Dagblaðið Vísir - DV - 26.05.2017, Blaðsíða 20

20 umræða Helgarblað 26. maí 2017
Þ
egar rætt er um hvort velja
skuli opinberan rekstur
eða einkarekstur þá er al-
gengt að umræðan litist af
einhvers konar pólitískum
trúarbrögðum – menn lengst til
hægri hafa fyrir testament eða hug-
sjón að flest skuli einkavætt, en
lengst úti á vinstri kantinum eru
margir sem trúa á ríkisrekstur eða
þjóðnýtingu á nær öllum sviðum.
Oft heyrir maður reiðilegar raddir
sem tala af mikilli hneykslan um
að hinir og þessir eigi ekki að fá að
græða á einhverju, til að mynda
veikindum fólks, á meðan hin
lógíska spurning hlýtur að snúast
um það hvaða rekstrarform kemur
best út þegar á heildina er litið.
Einhvern tímann ekki fyrir
löngu var því hreyft í umræðum
hér á landi um skort á hreinlætis-
aðstöðu á vinsælum ferðamanna-
stöðum hvort rétt væri að fela
einkaaðilum að sjá um slíkt, og þá
reis upp töluverður kór fólks sem
fannst fráleitt að tilteknir einstak-
lingar færu að græða á kömrum.
En þá var mér hugsað til þess að
einhver best lukkaða einkavæðing
sem maður hefur upplifað snýst
einmitt nákvæmlega um þannig
mál. En ég man að þegar maður í
gamla daga bjó í Kaupmannahöfn
þá var eitt af því sem manni bar
að forðast að fara á almennings-
salerni eins og á aðaljárnbrautar-
stöðinni; Hovedbanegården. Því
að í fyrsta lagi var þar slíkur sóða-
skapur að ekki var hægt að afbera
hann, og svo var hitt að þannig
staði höfðu dópistar og dópsalar
gert að sínum, og það gerðist reglu-
lega að menn komu þar að dauðum
óverdósuðum heróínistum. Og
sama gilti um aðrar brautarstöðvar
og sambærilega staði í Danmörku,
Svíþjóð og þar sem maður kom t.d.
í Norður-Þýskalandi. Núorðið er
þetta víða gjörbreytt; þær nauðsyn-
legu stofnanir almenningssalerni á
brautarstöðvum hafa t.d. í Þýska-
landi flestar verið einkavæddar;
fyrirtæki sem heita nöfnum eins og
Mc Clean hafa tekið þau pláss yfir,
maður borgar að vísu eitthvað eins
og hálfa evru en fær fyrir vikið upp-
lýsta og tandurhreina og vaktaða
þannig staði, sem minna helst á
hafnarkamrana í Reykjavík þegar
Eftirlitsmaðurinn hafði tekið yfir
rekstur þeirra, eins og segir frá í
Brekkukotsannál.
Austurþýsku sjoppurnar
Auðvitað er það sumt sem jafn-
vel strangtrúuðustu sósíalistum
dettur ekki í hug að hafa í opin-
berum rekstri, mætti þar til dæmis
nefna leigubíla eða sjoppur. Þó
minnist ég umræðu sem kom upp
í tíð hins þá óvænta og skammlífa
vinstri meirihluta í borgarstjórn
Reykjavíkur 1978–82. Þá var verið
að byggja biðstöð strætisvagnanna
við Hlemm, og einhvern veginn
sjálfgefið að einhverjum yrði þar
falinn sjoppurekstur. En Alþýðu-
bandalagsfólk í borgarstjórninni
fór að verða tortryggið á þannig
einkarekstur, að einhver sjoppu-
kaupmaður ætti að græða á því
að selja strætófarþegum öl, dag-
blöð og sælgæti, og talað var um
að borgarstjórn sjálf hefði þann
rekstur á hendi, og fengi fyrir vikið
þann hagnað sem slíkt gæti skilað.
Manni koma í hug hinar dapurlegu
sjoppur sem opinber yfirvöld ráku
í Austur-Berlín á DDR-tímanum,
og hafa sem betur fer verið friðað-
ar sumar sem safn-sýningargripir.
Sjálfur aðhyllist ég jafnaðar-
mennsku eða sósíaldemókratisma
sem er ákaflega skýr stjórnmála-
stefna og hefur reynst vel, og geng-
ur út á að afl kapítalismans sé notað
til að drífa áfram framleiðsluna og
efnahagslífið en að sköttum og ríki
sé beitt til að jafna út stöðu þegn-
anna og tryggja öllum grunnþarfir
Einkarekstur og Kerfið
Kostir og gallar
Einar Kárason rithöfundur skrifar
Þér að segja
Hovedbanegården
„Það gerðist reglulega að
menn komu þar að dauðum
óverdósuðum heróínistum.“
Tony Blair „Sá um margt ágæti stjórnmálamaður hefur sumpart að ósekju fengið verri
eftirmæli en efni standa til.“
„En Alþýðubanda­
lagsfólk í borgar­
stjórninni fór að verða
tortryggið á þannig
einkarekstur, að einhver
sjoppukaupmaður ætti
að græða á því að selja
strætófarþegum öl, dag­
blöð og sælgæti, og talað
var um að borgarstjórn
sjálf hefði þann rekstur á
hendi, og fengi fyrir vikið
þann hagnað sem slíkt
gæti skilað.