Skírnir - 01.04.2011, Side 60

58
JÓHANN PÁLL ÁRNASON
SKÍRNIR
ingum leiddu þessir fólksflutningar á hjara veraldar ekki til nánari
samskipta við umheiminn. Einu minnisverðu „útrásinni", land-
náminu á Grænlandi, lauk með einangrun í enn meiri fjarlægð frá
Evrópu. Innanlands verður hvorki rakin samhangandi atburðasaga
né heldur dregin upp nein heildarmynd af þjóðfélags- og stjórnar-
háttum sem þróuðust án tengsla við átök og nýjungar á meginland-
inu. Af öllum þessum ástæðum er söguöldinni svonefndu betur lýst
sem sögulegu tómarúmi; gullið varð það ekki fyrr en ímyndunarafl
sagnaritara hafði fært það í nýjan búning.
Við þessa gagnrýni á hefðbundnari viðhorf er ýmislegt að at-
huga. Hún gengur mun lengra í afbyggingu ritaðra heimilda en nú
tíðkast meðal sagnfræðinga, og gefur engan gaum að möguleikum
fornleifafræðinnar. Beinskeytt og umhugsunarverð er hún eigi að
síður. Lýsingin á hinu „gullna tómi“ útilokar ekki samtvinnun við
aðrar túlkanir. Ef kaþólskan kom að óskrifuðu blaði má hugsa sér
að það hafi auðveldað fullkomna umsköpun. Á hinn bóginn gæti
meira en aldarlangt sambandsleysi við framvindu vestur-evrópskrar
menningar hafa skapað skilyrði fyrir sjálfstæðara þróunarferli eftir
kristnitöku. Nærtækust er þó líklega sú niðurstaða að Halldór vilji
með útmálun sinni á hinu „gullna tómi“ undirstrika hve skammt
allar skýringar ná þegar kemur að sígildum bókmenntum. Tóma-
rúmið að baki gullöldinni er áminning um takmarkaðan skilning
okkar á sköpunarfyrirbærum, og á sömu nótum er Halldór þegar
hann segir að tilkoma Islendingasagna „fælist allar raunhæfar
skýringar“ (HI 129) eða svarar spurningu Régis Boyer um stöðugt
áframhald bókmenntaframleiðslu á Islandi: „Einhlít skýring liggur
ekki í augum uppi ...“28
4. Þessum hugleiðingum má snúa á jákvæðari veg, og er þá
komið að fjórða sjónarmiði Halldórs á íslenzkar fornbókmenntir.
Um það er hann hvergi margorður, en einna sterkast er að kveðið í
lok ritgerðarkafla um Hávamál: „Skrýtið hvernig hlutir sem næstir
eru forneskju, tímalausir, fjarri bókviti og óskyldir kristindómi, í
orðskviðum dæmisögum og stuðluðum stefjabrotum eddu, eru svo
alskapaðir að sambærilegt verður ekki fundið fyrr en í grikkjum á
28 Halldór Laxness 1981: 105.