Morgunblaðið - 11.12.2017, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 11. DESEMBER 2017
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Rætt var viðnýjansjávar-
útvegs- og land-
búnaðarráðherra,
Kristján Þór Júl-
íusson, í Við-
skiptaMogganum
í liðinni viku. Af
viðtalinu má sjá að nýr ráð-
herra hefur öllu meiri skiln-
ing á stöðu þeirra atvinnu-
greina sem undir hann heyra
en forveri hans, sem virtist
telja það hlutverk sitt að
þvælast fyrir þessum undir-
stöðuatvinnugreinum og tala
þær niður.
Aukinn skilningur með
nýjum ráðherra helgast ef til
vill af því meðal annars að
núverandi ráðherra hefur
skipstjórnarréttindi og hefur
sjálfur reynslu af sjó-
mennsku. Kristján Þór seg-
ist leggja mesta áherslu á að
styrkja samkeppnishæfni
sjávarútvegsins og landbún-
aðarins og auka þekkingu og
tiltrú landsmanna á þessum
atvinnugreinum. „Þetta
snýst um svo miklu meira en
að draga fisk úr sjó eða reka
fé af fjalli. Um er að ræða
matvælaframleiðslu með öll-
um þeim tilbrigðum sem
undir þá grein atvinnulífsins
heyra. Þessi starfsemi hvílir
á þeirri miklu og verðmætu
þekkingu sem býr í því fólki
sem leggur þessar atvinnu-
greinar fyrir sig; sjómönn-
um, bændum, fiskverkafólki,
kjötiðnaðarfólki, verkfræð-
ingum, tækjahönnuðum,
sölumönnum og þannig
mætti lengi telja.“
Þetta sem Kristján Þór
nefnir, um þekkinguna sem
verðmætasköpun þessara
greina byggist á, gleymist oft
í umræðunni. Staðreyndin er
sú að bæði landbúnaður og
sjávarútvegur hafa sýnt á
liðnum árum að unnið er af
krafti að bættum fram-
leiðsluaðferðum, nýsköpun
og vöruþróun, meðal annars
sem snýr að fullvinnslu, auk
markaðssetningar, sem
skiptir ekki litlu máli.
Allir þekkja hve mjög sjáv-
arútvegurinn hefur fjárfest í
nýrri tækni og á seinni árum
í nýjum skipum til að auka
hagkvæmni í greininni og
bæta samkeppnisstöðuna
gagnvart útgerðum annarra
ríkja, sem gjarnan njóta
opinberra styrkja.
Hér á landi nýtur útgerðin
ekki opinberra styrkja og
nýr sjávarútvegsráðherra
tók sérstaklega
fram í áðurnefndu
viðtali að sátt
ríkti um að
„skattgreiðendur
séu hættir að
greiða með grein-
inni“. Og það er
ekki aðeins að
sátt sé um þetta atriði hér á
landi, heldur þykir fjar-
stæðukennt að ríkið nið-
urgreiði sjávarútveginn.
Umræðan hér snýst miklu
frekar um það hvort og þá
hversu mikið sjávarútvegur-
inn eigi að greiða í skatta til
ríkisins umfram aðrar grein-
ar.
Sjávarútvegurinn greiðir
mikla skatta í formi tekju-
skatts, tryggingagjalds og
ýmissa annarra gjalda eins
og önnur fyrirtæki. Að auki
greiðir sjávarútvegurinn
milljarða króna í svokallað
veiðigjald. Rökin fyrir því
eru þau að sjávarútvegurinn
nýti sameiginlega auðlind, en
staðreyndin er sú að hið
sama á við um fjölda annarra
atvinnugreina sem þó greiða
engan sérstakan skatt fyrir
slík afnot.
En það er ekki nóg með að
sjávarútvegurinn búi við
þessi óhagstæðu skilyrði í
samkeppninni við niður-
greiddan útveg annarra
ríkja, heldur er framkvæmd
veiðigjaldanna einnig afar
óheppileg. Nýr sjávarútvegs-
ráðherra kom inn á þetta í
viðtalinu og sagði þar að end-
urskoða þyrfti álagningu
veiðigjaldsins: „Það er t.d.
afar óeðlilegt að gjaldið sem
lagt er á í dag miðist við
tekjur greinarinnar fyrir
tveimur árum. Rekstur
sjávarútvegsfyrirtækja get-
ur verið sveiflukenndur og
núverandi fyrirkomulag er
m.a. af þessum sökum til
þess fallið að geta valdið
greininni erfiðleikum sem
hægt væri að forðast með
öðru fyrirkomulagi.“
Enginn vafi er á að mikil
tækifæri felast í landbúnaði
og sjávarútvegi hér á landi ef
þessar greinar fá að
blómstra og þurfa ekki að
þola fjandskap hins opinbera
og óeðlileg rekstrarskilyrði.
Viðhorf nýs landbúnaðar- og
sjávarútvegsráðherra benda
til vaxandi skilnings stjórn-
valda á þessum tækifærum
og á stöðu greinanna. Það
eykur líkur á að landið styrki
stöðu sína sem framsækinn
matvælaframleiðandi.
Mikilvægt er að
stjórnvöld búi land-
búnaði og sjávar-
útvegi eðlileg
rekstrarskilyrði}
Batnandi viðhorf til
grunnatvinnugreina
Þ
að er ánægjulegt að lánshæfis-
einkunn ríkissjóðs Íslands hafi
hækkað hjá Fitch Ratings í A-
flokk. Batnandi lánshæfi þýðir að
traust á íslensku efnahagslífi er
að aukast og að vaxtakostnaður fer lækkandi
á alþjóðlegum mörkuðum. Hækkunin kemur
á fyrstu dögum nýrrar ríkisstjórnar og er til
marks um traust á núverandi stöðu.
Það eru einkum fjórir þættir sem matsfyr-
irtækið bendir á að hafi styrkt lánshæfið.
Í fyrsta lagi hefur viðskiptajöfnuður verið
umtalsverður.
Í öðru lagi hefur raunhagvöxtur verið mikill
á Íslandi eða að meðaltali 4,4% á árunum
2013-2017.
Í þriðja lagi hefur verðbólga verið stöðug
og undir verðbólgumarkmiði Seðlabanka Ís-
lands.
Í fjórða lagi hafa skuldir hins opinbera lækkað mikið
og er gert ráð fyrir að þær verði komnar undir 45% af
landsframleiðslu en þetta hlutfall var um 94% árið 2011.
Þess ber þó að geta að vaxtakostnaður ríkissjóðs er enn
of mikill eða um 60 milljarðar.
Hagþróunin hefur vissulega verið hagfelld á síðustu
misserum. Þrátt fyrir þessi góðu skilyrði stendur hag-
kerfið líka frammi fyrir stórum áskorunum. Einkum
þrennt stendur þar uppúr. Í fyrsta lagi þarf þróunin á
vinnumarkaði að vera með þeim hætti að
stöðugleiki ríki áfram.
Mikill verðbólguþrýstingur mun skaða allt
hagkerfið og verður erfitt að vinda ofan af
þróun sem mun leiða af sér víxlhækkun launa
og verðlags. Í öðru lagi þurfa ríkisfjármálin
að vera framsýn og ábyrg. Áframhaldandi
skuldalækkun mun skila sér í auknu svigrúmi
til handa samfélagslega mikilvægum verk-
efnum.
Í þriðja lagi er útflutningur á Íslandi við-
kvæmur fyrir breytingum á viðskiptakjörum
vegna skorts á fjölbreytni. Það er mikilvægt
að opinber stefnumótun hafi það að markmiði
sínu að skapa skilyrði til þess að auka fjöl-
breytileika útflutnings og draga þannig úr
áhættu. Sóknartækifæri framtíðarinnar
verða í nýsköpun og þróun, þar sem áhersla
verður lögð á að auka virði íslenskrar framleiðslu. Til
þess að auka hagsæld og velsæld á Íslandi þurfum við að
fjárfesta í fjölbreyttu menntakerfi, sem undirbýr sam-
félagið okkar fyrir áskoranir tæknibyltingarinnar,
ásamt því að vera besta áhættuvörn hagkerfisins.
Eitt meginmarkmið nýrrar ríkisstjórnar er að efla
menntakerfið með hagsmuni alls samfélagsins að leið-
arljósi.
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Besta áhættuvörn hagkerfisins
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
Ísex af hverjum tíu grunn-skólum er aðbúnaður talinnófullnægjandi, eins og skjá-varpar, tölvur, kennslugögn
og töflur, í jafnmörgum skólum eru
fundir taldir of margir og funda-
stjórn ómarkviss og í helmingi
skóla veldur vinnumat og skrán-
ingar miklu álagi hjá kennurum.
Þetta eru meðal niðurstaðna
samantektar samstarfsnefndar
sveitarfélaga og grunnskólakennara
vegna starfsumhverfis kennara og
vinnumats í skólum. Greindar voru
niðurstöður umbótaáætlana sem
gerðar hafa verið í grunnskólum
landsins og hafa niðurstöðurnar
verið ræddar á vettvangi sveitarfé-
laga og kennara.
Við gerð kjarasamninganna ár-
ið 2014 voru gerðar breytingar á
starfsumhverfi kennara og vinnu-
mat innleitt í grunnskólum. Þessar
breytingar þóttu ekki skila árangri
og því var ákveðið að fela hverju
sveitarfélagi að fara betur yfir mál-
in og greina hvernig mætti gera
betur.
Markmiðið var að bæta fram-
kvæmd skólastarfs þar sem þörf
reyndist á og ná almennari sátt um
starfsumhverfi kennara innan
ramma kjarasamnings. Einkum var
lögð áhersla á að skoða hvernig ná
mætti fram því markmiði samnings-
ins að kennsla og undirbúningur
hefði forgang í störfum kennara og
eins hvernig létta mætti álagi af
kennurum.
Þörf á betra samstarfi
Fram kemur á vef Sambands
ísl. sveitarfélaga að 139 af 160 skól-
um hafi skilað umbótaáætlun, þar
af 36 skólar í Reykjavík. Loka-
skýrslur bárust frá 53 af 74 sveit-
arfélögum. Greining á niðurstöð-
unum skilaði 117 efnisatriðum, sem
samstarfsnefndin flokkaði niður í
nokkra málaflokka. Náðu flokkarnir
til innra starfs skóla, stoðþjónustu,
náms og kennslu, tækni og gagna,
starfsþróunar, húsnæðis og vinnu-
umhverfis.
Í ríflega 53% tilvika var talin
rík þörf á auknu og rýmra skóla-
húsnæði og betri húsbúnaður var
nefndur í 43% tilvika. Í 42% tilfella
var bent á atriði sem tengdust sam-
starfi kennara og stjórnenda vegna
vinnumatsins. Samstarfið hefði
mátt vera betra og meira samráð
haft um gerð þess. Aukin viðvera
kennara hefði víða verið ákveðin
einhliða af skólastjórum. Þá kemur
fram að vinnumatið hafi ekki alls
staðar verið innleitt eða ekki verið
notað. Margir lýstu sig andvíga
vinnumatinu og fannst það ganga út
á mínútutalningu af hálfu stjórn-
enda, ekki væri tekið tillit til þess
tíma sem kennari teldi sig þurfa til
að ljúka verkefnum.
Aukið agaleysi nemenda
Skýrsla samstarfsnefndar sýn-
ir jafnframt að 55% skóla telja að
aðgang að sérfræðiráðgjöf skorti.
Er í því sambandi bent á að auka
þurfi sértæk úrræði, styrkja
viðbragðsáætlanir vegna erfiðra
nemenda og bæta skipulag sér-
kennslu. Þá eru vísbendingar um að
mikil aukning hafi orðið á aga-, fé-
lags- og hegðunarvanda nemenda.
Í könnuninni varð skólum tíð-
rætt um úrræðaleysi í agamálum og
aukið agaleysi nemenda. Að mati
skólanna og kennara þarf að taka
fastar á agabrotum og fylgja
skólareglum.
Sá þáttur sem olli einna
mestu álagi voru samskipti og
samstarf við foreldra, tengdist
það þá oftar en ekki úr-
vinnslu agamála, nemendum
með sérþarfir og fé-
lagslegum örðugleikum.
Aukið álag á kennara
vegna vinnumats
Morgunblaðið/Golli
Skólar Kennarar eru undir miklu álagi í starfi sínu og mismunandi
reynsla af ýmsum þáttum sem samið var um í síðustu samningum.
Ólafur Loftsson, formaður Fé-
lags grunnskólakennara, segir
þessa skýrslu samstarfs-
nefndar vera eitt af þeim gögn-
um sem horft sé til í kjara-
viðræðum við sveitarfélögin.
„Þarna er að finna mikið af
upplýsingum um það hvernig
kennarar meta vinnuaðstæður
sínar,“ segir Ólafur. Varðandi
óánægju kennara með vinnu-
matið segist hann vera sam-
mála skýrsluhöfundum um að
framkvæmd vinnumatsins hafi
ekki tekist eins og vonir stóðu
til. Því sé viðbúið að breytingar
verði á því. Samningar kennara
urðu lausir 1. des. sl.
Ólafur segir vinnu í
gangi samkvæmt
viðræðuáætlun.
Fundað hafi verið í
vikunni með sveit-
arfélögunum og
næst verði
fundað eft-
ir helgi.
Vinnumatinu
verði breytt
FORMAÐUR KENNARA
Ólafur Loftsson