Dagblaðið Vísir - DV - 06.04.2018, Blaðsíða 57

menning 596. apríl 2018
Vinsælustu bækurnar
Vikuna 28. mars til 3. apríl.
Vinsælast í bíó
Helgina 30. mars til 1. apríl
1 Í nafni sannleikans - Viveca Sten
2 Þorsti - Jo Nesbø
3 Runes The Icelandic book of Furþark
4 Dagar höfnunar - Elena Ferranet
5 Iceland Exposed - Páll Stefánsson
6 Mið-Austurlönd - Magnús Þorkell
Bernharðsson
7 Það sem að baki býr - Merete Pryds
Helle
8 Stóra bókin um Hvolpasveitina -
Mary Tillworth
9 Iceland in a Bag
10 Um harðstjórn - Timothy Snyder
1 Víti i Vestmannaeyjum
2 Ready Player One
3 Peter Rabbit
4 Tomb Raider
5 Pacific Rim: Uprising
6 Hostiles
7 Black Panther
8 Lói - Þú flýgur aldrei einn
9 Death Wish
10 Andið eðlilega
1 Floni - Floni
2 XXXTentacion - ?
3 JóiPé & Króli - GerviGlingur
4 Herra Hnetusmjör - KÓPBOI
5 Rari Boys - Atari
6 Sam Smith - The Thrill Of It All
7 Ed Sheeran - ÷
8 Kendrick Lamar - Black Panther,
The Album
9 XXXTentacion - 17
10 Post Malone - Stoney
Vinsælustu plöturnar
Vikuna 25. til 31. mars
12 tónar hafa verið í miðri hringiðu íslensks tónlistarlífs á ótrúlegum umbrotatímum, Lárus Jóhannesson rifjar upp 20 ára sögu plötubúðarinnar
Þar sem
hægist á tímanum
gæti höfðað til þess. „Sumir koma
inn og vita alveg hvað þeir vilja, en
svo eru aðrir sem eru alveg mótað­
ir af því sem við höfum bent þeim
á. Það er alltaf jafn gaman að sjá
andlitið á einhverjum sem er að
heyra eitthvað sem hittir í mark.
Á meðan það gleður mann ennþá
að sjá það gerast er maður á góð­
um stað.“
Huggulegheitin í 12 tónum geta
reyndar stundum orðið svo mikil
að fólk hefur orðið eftir í verslun­
inni eftir lokun. „Einhvern tímann
var stórleikur með Manchester
United í sjónvarpinu og Jóhannes
og Einar voru mættir niður á bar
til að passa sæti – það hefur aldrei
neinn unnið í fyrirtækinu sem hef­
ur ekki haldið með Manchester
United, það væri örugglega mjög
erfitt. Á meðan sá ég um að loka
búðinni og hljóp svo niður eftir.
Einhverju seinna er hringt í mig frá
Securitas. Þjófavarnarkerfið hafði
byrjað að pípa og þeir mætt á stað­
inn. Þá var þar erlendur ferðamað­
ur sem var læstur inni. Hann hafði
setið niðri í kjallara og gleymst
þegar ég dreif mig út til að missa
ekki af leiknum.“
Klassík og pönk
Það var planið frá upphafi að
hefja einnig útgáfu á tónlist undir
merkjum 12 tóna. Og útgáfan fékk
fljúgandi start með Krákunni með
Eivöru Pálsdóttur árið 2003, en
þessi fyrsta plata útgáfunnar sló í
gegn og var ein söluhæsta platan
á Íslandi þau jólin. Nú fimm tán
árum síðar eru útgefnir titlar 12
tóna orðnir hátt í hundrað – ef allt
er talið. „Allt frá klassískum gítar­
leik og yfir í pönk,“ segir Lárus.
Búðin og útgáfan hafa alltaf
verið mjög samtvinnuð og stutt við
hvort annað. „Þetta er mjög org­
anískt, hagnaðurinn úr búðinni
var settur í útgáfuna. Þannig að því
betur sem búðin hefur gengið því
meira púður höfum við getað sett
í útgáfuna. Þótt við höfum unnið
með mörgum af þekktustu lista­
mönnum þjóðarinnar höfum við
alltaf lagt mesta áherslu á að gefa
út listamenn sem eru að stíga sín
fyrstu skref. Sem dæmi um fólk
sem hefur gefið út fyrstu plöturn­
ar sínar hjá okkur eru Mugison,
Pétur Ben, Ólöf Arnalds, Ragn­
heiður Gröndal, Jóhann Jóhanns­
son, Hildur Guðnadóttir, Víkingur
Heiðar Ólafsson og Daníel Bjarna­
son. Þetta er nöfn sem allir þekkja
í dag.“
Er einhver ákveðin plata sem þú
ert stoltastur af því að hafa gefið
út?
„Það er erfitt að gera upp á
milli barnanna sinna og ég held
að það sé bara heildin. En þarna
eru auðvitað plötur sem eru mjög
persónulegar, plötur sem maður
hefur unnið með nánum vinum og
jafnvel haft úrslitaáhrif um hvort
hafi komið út eða ekki.
Sumar þessara platna munu
lifa miklu lengur en við, og er það
ekki einhvers virði, að hafa skapað
eitthvað sem að mun lifa löngu eft­
ir að þú ert horfinn af þessari jörð?
Ég held það.“
Öll tannhjólin skipta máli
Þegar litið er yfir þessa upptaln­
ingu á útgefnum listamönnum
er augljóst að áhrif 12 tóna á ís­
lenskt tónlistarlíf hafa verið mik­
il og kannski hefur útgáfan jafnvel
átt einhvern þátt í því að klassísk
tónlist frá Íslandi hefur verið að
ná máli erlendis á undanförnum
árum.
„Já, við erum komin með tón­
skáld sem eru mjög hátt skrifuð í
hinum alþjóðlega heimi. Þetta er
auðvitað fyrst og fremst þessu frá­
bæra fólki sjálfu að þakka. En svo
eru það margir ólíkir þættir sem
hafa spilað saman, frábært starf
ólíkra aðila í langan tíma. Það er
til dæmis frábært starf unnið í tón­
listarskólunum og án þeirra væri
þetta ekki í gangi. Menn þurfa að
átta sig á því hvernig svona ævin­
týri gerast. Verslunin okkar er eitt
lítið tannhjól í stóru úrverki. Öll
þessi litlu tannhjól skipta máli
fyrir heildina. Það er vonlaust að
menn séu að taka „kredit“ fyrir
þessa velgengni í einhverjum ræð­
um en gera ekki neitt til að styðja
við úrverkið,“ segir Lárus.
„En eitt af því sem einkennir
íslensku tónlistarsenunna er að
þetta er lítill heimur, það er náinn
vinskapur og samvinna milli fólks
úr ólíkum áttum, fólk í klassíkinni
vinnur með fólki í rokki og elek­
tróník – á meðan í stærri sam­
félögum er þetta meira aðskilið.
Þessir krakkar sem eru í klassík­
inni eru flestir búnir vinna úti um
allt. Þetta er kosturinn við smæð­
ina. En hin hliðin á peningnum er
að þegar við förum að koma okkur
á framfæri erlendis þá höfum við
ekki nægilegt bolmagn og þurf­
um á stærri aðilum að halda. Best
væri ef við gætum gert þetta sjálf
og þyrftum ekki að láta þessa hluti
frá okkur.“
Bensínlausir í Köben
12 tónar, búðin og útgáfan, hef­
ur í hugum margra verið samofin
þessari tónlistarútrás Íslendinga
á undanförnum tveimur áratug­
um. Og raunar reyndu eigendur
12 tóna sjálfir að færa út kvíarnar
á árunum fyrir hrun, þegar stofnað
var útibú verslunarinnar í Kaup­
mannahöfn.
„Útgáfan var á fullri ferð og við
vorum með mikið af ungum ís­
lenskum listamönnum sem við
töldum að ættu fullt erindi á al­
þjóðlegan markað. Á þessum
árum eyddum við því öllum okk­
ar peningum í að markaðssetja ís­
lenska tónlistarmenn. Við vorum
með stóran samning við þýskt fyr­
irtæki sem sá um að dreifa plötun­
um okkar um alla Evrópu, og héld­
um stóra tónleikaferð til að fylgja
þessu eftir. Svo opnuðum við búð
á besta stað í Kaupmannahöfn
árið 2006. Við vorum með mik­
inn metnað því við vissum að við
værum með gott efni í höndunum.
En við reyndumst ekki hafa bol­
magn í þetta einir. Þetta var rosa­
lega metnaðarfull tilraun, en eins
og gerist svo oft þá urðum við bara
bensínlausir. Við höfðum tekið lán
til þess að opna búðina og þegar
upp var staðið var það þrefalt
hærra en stóð til í upphafi. Við lok­
uðum í janúar 2008 – og héldum
gott partí,“ segir Lárus.
„Það var miklu erfiðara til­
finningalega að játa ósigur en mig
hafði grunað.
En núna lít ég á
þennan kafla í sögu
fyrirtækisins sem róm­
antíska tilraun til að sigra
heiminn. Og það sem við
fengum upp úr krafsinu var
masternám í viðskiptum – sem
hefur reynst okkur ágætlega.“
Erfiðara að selja bara plötur
Það hefur verið mikið rætt um
breytingar á tónlistarsölubrans-
anum undanfarinn áratug. Niður-
hal og síðar streymi hefur aukist á
kostnað geisladisksins, þó að í ein-
hverjum mæli hafi vínylplatan aft-
ur byrjað að seljast. Hvernig blasa
þessar breytingar við þér?
„Þetta hefur breyst mjög hratt
og mikið og mörg vandamál
sem fylgja því. Til dæmis eru Ís­
lendingar að streyma tónlist fyrir
um þúsund milljónir á ári. Allur
þessi peningur fer hins vegar úr
landi – svo koma kannski hundrað
og fimmtíu milljónir hægt og ró­
lega til baka. Fólk er því að neyta
tónlistarinnar á Íslandi en senda
peningana út í heim, við erum að
flytja út hundruð milljóna króna.
Áður fyrr hríslaðist stærstur hluti
þessara peninga í gegnum kerfið
hérna. Þetta hefur til dæmis gert
það að verkum að við höfum ekki
lengur bolmagn til að taka pen­
inga úr búðinni og setja í útgáfuna
– og ég veit hreinlega ekki hvort
nokkur setur peninga í grasrótina
í dag. Þetta er mjög alvarlegt mál
sem menn hafa svolítið forðast að
ræða.
Við höfum hins vegar verið
heppnir að fá erlenda ferðamenn
á móti – og það má segja að þeir
hafi haldið búðinni uppi í nokkuð
mörg ár. Ferðamennirnir eru virki­
lega að styðja við bakið á íslenskri
tónlist – og búðin virkar oft eins og
hálfgerð kynningarskrifstofa fyrir
íslenska tónlist.“
En fer þetta þá ekki að hafa
áhrif á hvernig búðin er rekin,
vöruúrvalið miðað að erlendum
ferðamönnum frekar en íslenskum
tónlistarunnendum?
„Við höfum reyndar alltaf lagt
mikla áherslu á að hafa allt ís­
lenskt efni fáanlegt í búðinni – oft
þurfum við að leggja ýmislegt á
okkur til að elta allt þetta efni uppi,
alls konar fólk er að gefa út plötur
en áttar sig ekki á að það þarf að
dreifa þeim líka. En jú, við erum
með ýmsar vörur sem okkur finnst
að geti verið skemmtilegar fyrir
ferðamenn. Við framleiðum okk­
ar eigin póstkort, boli og poka og
seljum Hugleiksbækurnar, sultur,
krydd og te og annað sem okk­
ur finnst vera framúrskarandi ís­
lensk framleiðsla. Við gerum það
sem þarf.
Þetta er auðvitað fyrst og fremst
plötubúð og við ætlum að halda
því þannig, þótt það verði sífellt
erfiðara.“
Lárus segist ekki taka það inn
á sig að einhverjir gagnrýni þenn­
an lífróður plötubúðanna, enda
sé það oftar en ekki fólk sem eyði
mun meiri peningum í streymi en
plötur – og þeir sem hafi ekki keypt
plötur í mörg ár hafi ekki atkvæð­
isrétt í þessari umræðu. Og þrátt
fyrir bölsýnisspár virðist plötu­
búðin lifa ágætis lífi í Reykjavík um
þessar mundir.
„Við erum með fimm plötu­
búðir í miðborginni – hverja með
sína sérstöðu – og miðað við stærð
borgarinnar er það bara mjög
gott. En ég held að allar þessar
búðir gangi fyrst og fremst vegna
þess að þeir sem reka þær brenna
fyrir tónlistina – þeir harka þetta af
sér og gefast ekki upp. Og þessar
búðir mega ekki deyja út. 12 tón­
ar er til dæmis ekki bara verslun
heldur hálfgerð menningarstofn­
un. Við erum með tónleika, sýn­
ingar, fólk heldur fundi og hittist
hérna. Þetta er því miklu meira en
verslun. Ég held að tónlistarlífið
yrði miklu fátækara ef við mynd­
um útrýma plötubúðunum.“ n
„Þetta er auðvitað
fyrst og fremst
plötubúð og við ætlum
að halda því þannig, þótt
það verði sífellt erfiðara.
Hugguleg stemning 12 tónar hafa alla tíð lagt mikið upp úr því að
skapa þægilegt andrúmsloft í plötubúðinni.
Reynsluboltar Lárus og Jóhannes hafa
rekið 12 tóna frá árinu 1998 og Einar hefur
setið á bak við búðarborðið frá árinu 2001.
Plötubúðin lifir Lárus segir mikilvægt að
halda lífi í plötubúðum enda séu þær hálfgerðar
menningarmiðstöðvar tónlistarlífsins.