Morgunblaðið - 03.08.2018, Qupperneq 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. ÁGÚST 2018
Skemmtiferð Þrjú skemmtiferðaskip komu til hafnar á Akureyri í gærmorgun og fjölmargir ferðamenn voru því í bænum. Þeim var m.a. boðið upp á ferðir með rútu um helstu staði bæjarins.
Skapti
Það eru almennt við-
urkennd sannindi í
hagfræði að frjáls við-
skipti eru forsenda
hagsældar og vel-
ferðar. Viðurkenning
frjálsra viðskipta eru
alls ekki gömul sann-
indi og hið skeikula
brjóstvit hefur löngum
verið lífseigt í umræðu
um þessi mál.
Frumkvöðlar og kaupauðgi
Meðal frumkvöðla hagfræðinnar,
forystumanna kaupauðgistefnunn-
ar, mercantílismans, var það kenni-
setningin að framleiða og selja sem
mest til útflutnings en flytja sem
minnst inn. Í anda þess hluta kaup-
auðgistefnunnar að flytja sem
minnst inn, voru viðskipti torvelduð
með tollum og tæknilegum við-
skiptahindrunum. Aðgerðir í tolla-
málum í einu landi leiddu til sam-
bærilegra aðgerða í öðru landi
þannig að viðskipti drógust saman.
Með því að allir lögðu á tolla voru
aðilar hlutfallslega eins settir og
fyrir álagningu tolla. Niðurstaðan í
leiknum var því Núll! Annað tæki til
að „bæta“ samkeppnisstöðu var að
fella gengi gjaldmiðils. Þannig var í
raun verið að flytja verðmæti frá
vinnandi fólki til atvinnurekenda,
með því að lækka raunlaun. Sam-
keppnisstaðan batnaði svo fremi að
viðskiptalöndin gripu ekki til sam-
bærilegra aðgerða.
Adam Smith leiðir rök að því í
meginriti sínu um „Rannsókn á eðli
og ástæðum fyrir auðlegð þjóða“, að
verkaskipting og frjáls viðskipti séu
ástæða velferðar og hagsældar.
Hlutfallslegir
yfirburðir
Það er svo David
Ricardo, hagfræðingur
og stjórnmálamaður,
sem setur fram „lög-
málið um hlutfallslega
yfirburði“ (compar-
ative advantages) og
sýnir fram á það með
allra einföldustu stærð-
fræði og rökhyggju að
verkaskipting og við-
skipti eru forsenda
hagsældar.
Lögmálið um hlutfallslega yfir-
burði segir í stuttu máli að hver þjóð
og hver einstaklingur á að gera það
sem hann er hlutfallslega bestur í.
Ef hver og einn gerir það, þá næst
fram aukning á framleiðni í heildina
og með því aukin velferð fyrir heild-
ina.
Jón Sigurðsson, hagfræðingur og
sjálfstæðishetja á nítjándu öld, var
vel að sér í kenningum Adam Smith
og David Ricardo um verkaskipt-
ingu og viðskipti. Hann taldi að for-
senda framfara á Íslandi byggðist á
frjálsum viðskiptum með peningum
og verkaskiptingu. Þessu gleymdu
rómantískir ráðamenn á Íslandi á
tuttugustu öldinni.
Kreppuráðstafanir
Framan af síðustu öld voru utan-
ríkisviðskipti á Íslandi mjög frjáls. Í
kjölfar fyrri heimstyrjaldarinnar
voru sett „Lög um heimild fyrir
landstjórnina að takmarka eða
banna innflutning á óþörfum varn-
ingi“. Í framhaldi af aflabresti, lokun
markaða og heimskreppu upp úr
1930 var gripið til ýmissa ráðstafana
til að hefta innflutning og auka út-
flutning. Þessar aðgerðir héldu ekki
vatni. Að því er ráðamenn héldu var
hægt að gera þessari aðgerðir betur
„vatnsheldar“ með enn frekari ráð-
stöfunum.
Öllum þessum aðgerðum fylgdu
hömlur á kaupum á erlendum gjald-
eyri.
Þessar ráðstafanir náðu hæstu
hæðum 1957 með Útflutningssjóði,
en hann hafði þann tilgang að
styrkja þá framleiðslu, sem var síst
samkeppnishæf og þá vöru sem ekki
var eftirspurn eftir.
Allar framlengdu þessar ráðstaf-
anir heimskreppuna á Íslandi fram
yfir 1960 og viðskiptahömlum af
þessu tagi lauk að hluta 1992 með
frjálsu flæði fjármagns og að öðrum
hluta með afnámi vörugjalda og tolla
árið 2015. Þá eru aðeins eftir tollar
og hömlur á innflutningi tiltekinna
matvæla, sem teljast til landbún-
aðarafurða.
Þátttaka Íslands í Bretton Woods
samkomulagi um skipan peninga- og
gjaldeyrismála í lok síðari heim-
styrjaldarinnar og Almennu sam-
komulagi um viðskipti og tolla,
GATT, og síðar Heimsviðskipta-
stofnunarinnar, WTO, dugðu ekki til
að koma Íslandi inn í heims-
menningu fyrr en seint og um síðir.
Hví er þetta rifjað upp?
Ástæðan fyrir þessari upprifjun
er sú að á valdastól í Bandaríkjunum
er sestur forseti, sem ætlar að gera
Bandaríkin stór aftur. Það er ekki
víst hvenær Bandaríkin urðu smá.
Ef til vill er forsetinn að blanda sam-
an tveimur óskyldum þáttum, það er
„smæð“ og halla á utanríkisviðskipt-
um. Smæð heimsálfunnar er mis-
skilningur!
Halla á utanríkisviðskiptum má
rekja til halla eða ójafnvægis innan-
lands, það er halla á fjárlögum og á
einkageira. Halli á einkageira kemur
fram í skuldsetningu heimila og fyr-
irtækja. Halli á fjárlögum er leystur
með sölu á ríkisskuldabréfum. Ef
einkageirinn getur ekki fjármagnað
halla á fjárlögum, þá verður hann
ekki fjármagnaður nema af þeim
þjóðum sem eru með afgang á utan-
ríkisviðskiptum og taka við greiðslu
í ríkisskuldabréfum þeirra þjóða
sem eru með viðskiptahalla.
Sú hefur orðið raunin að Japan,
Kína ogTaivan hafa fjármagnað
halla á utanríkisviðskiptum Banda-
ríkjanna auk allra þeirra þjóða, sem
safna gjaldeyrisforða.
Halli á utanríksviðskiptum
og gjaldeyrisforði
Þannig er halli á utanríkisvið-
skiptum Bandaríkjanna forsenda
fyrir gjaldeyrisvarasjóðum annarra
þjóða. Sagt er að Charles De Gaulle
forseti Frakklands hafi viljað bregð-
ast við greiðsluhalla Bandaríkjanna í
Viet Nam stríðinu með því að fá
greitt í gulli, en þá hafi Richard M
Nixon Bandaríkjaforseti afnumið
gullinnlausn á Bandaríkjadölum.
Síðan hafa Bandaríkin heldur gefið í
með styrjöldum í Afganistan og í
Írak. Þessar styrjaldir eru óbeint
fjármagnaðar af Kínverjum.
Þessu til viðbótar krefst Banda-
ríkjaforseti þess að aðrar þjóðir
hækki gengi síns gjaldmiðils, sem er
í raun krafa um gengisfellingu eigin
gjaldmiðils.
Nú er það svo að gjaldmiðlar
hækka og lækka í verði í sjálf-
stæðum viðskiptum en ekki með
stjórnvaldsákvörðunum, nema ef
seðlabankar hlutast til á gjaldeyris-
markaði.
Hvaða vanda leysir brölt
Bandaríkjaforseta?
Brölt Bandaríkjaforseta í tolla-
málum minnir um margt á ráðstaf-
anir sem íslenskir ráðamenn gripu
til eftir 1930. Ekki var tekið á ójafn-
vægi í hagkerfinu, heldur var tekið
til við bútasaum sem krafðist enn
frekari aðgerða. Íslensku aðgerð-
irnar drógu úr velferð og framleiðni,
eins og gömlu hagfræðingarnir
lýstu.
Sama mun gerast í Bandaríkj-
unum enda þótt hagvöxtur á liðnum
mánuðum hafi tekið kipp þar í landi.
Bandaríkin eru í raun heil heimsálfa,
sem getur lifað sjálfstæðu lífi. Það
sjálfstæða líf verður enn þróttmeira
ef frjáls viðskipti fá að dafna. Tollar,
sem tekjuöflun ríkisins, skekkja öll
hlutföll og leiða til óhagkvæmni.
Kann að vera að forsetanum líði
eins og Skáldið lét Guðbjart segja:
„Ég segi fyrir mig, maður fer á mis
við lífið þánagaðtil maður er orðinn
sjálfstæður. Fólk sem ekki er sjálf-
stæðisfólk er ekki fólk.“
Annað skáld sagði;
En
fúlum
manni fellur
þó fimm mínútna
frægðin seint
í skaut.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Viðurkenning
frjálsra viðskipta
eru alls ekki gömul
sannindi og hið skeikula
brjóstvit hefur löngum
verið lífseigt í umræðu
um þessi mál.
Vilhjálmur
Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Frjáls viðskipti milli þjóða og þegna