Dagblaðið Vísir - DV - 11.11.2016, Blaðsíða 37

Helgarblað 11.–14. nóvember 2016 Fólk Viðtal 21
V
ið lítum heimilisofbeldi í
dag sömu augum og við lit­
um alkóhólisma fyrir 60
árum.“ Þetta segir leikkonan
Guðrún Bjarnadóttir sem
hefur hrottalega reynslu af heimilis­
ofbeldi. Guðrún sem opinberaði sögu
sína árið 2014 hefur um langa hríð
unnið mikla sjálfsvinnu. Í dag hefur
hún þó alfarið sagt skilið við fyrra líf
og lítur framtíðina björtum augum.
Nýverið frumsýndi Guðrún, ásamt
leikhópnum RaTaTam, leikverkið
SUSS! sem byggir á reynslusögum
gerenda, þolenda og aðstandenda
þeirra af ofbeldi sem er alla jafna falið
innan veggja heimilisins.
Þetta er svo lúmskt
Í október 2014 birtist á vef Kvenna­
blaðsins grein Guðrúnar sem bar yfir­
skriftina Minningar um ofbeldissam­
band. Þar fer hún ítarlega í saumana
á sínu „fyrra lífi“. Lífinu með ofbeldis­
manninum sem rændi hana sjálfs­
traustinu, beitti hana grófu líkamlegu
og andlegu ofbeldi og hótaði henni
lífláti.
Í greininni lýsir Guðrún því, meðal
annars, hvernig hún og ofbeldismað­
urinn kynntust. „Ég hitti hann á einu
af ölkelduhúsum bæjarins og heillað­
ist af því hversu öruggur hann virtist í
eigin skinni og ákveðinn á sínu. Hann
leit út fyrir að vera með það á hreinu
hvað hann vildi og það heillaði
óöruggu stelpuna í mér. Hann breytti
oft gráti í hlátur og við náðum djúpri
og einstakri tengingu.“
Guðrún, sem er 35 ára, segir að
lýsingin hér að ofan sé dæmigerð
fyrir byrjun á ofbeldissambandi rétt
eins og heilbrigðu ástarsambandi
þar sem gagnkvæm virðing ræður
ríkjum. „Þetta er svo lúmskt. Þú kýlir
ekki manneskju á fyrsta „deiti“ og
hún heldur áfram að vera með þér.
Heimilis ofbeldi lýsir sér allt öðruvísi.
Byrjar með smá niðurbroti og svo
vindur það upp á sig.“
Ofbeldismenn haldnir
hugsanaskekkju
Að mati Guðrúnar er ofbeldi hrotta­
legt samfélagsmein. Hún líkir með­
virkninni og fordómunum sem þríf­
ast, oft og tíðum, þegar ofbeldismál
koma upp við það hvernig samfélagið
leit á alkóhólisma fyrir 60 árum.
„Þeir sem beita ofbeldi eru í raun
litnir sömu augum og alkar áður
en alkóhólismi varð samfélagslega
viðurkenndur sjúkdómur.“
Guðrún segir að við sem samfélag
berum ábyrgð í þessum málaflokki og
þurfum að geta tekist á við heimilis­
ofbeldi á þann hátt að við gefum of­
beldismanneskjunni tækifæri til að
viðurkenna að hún eigi við vanda að
stríða og færi á að takast á við vanda­
málið. „Það er erfitt fyrir gerendur að
horfast í augu við sjálfa sig og viður­
kenna að þeir beiti ofbeldi, þegar for­
dæming og aðgerðarleysi samfélags­
ins í heild er jafn mikil. Með þessu
er ég samt á engan hátt að draga úr
ábyrgð þeirra sem beita ofbeldi, hún
liggur að sjálfsögðu þeirra megin.“
Þá segir Guðrún að þeir sem beita
ofbeldi séu oftar en ekki haldnir
hugsanaskekkju en hún liggur mikið
til í feðraveldinu. „Gerendurnir fela
sig yfirleitt á bak við eitthvað. Til
dæmis að þeir sjálfir hafi verið beittir
ofbeldi í æsku eða jafnvel horft upp
á það, komi frá heimili þar sem var
mikil drykkja, hafi verið undir miklu
álagi eða hreinlega muni ekki eftir of­
beldinu.“
Hún ítrekar að ekkert af fram­
an nefndu sé haldbær ástæða fyrir
að beita aðra manneskju ofbeldi af
neinu tagi. Það sem skipti mestu máli
er að gerandinn viðurkenni hugsana­
skekkjuna, taki ábyrgð og vinni í sín­
um málum. „Við sem samfélag þurf­
um líka að leyfa þessum hópi að bæta
sig. Ekki detta í að fordæma eða falla
í meðvirknina sem er svo rík á meðal
okkar Íslendinga.“
Óttaðist um líf sitt
Guðrún segir að samkvæmt þeim
rannsóknum sem leikhópurinn fór
yfir séu 20–25 prósent af ofbeldis­
fólki siðblindir einstaklingar. Það sé
flókið að hjálpa þeim hópi en öðrum
sé vel hægt að hjálpa við að leiðrétta
hugsanaskekkjuna. Þá sérstaklega ef
hjálpin berst snemma. Við byrjum á
börnunum okkar.
Í grein Guðrúnar sem birtist í
Kvennablaðinu útskýrir hún tilfinn­
ingar sínar þegar ofbeldið, í henn­
ar eigin sambandi, var búið að yfir­
taka líf hennar og hún var orðin of
hrædd við kærasta sinn til að koma
sér í burtu.
„Mér var farið að líða eins og
ruslinu sem hann talaði um að
henda. Ég velti stundum fyrir mér á
þessum tíma hvort ekki væri best að
ég gengi yfir stóru umferðargötuna og
léti bílana taka mig í burt frá sársauk­
anum sem var innra með mér.“
Þegar spjallið berst að því hvað
hindraði hana, á þessum tímapunkti,
frá því að slíta sambandinu segir Guð­
rún að hún hreinlega viti það ekki ná­
kvæmlega. Hræðslan við ofbeldis­
manninn í bland við lágt sjálfsmat,
eftir áralanga niðurlægingu, gerði að
verkum að Guðrún forðaði sér ekki
úr sambandinu fyrr en óttinn við að
hann myndi drepa hana var nánast
orðinn að bláköldum veruleika.
Skiptu þér af
Við höldum áfram að ræða mögu­
legar ástæður þess að fórnarlömb of­
beldismanna sitja, oftar en ekki sem
fastast, í lengri tíma og sumir alla ævi.
Fjölmargir bíða þess að sambandið
lagist eða að ofbeldismaðurinn sjái
að sér. Þá hafa einhverjir fjárhags­
lega áhyggjur, eru orðnir samdauna
ofbeldinu eða hafa einfaldlega ekki
andlega burði til að forða sér. Flestir
láta þó stjórnast af ótta við ofbeldis­
manninn og þora einfaldlega ekki að
setja sig upp á móti honum. Erlendar
rannsóknir sýna fram á að konur sem
þolendur eru í meiri lífshættu eftir að
þær yfirgefa maka sinn heldur en í
sambandinu.
Í öllum framangreindum tilfellum
skiptir félagslegur stuðningur gríðar­
lega miklu máli. Guðrún bendir líka
á mikilvægi þess að fólk skipti sér af
þegar það grunar að manneskja sé
beitt ofbeldi. Ofbeldi á ekki að vera
falið innan veggja heimilisins
„Meðvirkni er hrikalega rík í fari
okkar Íslendinga og þessi hugsunar­
háttur að það sem gerist innan veggja
heimilisins megi haldast þar þótt það
teljist brotlegt. Halldóra Rut sem er
með mér í verkinu varð fyrir þeirri
reynslu að heyra hávaða vegna heim­
ilisofbeldis. Það fyrsta sem hún hugs­
aði var „þetta kemur mér ekki við.“
Hún var þó fljót að ranka við sér úr
þessari hugsanavillu, stökk á fætur
og bankaði á hurðina þar sem öskrin
heyrðust og hringdi á lögregluna.“
Andlegt ofbeldi verra
Guðrún vill meina að af tvennu illu
sé andlegt ofbeldi verra en líkamlegt.
Það sé vel hægt að drepa manneskju
andlega. „Öll spilaborgin fellur þegar
þú hættir að hafa trú á sjálfri þér og
finnst þú einskis virði. Það krefst líka
gríðarlega mikillar staðfestu að leita
sér aðstoðar eftir svona áfall. En það
er nauðsynlegur hluti í bataferlinu
sem og að tala við og kynnast fólki
sem hefur gengið í gegnum sambæri­
lega reynslu.“
Þegar hún sjálf komst loksins und­
an ofbeldismanninum, eftir nokkrar
misheppnaðar tilraunir, var Guðrún
greind með áfallastreituröskun. Hún
var hrædd um að
sinn fyrrverandi
myndi dúkka upp
hvert sem hún
fór og fannst hún
sjaldnast örugg
nema innan um
ástvini sína.
Með tímanum náði Guðrún þó
bata en að sama skapi viðurkenn­
ir hún að þessi reynsla sé mögulega
ástæða þess að hún sé einhleyp enn
þann dag í dag. „Ég hef oft hugsað
út í það hvort ég hræðist að verða
ástfangin aftur. En að sama skapi hef­
ur sjálfsvinnan skilað mér miklu og
hver veit hvað gerist seinna. Eins og
staðan er í dag á ég hvorki mann né
börn en ég á fimm systkini og góðan
vinahóp.“
Margar birtingarmyndir
Guðrún tilheyrir leikhópnum RaTa­
Tam en nýverið frumsýndi hópurinn,
sem samanstendur af fimm leikur­
um, leikverkið SUSS! í Tjarnarbíói.
Leikritið sýnir hinar ýmsu birtingar­
myndir ofbeldis innan veggja heim­
ilisins.
Auk Guðrúnar eru í hópnum Hall­
dóra Rut Baldursdóttir, Guðmundur
Ingi Þorvaldsson, Hildur Magnús­
dóttir og Laufey Elíasdóttir. Charlotte
Boving leikstýrir verkinu. Þórunn
María Jónsdóttir sér um leikmynd og
búninga. Tónlist er í höndum Helga
Svavars Helgasonar. Arnar Ingvars­
son og Kristinn Ágústsson sjá um
ljósahönnun og tæknikeyrslu og list­
ræna ráðgjöf veitti Heiðrik á Heygum.
Allir sem koma að verkinu eiga
það sameiginlegt að hafa kynnst of­
beldi í einhverri mynd. Gríðarleg
vinna liggur að baki sýningunni sem
byggir á 50 viðtölum við þolendur,
gerendur og aðstandendur.
„Við auglýstum eftir fólki til að
taka viðtöl við á Facebook í janúar.
Viðtökurnar voru framar öllum von­
um og við tókum tugi viðtala við alls
konar fólk úr öllum kimum samfé­
lagsins.“
aðeins í dag í netversluninni:
föstudaginn 11. nóv. af dr. Bronner sápunum
15% afsláttur
mammaveitbest.is
Guðrún Bjarnadóttir miðlar reynslu sinni af
heimilsisofbeldi á sviði Tjarnarbíós með leik hópnum
RaTaTam í leikverkinu Suss!
„Þetta
er svo
lúmskt. Þú
kýlir ekkert
manneskju á
fyrsta „deiti“
og hún held-
ur áfram að
vera með
þér.
Leikhópurinn RaTaTam Auk Guðrúnar eru í hópnum Halldóra Rut
Baldursdóttir, Hildur Magnúsdóttir, Laufey Elíasdóttir og Guðmundur
Ingi Þorvaldsson.
Guðrún segir vinnuna við Suss!
hafa tekið mikið á Hér er hún á sviði.
Mynd TjARnARBíÓ
Kristín Clausen
kristin@dv.is