Morgunblaðið - Sunnudagur - 12.03.2017, Blaðsíða 4

Samfélagsmiðlar snerta líf okkarflestra á hverjum einasta degi.Þessi sagði eitt um þennan og ann-
að um hinn og hafði þessa skoðun á þessu
eða hinu málefninu
eða hinum eða þess-
um viðburðinum. Ef
við lesum þetta ekki
beint á Facebook eða
Twitter heyrum við tal-
að um það á kaffistof-
unni eða í ræktinni
eða lesum um það í
fjölmiðlum. Svo fara samfélagsmiðlar annað
veifið af hjörunum af öllum ástæðum eða eng-
um og „loga“ þá gjarnan stafna á milli.
Þessu erum við óðum að venjast enda ekkert
að því að fólk viðri skoðanir sínar, hvort sem
það er á samfélagsmiðlum, í búningsklefanum
eða fermingarveislunni. Hitt er annað mál að
fjölmiðlar hljóta að þurfa að stíga varlega til
jarðar þegar þeir hirða upp fréttir af samfélags-
miðlum. Eða er ekki svo?
„Reglan sem á að gilda er í raun reglan sem
hefur alltaf gilt í blaðamennsku; að blaðamenn
skrifi fréttir um það sem miðlinum þykir frétt-
næmt og telur að lesendur hafi áhuga á og þörf
fyrir að vita. Að sama skapi þarf að sannreyna
áreiðanleika fréttarinnar og vitna til heimilda,“
segir Valgerður Anna Jóhannsdóttir, aðjúnkt
og umsjónarmaður meistaranáms í blaða- og
fréttamennsku við Há-
skóla Íslands.
Spurð hvort henni
þyki íslenskir fjöl-
miðlar almennt fara
eftir þessari reglu svar-
ar Valgerður: „Mér
finnst við ennþá vera á
því stigi – og þá er ég
ekki bara að tala um
fjölmiðla, heldur fólk almennt – að þykja það
sem stendur einhvers staðar svart á hvítu áreið-
anlegra eða merkilegra en það sem sagt er í
heita pottinum eða á kaffistofunni. Samt er
þetta oft og tíðum bara sama umræðan og
blaðamaður ætti ekki að skrifa fréttir umhugs-
unarlaust um það sem sagt er á samfélags-
miðlum, heldur kanna málið betur og sann-
reyna þær fullyrðingar sem varpað er fram.
Umræðan á samfélagsmiðlum er út af fyrir sig
ágæt og á auðvitað fullan rétt á sér, alveg eins
og umræðan í heita pottinum eða á kaffistof-
unni, en hafa ber í huga að hún er ekki alltaf
ígrunduð, yfirveguð eða endilega rétt.“
Hún segir vefmiðla líklegri en prentmiðla til
að notast við heimildir af samfélagsmiðlum. Það
sé vegna þess að þröskuldurinn þar sé alla jafna
lægri. „Framleiðnikrafan er svo ofboðslega rík
að sífellt þarf að vera með nýtt efni og þá skiptir
ekki alltaf máli hvað það er eða hvaðan það
kemur. Það er í það minnsta mynstrið sem við
búum við hér. Þegar lítið er í fréttum er efni af
samfélagsmiðlum auðunnið og ódýrt, auk þess
að vera oft líklegt til að vekja athygli og fá mik-
inn lestur.“
Fólk vill lesa um fólk
Það er gömul saga og ný að fólk vilji lesa fréttir
um fólk, setja sig í þess spor, gleðjast með því
og gráta. Valgerður er ekki frá því að sam-
félagsmiðlarnir séu að ýta enn frekar undir
þessar áherslur í fjölmiðlum, á kostnað málefna
og atburða. „Að einhverju leyti gerist það og
fróðlegt væri að skoða að hversu miklu leyti
fréttir í fjölmiðlum snúast um það að einhver
hafi sagt eitthvað og að einhverjum finnist eitt-
hvað, jafnvel um einhvern. Fréttum af þessu
tagi fylgir ekki alltaf samhengi; af hverju skipt-
ir þetta máli og svo framvegis? Stundum eru
þetta bara skyndimyndir sem koma og fara og
enginn man stundinni lengur. Í kennslubókum í
blaða- og fréttamennsku er „einhver sagði eitt-
hvað“ mjög aftarlega á listanum yfir fréttaefni.“
Það eru fleiri en almenningur á samfélags-
miðlum; sumir stjórnmálamenn hafa til dæmis
fært sér þá í nyt til að tala milliliðalaust til fólks.
Þeirra frægastur er valdamesti maður í heimi,
Donald Trump Bandaríkjaforseti, sem hefur
gert sig gildandi á Twitter, bæði fyrir og eftir að
hann tók við embætti. Að dómi Valgerðar hlýt-
ur nærvera slíkra manna að hafa áhrif. „Það
hlýtur alltaf að hafa meiri vigt þegar maður í
valdastöðu, ég tala ekki um forseti Bandaríkj-
anna, tjáir sig, hvort sem það er á samfélags-
miðlum eða annars staðar. Hann getur nefni-
lega fylgt orðum sínum eftir í verki. Hitt er
annað mál að mörg dæmi eru um að það sem
Trump segir er hrein steypa og stenst enga
skoðun. Þar er fjölmiðlum auðvitað vandi á
höndum og umgengni Trumps við samfélags-
miðla hefur ekki verið til þess fallin að auka trú-
verðugleika þeirra. Annars er það lengri og
flóknari umræða hvort staðreyndir skipti ekki
lengur neinu máli, heldur bara hvað fólki finnst
og hvernig það upplifir hlutina.“
En ætli sé einhver hætta á því að fréttir sem
raunverulega skipta okkur máli kaffærist í
þessari yfirborðskenndu umræðu um það sem
einhver sagði um einhvern?
„Margir hafa áhyggjur af því og vísbending-
arnar eru sannarlega fyrir hendi. Í viðleitni
sinni til að lifa af í breyttum heimi eru fjölmiðlar
í vaxandi mæli að vinna þessar auðunnu og
ódýru fréttir, sem aukinheldur fá athygli. Þetta
umhverfi býður líka upp á það að fólk sé bara í
sínu bergmálsherbergi með sínum skoðana-
systkinum. Það heyrir bara og sér það sem fell-
ur að þess eigin skoðunum. Þess vegna er það
áhyggjuefni í lýðræðissamfélagi að upplýsingar
sem raunverulega skipta okkur máli séu að
verða minni og fábrotnari en áður var. Fjöl-
miðlar sem vilja láta taka sig alvarlega hljóta að
hafa metnað til að sporna við þeirri þróun.“
618530552
College Students Using
Digital Devices Con-
cept
Getty Images/iStockphoto
Orð sem falla á samfélagsmiðlum eru í vaxandi mæli uppspretta frétta í fjölmiðlum og eftir atvikum „ekkifrétta“. Valgerður
Anna Jóhannsdóttir, aðjúnkt í blaða- og fréttamennsku, segir sömu reglu hljóta að gilda um það sem blaðamenn sjá á samfélags-
miðlum og það sem þeir sjái og heyri annars staðar; þeir verði að sannreyna áreiðanleika upplýsinganna og vitna til heimilda.
Hjálmar Jónsson, for-
maður Blaðamanna-
félags Íslands, lítur svo á
að allt sem sagt er á
samfélagmiðlum sé á op-
inberum vettvangi enda
flestum aðgengilegt.
Mikill munur sé fyrir vik-
ið á ummælum sem þar
falla og ummælum sem
falla að fáeinum hræðum viðstöddum í
heita pottinum. „Þess vegna er ósköp eðli-
legt að skoðanir sem látnar eru í ljósi á
samfélagsmiðlum séu fréttaefni, sér-
staklega hafi fólk þá stöðu í samfélaginu og
kjósi að setja skoðanir sínar fram á sam-
félagsmiðlum.“
Þegar fjölmiðlar taka fréttir upp úr
samfélagsmiðlum segir Hjálmar mik-
ilvægt að þeir hafi sitt fréttamat að leið-
arljósi og sannreyni upplýsingar, eins og
kostur er. „Eins og dæmin sanna eru upp-
lýsingar og skoðanir sem settar eru fram á
samfélagsmiðlum ekki alltaf byggðar á
staðreyndum. Það sýnir manni það að
hlutverk ritstýrðra fjölmiðla og starfs-
manna þeirra hefur alls ekki minnkað með
samfélagsmiðlum, heldur þvert á móti
aukist ef eitthvað er. Fagmennska í blaða-
mennsku hefur aldrei verið mikilvægari en
nú á tímum þegar allir geta haft skoðanir
á öllum hlutum og komið þeim jafnóðum
á framfæri. Staðreyndirnar mega ekki
drukkna í skoðunum og það er hlutverk
blaðamanna að koma þeim á framfæri við
almenning með hlutlausum hætti þannig
að almenningur sé í aðstöðu til að leggja
mat á þær. Frjálst flæði upplýsinga með
þeim formerkjum er það eina sem tryggir
vöxt og viðgang hins lýðræðislega sam-
félags til lengri tíma litið.“
Hjálmar Jónsson
Fréttamat að
leiðarljósi
4 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12.3. 2017
’
Í kennslubókum í blaða- og fréttamennsku er „einhver sagði
eitthvað“ mjög aftarlega á listanum yfir fréttaefni.
Valgerður Anna Jóhannsdóttir, aðjunkt við HÍ.
INNLENT
ORRI PÁLL ORMARSSON
orri@mbl.is
Skyndi-
myndir
sem koma
og fara