móti segja að Ég er sofandi
hurð sé stórbrotin og djörf tilraun
til að ljúka heildarverkinu með syn-
fónískum hætti.
Brotakenndur lokakafli
Verkið er brotakennt og á köflum svo
hástemmt að án innsýnar í sagna-
vefinn í heild væri lesandinn algjör-
lega villtur. Í „Hurðinni“ ægir saman
textabrotum og margradda kór í
margræðri merkingu; bókstaflegri
og bókmenntalegri. Verkið er flókinn
vefnaður; þar rakst ég til að mynda á
texta úr sýningarskrá fyrir myndlist-
arsýningu sem haldin var í Reykja-
vík árið 2011 (Blóð Guðs bls. 402)
sem endurnýttur er í þágu verksins
auk þess sem uppá-
halds „vísindaskáld-
sagnapersónu-fyr-
irmynd íslenskra
fantasíuhöfunda“
bregður fyrir, Kára
Stefánssyni ( í líki
Hrólfs Z Magn-
ússonar). Miklir
bálkar af fæðingar-
ártölum og dánar-
dægrum gegna
ákveðnu taktísku
hlutverki auk þess sem raunveru-
legt viðtal úr gömlu dagblaði fær
sinn sess. Það er ekkert athugavert
við „efnið í vefnaðinn“ ef svo má
segja, en útkoman er ekki hin fín-
lega og konunglega refils-epík sem
maður gerir ósjálfrátt ráð fyrir að
leggja í þegar hinn mikli prentgripur
er kominn í hendur manns, CoDex
1962.
Sjónhverfingamaðurinn
Sjón er vissulega sjónhverfinga-
maður og hefur kynnt sagna-
hlutann, Ég er sofandi hurð sem
hina eiginlegu sögu Jósefs Löwe,
leirdrengsins sem öðlast lífmagn í
lokahluta Með titrandi tár. Í upp-
hafi 8. kafla segir; „Við erum ekki
mörg á þessari jörð sem getum lýst
því hvernig tilfinning það var að
koma í heiminn. Flestir eiga erfitt
með að muna hvað þeir gerðu í gær,
hvað þá fyrir viku, þremur mánuð-
um eða þrettán árum.
En frá þeirri stundu
að ég vaknaði til lífs-
ins á eldhúsborðinu
í kjallaranum að Ing-
ólfsstræti 10a og fram
til þessa dags man ég
allt sem fyrir mig hef-
ur borið, hvert augna-
blik vökunnar, hverja
einustu hugsun, hvern
einasta draum.“ (435)
Þó að „Hurðin“ feli
í sér sögu Jósefs, að því
leyti að við þekkjum
örlög hans á endanum,
þá er lífsfrásaga hans
enn á huldu, og aðeins
ínáanleg á nokkrum snældum sem
við fáum lítillega innsýn í og skreyta
arinhillu Hrólfs erfðafræðings. Ekki
að það sé eftirsjá í að söguhetjan
verði aðeins að einum þræði eða
þætti í verkinu heldur hverfa svo
margir fleiri þættir úr heildarvefn-
aðinum úr forgrunni og verða að
stefjum og tónateppum í því pólý-
fóníska verki sem Sjón ætlar aug-
ljóslega að enda sitt Magnum Opus
á. Nú ætla ég ekki að hafa skoðun á
því hvernig hefði mátt loka verkinu
öðruvísi; Augu þín sáu mig og Með
titrandi tár eru harla ólík verk og
ekkert sjálfsagt um það hvaða þráð
hefði mátt spinna til að snara þeim
saman með ógleymanlegum hætti.
„Augun“ hafa hingað til átt fleiri
fylgismenn, en „Tárið“ var að mínu
viti meistaraverk sem lét lítið yfir sér
(undirtitluð sem glæpasaga, kápan
í stíl reyfara frá sjötta áratugnum og
stútfull af gamansemi og fantasíu).
Pólýfónísk heterópía eða
kakófónía með skýringum?
Ljóðræna „Augnanna“ og gassa-
gangur „Társins“ eiga sína spretti
í „Hurðinni“, hin myrka Reykjavík
hrollvekjunnar og siðferðisbrest-
anna birtist ljóslifandi í þeim köfl-
um sem ég hef mest gaman af; á
meðan samtími sögunnar er á ein-
hvern hátt ekki gegnsýrður þeim
frjóva galdri sem sjónhverfinga-
maðurinn Sjón lumar svo oft á,
með óvæntum snúningum. Þeirri
heterópísku mystík og víðlendum
bjuggu „Augun“ og „Tárið“ yfir. Vís-
indaskáldsagna-undirtitillinn sem
hann velur „Hurðinni“ réttlætir
vissulega nokkuð af þeim leikstíl
sem höfundur velur framvindunni
en að einhverju leyti má velta því
fyrir sér hvers vegna „lokakafli“
kakófóníunnar fær yfirskriftina
eftir máli.
Þar útskýrir höfundur vissulega
vegferðina; sýn sína á skáldskapinn
og texta, sögu mannsandans og
óumflýjanleg örlög – og er það vissu-
lega lesning sem á erindi við alla
unnendur bókmennta (og mætti
vera skyldulesefni í menntaskólum
landsins) – en kannski er þar einmitt
farið fram úr því að „leyfa lesandan-
um að túlka verkið“ líkt og við hefð-
um þurft að gera ef um tónverk væri
að ræða. Höfundurinn „má“ eigin-
lega ekki koma sér svona að í endann
með útskýringu í eftirmála – heldur
hefði hann bara átt að vera rödd í
verkinu sjálfu yfirskriftarlaust – þar
sem smásagnarlegri lokamynd af
örlögum mannkyns er að auki skeytt
við, spámannlegri röddu.
Þessir kaflar hefðu sómt sér betur
í vefnaðinum sjálfum – hvar sem er
annars staðar en í lokadráttunum –
enda fela þeir í sér alltof freistandi
tilboð um að þar sé lyklana að finna
að verkinu. Ofurtölvan Andria (S) er
vissulega gylliboð um túlkun; að hin
manngerða vél sem innihaldi allan
texta og alla hugsun mannsandans,
skapi ógnarjafnvægi í samvinnu við
hin saklausu dýr án aðkomu „hinnar
illu mannskepnu“ sem verði til þess
að líf á jörðinni deyr ekki út. Slík
„dyggðahugsun“ (lat. Virtus) er vart
samboðin jafn miklum andsiða-
meistara og Sjón er, nema ef vera
skyldi að hann sé orðinn jafn ofur-
borgaralegur og tvíd-föt Tonís, „hús-
negra guðfræðideildarinnar“ gefa í
skyn. n
Arnaldur Máni Finnsson
skrifar
Bækur
Ég er sofandi hurð
(Codex 1962)
Höfundur: Sjón
Útgefandi: JPV
563 bls.
Margbrotinn lokakafli
pólýfónískrar hljómkviðu „Ég er sofandi hurð
er stórbrotin og
djörf tilraun til að ljúka
heildarverkinu með syn-
fónískum hætti.