Morgunblaðið - 09.05.2018, Blaðsíða 22

22 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 9. MAÍ 2018
Fyrir liggur að
veiðigjald í sjávar-
útvegi hækkaði mikið
við upphaf fisk-
veiðiársins 2017-2018.
Breytingarnar grund-
völluðust einkum á
stórauknum stofni til
veiðigjalds ásamt nið-
urfellingu sérstakra
skuldaafslátta sem gilt
höfðu. Sé tímabilið
september til desember 2017 borið
saman við sama tímabil fyrir árið
2016 þá hækkuðu greiðslur sjávar-
útvegsfyrirtækja um tæplega 104%,
eða rétt rúmlega tvöfölduðust. Ekki
verður farið í smáatriði við fram-
kvæmd álagningar veiðigjalds, en
nægir að nefna að gjaldið leggst
misþungt á fisktegundir, fyrirtæki
og landshluta. Þá er einnig til þess
að líta, að núna er verið að greiða
veiðigjald af afkomu greinarinnar
árið 2015, en aðstæður í dag eru allt
aðrar.
Sjávarútvegur er burðarás
á landsbyggðinni
Samkvæmt gögnum Byggðastofn-
unar um uppruna tekna má sjá að
2,2% tekna íbúa á höfuðborgarsvæð-
inu má rekja til sjávarútvegs. Ef lit-
ið er til annarra landshluta er staðan
önnur. Á Vestfjörðum
standa fiskveiðar og
fiskvinnsla undir hátt í
þriðjungi af atvinnu-
tekjum. Vægi sjávar-
útvegs er raunar meira
en 10% alls staðar
nema á höfuðborg-
arsvæðinu. Þegar litið
er til einstakra sveitar-
félag er hlutfallið hæst
í Vestmannaeyjum,
43,6%, og svipað á
Snæfellsnesi og í
Grindavík. Meðaltalið á
landsbyggðinni er 16,6%, eða næst-
um því átta sinnum hærra en það er
á höfuðborgarsvæðinu.
Af fyrrgreindum ástæðum hefur
veiðigjaldið gjarnan verið nefnt
landsbyggðarskattur. Á höfuðborg-
arsvæðinu eru vissulega stór og
burðug fyrirtæki, en vægi þeirra í
efnahagslífi nærumhverfisins er
ekkert í líkingu við það sem gerist á
landsbyggðinni. Á tímabilinu sept-
ember til desember 2017 var tæp-
lega 81% af veiðigjaldsgreiðslum frá
fyrirtækjum utan höfuðborgarsvæð-
isins. Hækkun veiðigjalds er mest í
Norðvestur kjördæmi, rúm 142%,
en rúmlega helmingi minni í
Reykjavík, eða 67%.
Þá getur einnig verið athyglisvert
að skoða sveitarfélögin hvert í sínu
lagi. Á tímabilinu september til des-
ember árið 2017 greiddu fyrirtæki í
Grindavík rúma 451 milljón króna í
veiðigjald, sem svarar til um 140
þúsunda króna á hvern íbúa í sveit-
arfélaginu. Til samanburðar greiddu
fyrirtæki í Reykjavík rúmar 634
milljónir eða um 5 þúsund krónur á
hvern íbúa í sveitarfélaginu.
Burðarstólpar sveiflast til og
frá
Hjá mörgum fyrirtækjum er
veiðigjaldið nú orðið næststærsti
einstaki gjaldaliðurinn, á eftir laun-
um. Hækkunin kemur sér eðli máls
samkvæmt illa fyrir öll fyrirtæki. Þó
má vera ljóst að fyrirtæki eru misvel
í stakk búin til þess að takast á við
svo mikla hækkun á einum gjaldalið.
Og mörg þeirra sem hvað lökust
voru stödd, hafa fengið á sig mesta
hækkun. Fjöldi fólks; sveitarstjórn-
arfólk, smábátaeigendur, sjómenn,
fiskverkafólk og fjölmargir íbúar
sveitarfélaga sem reiða sig á einn
eða annan hátt á sjávarútveg hafa
kvatt sér hljóðs og lýst áhyggjum af
hækkuðu veiðigjaldi. Það er full
ástæða til þess að hlusta á raddir
þeirra, því „… þegar öllu er á botn-
inn hvolft þá er lífið þó umfram allt
saltfiskur …“.
Kaldur gustur veiðigjaldsins í byggðum landsins
Eftir Friðrik Þór
Gunnarson
» Fyrirtæki eru misvel
í stakk búin til þess
að takast á við svo mikla
hækkun á einum gjalda-
lið. Og mörg þeirra sem
hvað lökust voru stödd,
hafa fengið á sig mesta
hækkun.
Friðrik Þór Gunnarsson
Höfundur er hagfræðingur hjá SFS.
Sjávarútvegur, atvinnutekjur og veiðigjald
Svæði Hlutur sjávarútvegs í atvinnutekjum
Vestmannaeyjar 43,59%
Snæfellsnes 43,32%
Grindavík 43,14%
Vestfirðir utan Ísafjarðar 31,25%
Ísafjarðarbær 26,67%
Austurland sunnan Fagradals 26,40%
Eyjafjörður án Akureyrar 25,26%
Skaftafellssýslur 23,16%
Garður/Vogar 20,62%
Þingeyjarsýslur 15,87%
Hveragerði og Ölfus 15,71%
Skagafjarðarsýsla 13,82%
Akranes/Hvalfjarðarsveit 12,15%
Húnavatnssýslur 11,59%
Austurland norðan Fagradals 11,45%
Akureyri 10,78%
Reykjanesbær 7,61%
Reykjavík 1,85%
Samtals hlutur
Landsbyggðin 16,59%
Höfuðborgarsvæðið 2,17%
Hlutdeild í greiðslu
veiðigjalds
sept.-des.
2017
Höfuðborgarsvæðið
Landsbyggðin
19%
81%
Hvernig sem á því
stendur hefur aldrei
verið komið með hald-
góða útskýringu á
ástæðu þess að hér
gildi hærra verðlag á
vöru sem flokkast und-
ir nauðþurftir en víð-
ast hvar annarstaðar í
veröldinni. Sennilegt
er að verð matvæla í
landinu sé hið hæsta
sem gildi í löndum
sem við alltént og gjarnan miðum
okkur við. Vel er hægt að skilja að
verðlag á Íslandi sé ívið hærra.
Landið liggur utan alfaraleiða og
þeir sem koma hingað taka á sig
krók. Annað gildir í löndum sem
standa nær hvort öðru. Þar á sinn
hátt eru heimatök öll hægari. Samt
er verðmunur of mikill miðað við
nágrannaríkin,að einhvernveginn
verði ekki lengur réttlætt og ótækt
að benda bara á staðsetningu lands-
ins á landakortinu og nota sem rök í
málinu. Á hinum Norðurlöndunum
er verðmunurinn ekki svo mikill en
samt hægt að fullyrða að matarverð
á Íslandi sé talsvert hærra en þar
gildir. Gott að vera á toppnum en
ágætt að verma toppsætið á öðrum
vettvangi en kannski í háu verðlagi
nauðsynjavara. Stoppum þessa
þvælu.
„Hvar liggur hundurinn grafinn“?
er spurning sem kominn er tími til
fyrir fólk sem ábyrgð ber að spyrja
sig að og leita svars við og koma á
eftir með alvöru lýsingu á hví svona
sé. Held að slíka lýsingu verði erfitt
að finna og vinna og á eftir flytja.
Verðlag nauðþurfta er of hátt og er
kjarni málsins.
Sannleikurinn er að
þessa hugsun skortir
til að mynda inn á
hæstvirtu Alþingi Ís-
lendinga og hjá þorra
þjóðarinnar og ástæð-
an fyrir að málið
kemst ekki á dagskrá.
Þessu er reynt að
mæta með hækkun
launa. Annað og meira
þarf til svo að hitt
haldi til lengri tíma lit-
ið. Kannski væri ráð
að skoða betur skatta-
löggjöfina.
Alþingismenn þurfa að spyrja sig
spurningarinnar og að hlusta á hug-
myndir um hvernig megi vinda ofan
af gildandi verðlagi og fá niður í
eitthvað sem séu sanngjarnari verð
fyrir matarinnkaupakörfuna. Ís-
lendingar hafa of lengi greitt of hátt
verð fyrir matinn sinn.
Sama hvernig litið er á, einhvern
veginn hefur þessi umræða aldrei
náðst á neitt skrið. Eins og áður
segir er eins og að sjálfa hugsunina
skorti í þjóðarsálina heilt yfir litið.
Og er þetta ekki einkennilegt, horf-
andi á að verðlag matarkörfunnar
kemur öllum íbúum landsins við og
snerti tekjuminna fólk mest?
Tekjulágir einskorðast ekki við
Ísland eitt þó landinn greiði hæst
allra þjóða fyrir sína matarkörfu og
hafi lægra tímakaup, verkamanna-
kaup, átt við það, en víðast hvar.
Samt er ekki svo að skilja að hér
ríki annað en viss velsæld sem gefi
hinum Norðurlöndunum ekkert eft-
ir. Þó er eftir blessuð matarkarfan
sem stendur útaf í samantektinni.
Það er með henni sem menn hitna í
framan og svitna á enni er tölurnar
birtast þeim.
Á sviði heilbrigðismála, skóla-
mála, félagslega kerfisins má segja
að allt sé nokkuð sambærilegt hin-
um Norðurlöndunum og er í sjálfu
sér ekki vandinn, þó sumir telji svo
vera og vitni máli sínu til stuðnings
í einhvern „vin“, mögulega ósýni-
legan, sem einhverju sinni sagði
þetta og hitt við þá en þeir því mið-
ur muna ekki alveg hvar var né
heldur hver talaði. Svona lagað eru
auðvitað engin nothæf rök í neinni
umræðu og fá engum árangri skilað
en er samt furðu oft varpað fram.
Þetta breytir ekki hinu að verð-
lag í landinu á nauðþurftum er of
dýru verði keypt og er sitt umhugs-
unarefni og ljóst að ekkert skuli
breytast með öllum þessum gríð-
arlega ferðamannastraumi í áratugi
frá landinu og til landa þar sem sól-
in brosir sjóðheit á móti fólkinu og
það komið til staðar þar sem ekki
hvarflar að neinu þeirra að snerta
sjálft á matargerð heldur setjast til
borðs á flottasta veitingahúsi svæð-
isins og eta þar allar máltíðir sem
þarf á meðan ferðin stendur.
Svo kemur fólkið heim, skundar í
matvöruverslunina og kaupir inn til
heimilisins. Og kiknar í hnjálið-
unum yfir tölunni sem við blasir.
Ekki heldur þetta dugir til að ná
upp umræðu um verðlagsmál þau
sem snerta hvert mannsbarn og
mest fólk með lítið fé umleikis. Slík
umræða gæti vel teygt sig út fyrir
ramma hefðbundinna stjórnmála.
Er hún enda tengd máli sem alla
varðar. Hver sem flokkslínan önd-
vert er.
Að koma með þau rök inn í um-
ræðuna að ástæðan sé að hér
stjórni tómir „afglapar“ og ein-
hverjir „fuglar“ er bara tómt blað-
ur. Ekki eru heldur haldgóð rök að
benda á að best væri að hætta öll-
um niðurgreiðslum til íslenskra
bænda, sem vissulega taka stóra
sneið af þjóðarkökunni, né að svars-
ins sé að leita í inngöngunni í ESB,
eða sækja meira til sjávarútvegsins
í formi hækkaðra veiðileyfagjalda.
Þið vitið. Nota peninganna til að
lækka matarkörfuna, eins líklegt og
það nú væri. Slíkar pælingar, svo
sem ágætar, koma þessu máli
hreint ekkert við. Kæmi þjóðinni
þessi hugsun í huga hefur margt
áunnist. Hugsun sem ekki er til,
hverju á hún að áorka? En með
henni þá fengi þessi umræða nýtt
vægi og visst afl hefur leyst úr læð-
ingi. Umræða af þessum toga er
brýn og full þörf er fyrir hana en á
erfitt uppdráttar af líklega áhuga-
leysi fólks almennt.
Hátt verðlag á Íslandi
Eftir Konráð Rúnar
Friðfinnsson » Svo kemur fólkið
heim, skundar í mat-
vöruverslunina og kaup-
ir inn til heimilisins. Og
kiknar undan tölunni
sem blasir við.
Konráð Rúnar
Friðfinnsson
Höfundur starfar í kirkju og
allskonar tengdu kirkjunni.
Tannheilsa í okkar
heilbrigðiskerfi lýtur
öðrum lögmálum en
önnur heilsa, þegar
kemur að þáttöku hins
opinbera í kostnaði á
viðgerðum sjúkra
tanna.
En ef sjúk tönn
veldur sjúkdómum eða
heilsubresti á ein-
hverju öðrum þáttum
utan tannsviðsins gegnir það öðru
máli.
Nýlega kom fram í útvarpinu frétt
um það að langflestir, sem leita sér
lækna erlendis, fari til tannlækna.
Lái þeim hver sem vill.
Eldri borgarar sem ekki „hafa
komist á þing“(sbr. hér á eftir) eða
sitja ekki í söðli hálaunaðra hafa
komist á snoðir um að kostnaður
víða erlendis er brot af því sem hann
er hér.
Inga Sæland sagði eitthvað á þá
leið þegar hún komst á þing að nú
fengi hún laun sem nægðu til að
standa undir tannviðgerðakostnaði
sínum.
Það var samt ekki alltaf þannig
með þingmenn.
Allavega hafði Halldór Kiljan
Laxnes miklar áhyggjur út af tann-
pínu þingmanna, eins og fram kem-
ur í Alþýðubókinni: (tilvitnun)
„Tannpínusjúklingar eru stærsti
flokkurinn í landinu og það er ekki of
djúpt tekið í árinni þó sagt sé að ís-
lenskum alþingismönnum sé lyft í
söðulinn af þeim og í stað þess að
skoðað sé rækilega upp í hvert þing-
mannsefni og þinghæfi hans úr-
skurðað af tönnunum, þá er látið við-
gangast umtölulaust að
þingmeirihluta okkar skipi lang-
þjáðir tannpínumenn.“
Til að kynna sér slæm áhrif þess
arna þá vísar Laxness til bókar We-
ston A. Pricem en slæmar verkanir
tannskemmda geta valdið m.a.:
Heimsku, afturhaldssemi, leti, fúl-
mennsku, óhreinskilni, duttlungum
o.s.frv.
Hann gerir ráð fyrir að margt sem
óheilbrigt er og aflaga fer í þjóð-
félaginu megi rekja til langvarandi
tannskemmda hjá kjós-
endum, þingi og stjórn.
Nú mun ástand tanna
þingmanna vera í góðu
lagi og það sem afvega
fer í þinginu ekki vera
af völdum tann-
skemmda, allavega geta
þingmenn vart borið
því við að þeir hafi ekki
efni á að fara til tann-
læknis.
En hvað með okkur
hin, sem ekki erum
þannig í sveit sett, öryrkjar og
margir eldri borgarar?
Heyrðum við rétt að meirihluti
okkar á þingi hefði sýnt þessu skiln-
ing og ætlaði að mæta þessum hópi
með því að Sjúkratryggingar Ís-
lands greiddu tannlækningar eldri
borgara og öryrkja niður?
Gamlingjar og öryrkjar sem ekki
hafa efni á að greiða tannlækningar,
eiga þrjá kosti í stöðunni:
1. Að næra sig á barnamat og
orkudrykkjum, jafnvel að dýfa
kringlum í kaffi og svolgra þær svo í
sig.
2. Fara utan í tannlækningaferð,
sem víða eru í boði og mörg lönd
auglýsa, þar sem ferð og uppihald á
hóteli tímann sem þarf og viðgerðin
er ódýrari en tannviðgerðin einvörð-
ungu hér heima.
3. Að fá sig kosin á þing.
Síðasta aðferðin tekur lengsta
tímann og er ótryggust.
Öllu gamni fylgir nokkur alvara,
einnig þessu spaugi.
Þeir flokkar sem nú eru á þingi
mega ekki láta hjá líða að leggja
fram og samþykkja frumvarp um
niðurgreiðslu tannviðgerða fyrir ör-
yrkja og eldri borgara fyrir þingslit.
„Langþjáðir tann-
pínusjúklingar“
Eftir Jón Hlöðver
Áskelsson
Jón Hlöðver Áskelsson
»Hann gerir ráð fyrir
að margt sem óheil-
brigt er og aflaga fer í
þjóðfélaginu megi rekja
til langvarandi tann-
skemmda hjá kjósend-
um, þingi og stjórn.
Höfundur er tónskáld.
Allt um
sjávarútveg