Bókasafnið - 01.07.2017, Síða 47

Bókasafnið 41. árg – 2017 47
Gegnir var mikið notaður við skráningu, bæði til þess að
tengja við skráningar en einnig til þess að afrita skráningu
í sérfræðibókasöfnum sem hvorki voru aðilar að Gegni né
opin almenningi. Aðgangur, hvaðanæva að, að rafrænum
safnkosti á hvar.is hafði mikil áhrif á þróun safnkosts. Hann
varð til þess að notendur komu sjaldnar á bókasafnið í eigin
persónu, þannig að tækja- og rýmisþörf minnkaði og þá
einnig rýmisþörf fyrir safnkost, sem í æ minni mæli var í
hlutbundnu formi, sérstaklega á rannsóknar- og sérfræði-
bókasöfnum. Ennfremur varð rafræni safnkosturinn til þess
að vinna ófaglærðra minnkaði, vegna þess að hvorki var
lengur þörf á starfsfólki til uppröðunar, né til þess að standa
kvöldvaktir þegar hægt var að fá aðgang að safnkosti alls
staðar að allan sólarhringinn.
Eðli starfa við skjalastjórn og skjalavörslu var að dómi við-
mælanda hið sama enda þótt tækniþróunin hefði gerbreytt
hvernig þjónustan var innt af hendi. Þar var mikil þörf fyrir
starfsfólk sem þekkti til kenninga um kerfisbundna vistun
(flokkun, skráningu og lyklun) og geymd þekkingar og
upplýsinga, og gat nýtt sér hana í starfi við skjalastjórn og
á skjalasafni. Tækniþróunin olli kröfum um að hafa strax
allt aðgengilegt rafrænt í opinberum skjalasöfnum. Til þess
að verða við þessum óskum var unnið að því að gera opið
efni aðgengilegt á heimasíðum. Tæknin leiddi einnig til
nýrra starfsþátta við að auðvelda aðgang annars vegar og að
stjórna honum hins vegar, þannig að aðeins til þess bærir
aðilar hefðu aðgang að tilteknu efni. Viðmælendum sem
ráðnir höfðu verið til þess að veita samreknu sérfræðibóka-
safni og skjalastjórn forstöðu var sagt að leggja áherslu á
skjalastjórnina. Þeir höfðu, þegar viðtalið var tekið nokkrum
árum seinna, ekki komist til að sinna sérfræðibókasafninu.
Meðal annars sem fram kom var að starfsmannastefna og
viðhorf til ráðninga á almenningsbókasöfnum hafði breyst.
Á tilteknu almenningsbókasafni hafði þróunin til dæmis
orðið þessi. Árið 1989 voru bókasafnsfræðingar ráðnir,
jafnvel þegar laust starf var ekki ætlað bókasafnsfræðingi.
Starfið var endurskilgreint eftir ráðningu bókasafnsfræðings.
Árið 2001 hafði stefnan breyst í þá veru að hafa ekki of
menntað starfsfólk. Almennir starfsmenn sem menntuðu
sig til bókasafnsfræðings misstu vinnuna, ef ekki var laust
starf bókasafnsfræðings, þegar þeir útskrifuðust. Undanfarið
hefur sama almenningsbókasafn ekki auglýst sérstaklega
eftir bókasafns- og upplýsingafræðingum í lykilstörf við
stjórnun og stefnumörkun, heldur fólki með „Háskóla-
menntun sem nýtist í starfi …“ auk annarra hæfniskrafa.
Flestir forstöðumenn töldu að prófgráða þeirra í bókasafns-
fræði hefði alla vega að hluta til verið ástæða þess að þeir
voru ráðnir í forstöðumannsstarf sitt. Spurðir um horfurnar
til framtíðar töldu þeir að bókasafnsfræðimenntun væri
nauðsynleg, en færri voru þeirrar skoðunar að það ætti við
um forstöðumanns- og stjórnunarstörf eins og verið hafði á
undanförnum áratugum. Einn forstöðumaður (bókasafns-
fræðingur) nefndi að ef bókasafnsfræðingur tæki við af sér
yrði hann að hafa meistaragráðu í stjórnun auk bókasafns-
fræðinnar. Annar nefndi að sennilegt væri að hlutfall
bókasafnsfræðinga og fólks með annað háskólapróf myndi
breytast í framtíðinni, í þá veru að færri bókasafnsfræðingar
yrðu við störf. Þá töldu viðmælendur að menntaðir starfs-
menn hefðu í framtíðinni hlutverki að gegna, en það sama
ætti ekki við um ófaglærða (Stefanía Júlíusdóttir, 2013a, bls.
233-259, 267-289).
Könnun á óskum almennings um þjónustu
almenningsbókasafna 2015
Til þess að afla upplýsinga um hvort aukin áhersla á menn-
ingarmiðlun í almenningsbókasöfnum væri komin til
vegna breytinga á þörfum þjóðfélagsins, eða hvort ráðning
fólks með annars konar menntun en bókasafns- og upp-
lýsingafræði hafi skilað sér í breyttri þjónustu- og starfs-
mannastefnu almenningsbókasafna (Stefanía Júlíusdóttir,
2013a, bls. 287-289; 2014) var almenningur spurður um
mikilvægi tiltekinna þjónustuþátta í Þjóðmálakönnun Fé-
lagsvísindastofnunar Háskóla Íslands í febrúar 2015. Könn-
unin náði til 1500 manns 18 ára og eldri og svarhlutfall var
60%. Spurt var um mikilvægi eftirfarandi þjónustuþátta
almenningsbókasafna: útlána, upplýsingaþjónustu og þekk-
ingarmiðlunar, barna- og unglingastarfs, heimaþjónustu
fyrir eldri borgara og aðra sem ekki komast á bókasafn, að
halda menningarviðburði (til dæmis listaverkasýningar,
upplestur, tónleika og kvikmyndasýningar), að bjóða upp
á tómstundaiðju (til dæmis bókaklúbba, prjóna- og hekl-
klúbba), og að bjóða upp á aðstoð og ráðgjöf (til dæmis við
gerð starfsumsókna, ferilskrár og heimanám skólabarna)
(Félagsvísindastofnun, 2015). Niðurstöður þessarar könn-
unar má sjá í töflu 9.
Á fyrstu fjórum þjónustuþáttunum og þeim þremur síðustu
í töflu 9 er marktækur munur miðað við 95% marktektar-
kröfu. Nokkuð ljóst er að hefðbundin bókasafnsþjónusta
er það sem fólk vill fyrst og fremst að almenningsbókasöfn
sinni. Niðurstöðurnar gefa til kynna að óskir um breytta
starfsmanna- og þjónustustefnu almenningsbókasafna séu
Útlán (til dæmis á bókum, tónlist, rafbókum & listaverkum) 91.8%
Barna- & unglingastarf 89.5%
Heimaþjónusta fyrir eldri borgara og aðra sem komast ekki á bókasafn 85%
Upplýsingaþjónusta & þekkingarmiðlun 82.5%
Halda menningarviðburði (til dæmis listverkasýningar, upplestur, tónleika & kvikmyndasýningar 64.5%
Bjóða upp á tómstundaiðju (til dæmis. bókaklúbba, prjóna- & heklklúbba) 63.0%
Bjóða upp á aðstoð & ráðgjöf (til dæmis við gerð starfsumsókna, ferilskrár & heimanám skólabarna) 62.5%
Tafla 9. Mikilvægi þjónustu almenningsbókasafna að mati almennings