Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.01.2018, Blaðsíða 18

VIÐTAL
18 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.1. 2018
Þ
ær Brynhildur Björnsdóttir og Þór-
dís Elva Þorvaldsdóttir hafa síð-
ustu árin orðið nánar vinkonur og
samstarfsfélagar. Saman hafa þær
brallað ýmislegt, unnið stutt-
myndir og verið baráttukonur gegn kynbundnu
ofbeldi í skrifum, á skjánum og víðar. Þær hafa
einnig brunnið fyrir að fræða unga fólkið okkar
og nú er það þriðja fræðslumyndin úr þeirra
smiðju sem var frumsýnd í vikunni, Myndin af
mér, sem fjallar um kynferðisofbeldi sem þrífst
í netheimum, meðal annars þegar nektar-
myndir, sem sendar eru í trúnaði, fara á flakk.
Blaðamaður Sunnudagsblaðs Morgunblaðs-
ins hitti þær Brynhildi og Þórdísi Elvu yfir
kaffibolla og þær komu sér fyrir í sófanum
heima hjá Brynhildi þar sem ótal plott þeirra
stallna hafa orðið til.
Hvernig kynntust þið?
Brynhildur: „Árið 2005 sá ég leikrit í Hafnar-
fjarðarleikhúsinu sem hét Brotið sem ég hreifst
ofboðslega af. Ég þekkti lítið til Þórdísar þá en
komst að því að hún hefði skrifað verkið og það
er svona það fyrsta sem ég man eftir Þórdísi
inni á radar hjá mér, enda er töluverður aldurs-
munur á okkur, 10 ár.
Þórdís Elva: „Sem við gleymum alltaf, ég
segi iðulega við Brynhildi að einhver sé á „okk-
ar“ aldri án þess að fatta neitt.
Ég man einhvern veginn alltaf eftir Brynhildi,
bara úr leiklistarbransanum en við erum báðar
menntaðar leikkonur. Brynhildur er eftirtekt-
arverð með þetta fallega hár og miklu útgeislun.“
Brynhildur: „Svo hittumst við fyrst í sjón-
varpsþættinum Taktu lagið með Hemma Gunn.
Í þættinum voru tveir píanóleikarar og tvö lið
og maður átti að þekkja lög og botna texta og
við kepptum á móti hvor annarri, ég var þarna í
liði með Hrólfi Sæmundssyni óperusöngvara.“
Þórdís Elva: „Ég keppti með manninum mín-
um fyrrverandi, Guðmundi Inga Þorvaldssyni
leikara, og ég held því fram enn þann dag í dag
að Hemmi hafi ekki verið með atkvæðataln-
inguna alveg á hreinu, tap okkar hafi verið
minna, þótt Brynhildur og Hrólfur hafi unnið
heiðarlegan sigur.“
Brynhildur: Löngu síðar, um jólaleytið 2011,
kom upp mikil umræða í þjóðfélaginu í
tengslum við ákæru vegna kynferðisbrotamáls
og sú umræða varð mjög hávær. Ég man að ég
var alveg miður mín, bæði yfir málinu en einnig
voru ýmis ummæli sem maður sá sem hristu
upp í manni. Þannig sá ég ummæli á netinu frá
13 ára stelpu sem virtist ekki vita hvaða áhrif
kynferðisofbeldi hefði og sagði eitthvað á þá leið
að ef henni væri nauðgað af einhverjum frægum
myndi hún bara fíla það. Ég var að vinna mikið
með börnum á þessum tíma í sjónvarpi og út-
varpi og fannst þetta skelfileg ummæli. Í kjöl-
farið fór ég, þá sem oftar þegar eitthvað þarf að
ræða, í heimsókn til Páls Óskars Hjálmtýssonar
en við höfum verið vinir síðan í menntaskóla.
Við fundum bæði að við vildum gera eitthvað.
Við vorum með ýmsar hugmyndir og plön en
hann stakk upp á að gera stuttmynd. Ég hafði
verið yfir mig hrifin af bók Þórdísar Elvu Á
mannamáli sem kom út tveimur árum áður, og
hvað hún hugsaði langt út fyrir boxið. Þannig að
ég var alveg ákveðin í að mig langaði að vinna
þetta með Þórdísi Elvu.“
Þórdís Elva: „Þegar Brynhildur og Páll Ósk-
ar tóku sig saman um að gera eitthvað, þá var
menntamálaráðuneytið búið leita til mín um að
búa til einhvers konar fræðsluefnið fyrir efsta
stig grunnskólanna og spyr hvort ég sé með
hugmyndir. Í nánast sömu andrá hringja Bryn-
hildur og Palli og segja: Við erum með góðar
hugmyndir! Þetta var kosmískt, eins og örlögin
hafi viljað stefna okkur saman.“
Smulluð þið strax saman?
Þórdís Elva: „Já, við eignuðust vináttu sem
varð það djúp og margslungin að við höfum
aldrei átt erfitt með að vera ósammála og takast
á um ólík sjónarmið, greiða úr því og í staðinn
höfum við fengið ný sjónarhorn í farteskið sem
við hefðum annars ekki haft.“
Fyrsta mynd Brynhildar og Þórdísar Elvu,
sem Páll Óskar leikstýrði hét Fáðu já! en síðan
þá hafa þær unnið tvær saman.
Þórdís Elva: „Páll Óskar, súperstjarnan sem
hann er, hafði í nægu að snúast en við sáum
fljótt að þessi formúla, við tvær, virkaði vel.“
Brynhildur: „Og við gerðum saman aðra
mynd, Stattu með þér, árið 2014.“
Þórdís Elva: „Þegar Jafnréttissjóður kallaði
eftir umsóknum vorum við fullvissar um að við
ætluðum okkur að skella í fleiri verkefni. Þá
hafði ég lifað og hrærst mikið í stafrænu ofbeld-
isvakningunni og við vorum einróma um að það
yrði næsta verðuga verkefni.“
Verður að vera gaman í myndunum
Hvað vakir helst fyrir ykkur, með því sem þið
hafið verið að gera?
Brynhildur: „Auðvitað að koma í veg fyrir
andstyggilegt ofbeldi. Fræðsla er besta for-
vörnin. En mér hefur líka fundist að ungt fólk sé
snuðað um það að fá að sjá kynlíf sem fallegt,
gott, fyndið og jákvæða uppsprettu samskipta.
Klámvæðing og keppnisvæðing kynlífs, þar sem
þú átt að hafa verið með mörgum og hafa prófað
rosalega fjölbreytta hluti hefur allt of mikið
vægi. Einnig er svo mikilvægt að gefa ger-
endum, sem í langflestum eru ungir karlmenn,
aðra valkosti til móts við þennan ofboðslega
keppnisþrýsting frá umhverfinu, að þurfa að
prófa allt.“
Þórdís Elva: „Þeir sjái að karlmennska snúist
ekki um kynferðislega ávinninga.“
Brynhildur: „Að gefa þeim valkosti þannig að
það sé einhver sem segi við þá: Nei, þetta þarf
ekki að vera svona. Þú þarft ekki alltaf að
stökkva til ef einhver stúlka er meðvitundarlaus
inni í tjaldi eða herbergi, þú getur verið sá sem
segir: Heyrðu, þetta er ekki í lagi. Það að reyna
að gefa þann valkost í aðstæðum sem maður
veit að geta komið upp – að velja að beita ekki
kynferðislegu ofbeldi, eins fáránlega og það
hljómar þegar maður segir það upphátt.“
Þórdís: „Þetta sem Brynhildur nefnir með já-
kvæðu hliðar kynlífs þá verður að vera gaman í
myndunum okkar, kynlíf er skemmtilegt og fal-
legt. Við vildum líka passa að fræðslan yrði ekki
þung og klínísk eins og kynfræðsla er stundum
og þrungin skömm þar sem fókuserað er á það
sem fer úrskeiðis eins og ótímabærar þunganir
og kynsjúkdóma. Við vildum líka sýna að net-
samskipti geta verið ofboðslega rómantísk en
um leið og traust er brotið þá snýst það upp í
andhverfu sína.
Flestöll ungmenni fá sína kynfræðslu í gegn-
um klám. Því hefur ekki verið veitt nægilegt
mótvægi með góðri kynfræðslu. 25 milljón
klámsíður eru aðgengilegar allan sólarhringinn
og börn niður í 10 ára, eða yngri, eru með snjall-
tæki. Kynfræðsla þarf að vera svo miklu rót-
tækari og meiri til að geta haldið í við þessa þró-
un. Mig langaði til að reyna að leiðrétta það sem
mér finnst vera algengustu ranghugmyndirnar
og valdefla krakka sem hefur verið brotið á eða
eru í vafa.
Ég klökkna þegar ég tala um það en ég hef
fengið það staðfest frá fleiri en einum starfs-
manni í Barnahúsi að það hafi orðið breyting
eftir að fyrsta myndin, Fáðu já!, kom út. Nýir
hópar af krökkum hafa komið sem skildu allt í
einu að það hafði verið brotið á þeim. Það skiptir
mig meira máli en nokkur viðurkenning eða
verðlaunagripur sem verkefni okkar hafa upp-
skorið.“
Brynhildur: „Eftir að Fáðu já var sýnd nem-
endum í 9. bekk var könnun lögð fyrir þau og
þau spurt hvort það væri auðveldara að tala um
kynlíf almennt og við foreldra sína og þar svar-
aði meirihluti já, þarna varð til einhver einlægur
umræðugrundvöllur.“
Er miklu, miklu meira að varast í dag heldur
en þegar þið voruð ungar?
Brynhildur: „Krakkar eru ekki verri mögu-
leikarnir til að skaðast eða valda skaða eru bara
miklu meiri.“
Þórdís Elva: „Þegar við vorum að alast upp
var ekkert til á netinu sem hét „double anal fist-
ing“. Maður hafði ekki ímyndunarafl í það sem
börn geta séð í dag með einum smelli á músinni.
Þegar mjög ung börn eru komin með snjalltæki,
með innbyggða myndavél og nettengd, þarf svo
lítið til að mynd sé tekin og hún fari á flakk.
Börn eru hvatvís, það er hluti af æskunni, og
þau hafa minni getu til að hugsa fyrir afleið-
ingum. Mér finnst mikilvægt að þessi umræða
eigi sér stað meðal fullorðinna, um möguleika
snjalltækja og hvað er að gerast í kynferð-
islegum samskiptum meðal barna og hvað ein
ljósmynd getur haft mikið að segja.“
Brynhildur: „Einu sinni var mikil umræða
um að heimilistölva ætti að vera í „almennu
rými“ svo foreldrar gætu fylgst með hvaða síður
börnin væru að heimsækja á netinu. En svo láta
þessir sömu foreldrar börnin sín fá snjallsíma,
þar sem þau geta setið úti á róló og gert alls
konar hluti á símann sem þau hafa alls ekki ald-
ur til.
Ég hef rætt það við foreldra sem ég hélt að
væru frekar meðvitaðir en leyfðu börnum sín-
um samt að vera með snjallsíma og samskipta-
forrit sem eru bönnuð innan 13 ára og þá sögðu
foreldrarnir að það væru allir krakkarnir í
Brynhildur og Þórdís Elva í
sófanum þar sem allt er planað.
Örlögin vildu stefna
okkur saman
Brynhildur Björnsdóttir og Þórdís Elva Þorvaldsdóttir hafa síðustu árin ráðist í stór verkefni sem hafa
veitt okkur nýja innsýn í veruleika ungs fólks í dag, með það fyrir augum að gera hann að betri stað.
Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is