Skírnir - 01.04.2011, Síða 155

SKÍRNIR KAUPSKIPAHÖFNIN GÁSIR f EYJAFIRÐI 153
stundum þurft að hafa vörð á henni frá því um páska. Það eru ekki
bara gjöld fyrir varning sem berast heldur líka skatturinn af landinu
sem sýslumenn fela stýrimanni að flytja utan til konungs.
Tæpu ári síðar lifnar aftur yfir Gásum í stuttan tíma. Skipið er
dregið á flot, og önnur atlaga er gerð að viðgerðum og viðhaldi;
varningur er fluttur á staðinn og farþegar tínast að einn af öðrum.
Miðað er við tiltekinn brottfarardag en oftast dregst það um nokkra
daga eða jafnvel vikur að komast af stað; það getur þurft að bíða
eftir mikilvægum farþegum og bréfum og ekki blæs alltaf byrlega.
En jafnskjótt og skipið er farið dettur allt í dúnalogn og krían ríkir
ein á Gásum þar til næsta skip ber að landi og sagan endurtekur sig.
í þessari sviðsetningu hef ég reynt að bregða upp mynd af því sem
mér þykir vera meginniðurstaðan úr fornleifauppgrefti þeim sem
fram fór á Gásum á vegum Minjasafnsins á Akureyri og Fornleifa-
stofnunar Islands á árunum 2001 til 2006. Hún er sú að Gásir voru
ekki markaður, heldur fremur eins og umferðarmiðstöð og slippur.
Gásir voru líkari hafskipahöfnum nútímans, þar sem starfsemin
snýst um uppskipun og útskipun, tollgæslu og landamæraeftirlit,
en verslunin sjálf fer fram annarstaðar. Við Sigríður Þorgeirsdóttir
og Howell Roberts, sem stjórnaði uppgreftinum, færum rök fyrir
því hvernig við drögum þessa ályktun af fornleifunum í nýlegri
grein. Þar leggjum við út af því hvaða ályktanir megi draga af þessu
um íslenskt miðaldasamfélag og sérílagi um mikilvægi verslunar.
Hér vildi ég láta reyna á hvernig hægt væri að bregða upp (vonandi)
trúverðugri mynd af því sem fram fór á Gásum á 14. öld. Vitanlega
er margt í þessari sögu hreinn tilbúningur, annað eru getgátur studd-
ar líkum, en um sumt er góð vissa. Meðal þess sem ekki er vitað er
hvort eða hvar skipin voru dregin á land, ekki er vitað hvaða gripir
voru í kirkjunni og ekki veit ég fyrir víst að jafn lítil verslun hafi farið
fram á Gásum og hér er lýst. Það má vel hafa verið meira en það
hefur verið stigsmunur en ekki eðlis.
Þó uppgreftinum hafi lokið 2006 er rannsóknin enn í fullum
gangi. Enn er beðið niðurstaðna úr ýmsum greiningum sem gætu
varpað frekara ljósi á hverskonar varningur staldraði við á Gásum