Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.01.2018, Blaðsíða 36

36 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.1. 2018
B
réfritari varð 70 ára í vikunni, sem
var svo sem ekki frétt fyrir hann,
enda lengi að því stefnt.
Það lengist í þessu
Það þykir ekkert sérstakt afrek nú
að fá að ná þessum aldri, en fyrir því gefst þó engin
trygging, þótt langlífi aukist í þeim löndum heims
þar sem best fer um fólk.
Það væri þó ekki endilega eftirsóknarvert ef allt
atlæti, notalegur húsakostur, fæði, vatn og annar
vökvi, ásamt risaskrefum í lækna-og lyfjavísindum
hefði ekki gert langa ævi lukkulegri en ella.
Fyrir vel rúmri öld þótti það ekkert bráðræði að
leggjast í kör á aldri sem nú telst til blóma lífsins.
Ungdómurinn hefur aldrei heyrt um kör og þætti
sjálfsagt billegt að leggjast í kör þegar heitir pott-
ar eru tiltækir.
Nú getur hver og einn bætt kropp sinn og kjark
eða haft einkaþjálfara kjósi hann það fremur. Eins
og óviljandi búa langflestir nú að starfskröftum
sem liggja langt umfram þau mörk sem áður þótti
sjálfsagt að draga.
En er það eftirsóknarvert?
En hitt er annað, að það er ekkert keppikefli fyrir
hvern og einn að „puða“ áfram til að sanna að elli-
kerling ráðskist ekki með mann. Enda er ekki auð-
velt að ná fundum hennar, því allar ellikerlingar
eru nú á fullu í Me too til að ná í skottið á ellikörl-
um sem héldu sig sloppna fyrir horn fyrir að hafa
hagað sér eins og bjálfar út af einhverju sem þeir
muna ekki allir út á hvað gekk.
En til að koma sér strax út af þessu sprengju-
svæði umræðunnar, sem þarf að vera á kórréttu
róli á, er rétt að nefna þá sem þykir ekkert
skemmtilegara en að vinna. Sumir segja að það sé
bilun, en sú er ekki verri en hver önnur. Bréfritari
er með snert af þessu og hefur sannfært sig um að
hann sé að gera gagn. Fyllilega sannfærður verður
hann í hvert sinn sem hann sér að sá hópur, sem
hann telur syngja það best, segir í kór að það sé
ferlegt að hann ætli að halda áfram að gera þeim
svipað ógagn og hann hafi gert þeim í áratugi.
Á móti líkindum
Fyrir 70 árum, þegar sumir sáu fyrst glitta í heim-
inn í Drápuhlíð 26, tíðkaðist ekki að spá börnum
langlífi. Hver einasta fjölskylda, nær eða fjær,
hafði brennt sig. Og hefðu menn getað horft á for-
dæmin í tilviki afmælisbarnsins 17. janúar sl. gáfu
þau ekki tilefni til að hefja þegar undirbúning að
fagnaði sjötíu árum síðar.
Föðurafi bréfritara, ljósmyndarinn og ættfræð-
ingurinn Ólafur Oddsson, varð bráðkvaddur á
Borgarskrifstofunum í Austurstræti 56 ára gamall.
Móðurafinn, Lúðvík Davíðsson Norðdal læknir,
varð aðeins 59 ára gamall er hann lést eftir lang-
varandi veikindi. Faðir bréfritara, Oddur Ólafsson
læknir, var 63 ára gamall þegar hann varð bráð-
kvaddur heima hjá sér. Elsti sonur hans, Ólafur
Oddsson menntaskólakennari, var nokkuð frá því
að ná 70 ára aldri og bróðir okkar Haraldur dó
reyndar rúmlega tvítugur.
En hvað sem þessum dæmum líður, sem kunna
hvert og eitt að eiga sínar skýringar, eins og geng-
ur, þá breytti síðasta heila öld flestu varðandi lífs-
von mannkynsins. Og það á líka við í þeim kimum
veraldar þar sem hagur margra er enn mjög þröng-
ur. Batnandi heilbrigðiskunnátta og þjónusta á því
sviði skilar sér sem betur fer að nokkru einnig þar.
Skánandi aðgangur að betra vatni og lyfjum af
ýmsu tagi þokar lofandi tíð áfram þar, þótt enn sé
langt eftir.
Framsýn tilraun
Í borgarstjóratíð, sem hófst 1982, var gerð tilraun
til þess að gefa starfsmönnum borgarinnar færi á
að vinna áfram eftir sjötugt. Því fór fjarri að öllum
þar á bæ þætti það góð hugmynd. Byrjunarbragur
var auðvitað á þeirri tilraun.
Gert var ráð fyrir að starfsmenn mættu sækja
um það, þegar þarna væri komið, að vinna hálfan
daginn og þá ekki endilega í starfinu sem þeir voru
í þegar þeir urðu 70 ára. Með lífeyri og launum fyr-
ir hálft starf var því fært að vera á „fullum launum“
í 2-3 ár til viðbótar. Augljóslega kom þetta sér vel
fyrir einstaklingana sem í hlut áttu en einkum þó
fyrir borgina. Hún naut reynslu og tryggðar starfs-
manna sem þótti vænt um sinn vinnustað. Ella
hefðu þeir farið. Og stundum var sagt að einmitt
þessir starfsmenn lykju enn verkefni sem aðrir
óþjálfaðir menn þyrftu heilan dag til að klára.
Þessari tilraun mun hafa verið hætt þegar vinstri-
stjórn tók við í borginni.
Öðruvísi vandi
Mörg þjóðfélög glíma við vanda, sem efninu teng-
ist. Gjarnan er Þýskaland, eitt myndarlegasta ríki
Evrópu, nefnt sem dæmi. Það er í hópi ríkustu
landa heims, sem er afrakstur dugnaðar, þekkingar
og aga. En þýska þjóðin er að eldast. Börnum í
hverri fjölskyldu fækkar ört. Þýska lífeyriskerfið
er svokallað „gegnumstreymiskerfi“. Ekki hefur
verið safnað fyrir skuldbindingum framtíðar eins
og tiltölulega fljótlega var byrjað á hér. Þegar
dæmið blasir þannig við að sífellt stærri hópur
hverfur af vinnumarkaði en skilar sér þangað inn
og vegna lengingar lífaldurs þarf að treysta á líf-
eyri til framfærslu miklu lengur en áður, þá óar
menn við.
Þess vegna gæti sýnst að þessir umtöluðu næst-
um milljón flóttamenn sem flykktust til Þýskalands
hafi komið á hárréttum tíma, enda iðulega um ungt
fólk að ræða og alþekkt að fjölskyldur í þessum
hópi eru barnmargar.
En ef pólitískum rétttrúnaði er vikið um stund til
hliðar er hætt við að ætla megi að stór hluti hópsins
verði lengi baggi á þeim sama ríkissjóði sem stend-
ur undir sívaxandi lífeyrisgreiðslum. Margir koma
óneitanlega frá svæðum þar sem afstaðan til vinnu
er nokkuð ólík því sem einkennir Þýskaland. Auð-
vitað er vonast til og jafnvel gengið út frá því að
þetta fólk muni smám saman laga sig að þýskum
háttum.
Fjölmargir hörkuduglegir farandverkamenn frá
gömlu Austur-Evrópu stunda vinnu í gamla vestr-
inu og mjög margir þeirra, sem leggja hart að sér,
senda mikinn hluta launa sinna heim og hlutfallsleg
eyðsla þeirra inn í efnahag gistiríkisins er minni en
almennt gerist. En á móti kemur að gistiríkið hefur
minni kostnað af þeim að meðaltali en af eigin
þegnum og engan framtíðarkostnað.
Hnígur húm að þorra
Þá er þorrinn hafinn. Það þýðir nú að menn gera
sér glaðan dag og háma í sig mat sem mundi skelfa
margan saklausan ferðamann. En öldum saman var
þorrinn (og hún góa) spurning um íslenskt þrek.
Þetta snerist allt um forðann. Myndi hann endast?
Í eðlilegu árferði mætti litlu muna. Bændur og bú-
smali áttu allt undir því að afrakstur sumars dygði
til næsta vors og lengur í harðri tíð. Reynsla kyn-
slóðanna kenndi að það var fjarri því að vera víst.
Ísland sýndi hins vegar fólkinu sem fyrst kom
Horft um öxl
en ekki reiður
’
Fyrir vel rúmri öld þótti það ekkert bráð-
ræði að leggjast í kör á aldri sem nú telst
til blóma lífsins. Ungdómurinn hefur aldrei
heyrt um kör og þætti sjálfsagt billegt að
leggjast í kör þegar heitir pottar eru tiltækir.
Reykjavíkurbréf19.01.18