Dagblaðið Vísir - DV - 15.08.2018, Qupperneq 23

FÓLK - VIÐTAL 2315. júní 2018
að búa til skili sér til neytenda en
verði ekki eftir í fyrirtækjunum og
renni í vasa eigendanna.“
Tökum tryggingamarkaðinn
sem dæmi. Þar erum við að sjá
hækkun á iðgjöldum langt um-
fram verðbólgu og fyrirtækin skila
methagnaði til hluthafa. Er þetta
heilbrigður markaður í saman-
burði við nágrannalönd okkar?
„Á meðan markaðir eru lokaðir
og erfitt að komast inn á þá þá get­
ur það orðið staðan. Ég ætla ekki
sérstaklega að beina augunum að
tryggingamarkaðinum en hann
er klárlega dæmi um markað þar
sem á sumum sviðum er ekki mikil
samkeppni á milli fárra stórra inn­
lendra aðila. Það á við marga aðra
markaði. Til lengri tíma er stóra
verkefnið að opna þessa markaði
og það er ýmislegt jákvætt að gerast
í því,“ segir Páll.
Hann nefnir sem dæmi að
tækniþróun sé að verða til þess
markaðir opnist smám saman og
auðveldara verði að komast inn
á þá. „Netverslun skiptir máli og
svo má nefna fjártæknifyrirtækin
sem menn eru að tala um að geti
haft í för með sér breytingar á ís­
lenskum fjármálamarkaði. Það er
ýmislegt jákvætt sem við vonandi
náum að nýta okkur, einmitt til að
opna markaði hér og fjölga val­
kostunum. Það minnkar hættuna
á að fáir stórir aðilar sitji einir að
kökunni og það verði til það sem
heitir í samkeppnisrétti þegjandi
samhæfing á milli þeirra. Að þeir
þurfi ekki að standa í samráði því
samkeppnin sé of þægileg. Verk­
efnin til lengri tíma eru að opna
markaði en til skemmri tíma að fást
við þau vandamál sem koma upp í
þessu litla umhverfi,“ segir Páll.
Stjórnvöld eru alls ekki saklaus
af því að búa til hindranir
Mundirðu horfa til löggjafans
varðandi það að opna landið bet-
ur fyrir erlenda samkeppni, og fyrir
erlenda markaði?
„Það er einfaldlega stórt verk­
efni fyrir íslensk stjórnvöld að
búa svo um hnútana að þetta geti
orðið. Stjórnvöld eru alls ekki sak­
laus af því að búa til hindranir.
Reglur búa oft til hindranir þó að
ásetningurinn sé góður, það er
verið að tryggja öryggi og alls kon­
ar aðra almannahagsmuni en í
leiðinni er verið að gera erfiðara
fyrir fyrirtæki að komast inn á
markaðinn. Það þarf að passa upp
á að stjórnvöld vinni með okkur í
fækka slíkum hindrunum, reglu­
byrði og öðru slíku og svo líka
beinum hindrunum eins og toll­
um og girðingum sem eru reistar
til að vernda innlendar atvinnu­
greinar. Venjulega er það þannig
að enginn græðir á því,“ segir Páll.
Hann er meðvitaður um að
slíkar aðgerðir geti verið sársauka­
fullar til skemmri tíma en til lengri
tíma segir forstjórinn að slíkar að­
gerðir verði til þess að innlenda
starfsemin styrkist. Hann bendir á
grænmetismarkaðinn sem dæmi.
„Þar voru miklar aðgangshindr­
anir en í kjölfar samráðsmáls sem
var leyst úr af hendi samkeppn­
isyfirvalda þá ákváðu stjórnvöld
að opna þennan markað fyrir er­
lendri samkeppni. Yfirvöld fóru
í ákveðnar stuðningsaðgerðir við
innlendu framleiðsluna, sem voru
ekki aðgangshindrandi. Þetta var
ábyggilega erfitt til að byrja með
en það græddu allir á þessu á end­
anum. Framleiðendur þurftu að
finna nýjar og betri aðferðir og
þeir þurftu að standa sig betur.
Neytendurnir fengu betri og ódýr­
ari vöru. Allir græddu, þar á meðal
innlenda framleiðslan, innlendu
atvinnurekendurnir,“ segir Páll.
Bændur njóta góðs af samkeppni
Talandi um matvæli. Nú er einn
stærsti matvælaframleiðandi
landsins undanþeginn samkeppn-
islögum. Þekkist þetta erlendis eða
erum við að finna upp hjólið?
„Löggjafinn getur ákveðið að
fara aðra leið en leið samkeppn­
innar. Það var gert í mjólkuriðnaði,
þar sem sá markaður var undan­
þegin ákvæðum samkeppnislaga
að hluta til, það er banni við ólög­
mætu samráði og síðan sam­
runareglunum. Lögin voru sett
árið 2004 og upp úr því var heil­
mikil samþjöppun á markaðin­
um. Það varð til mjög stór aðili og
við höfum alveg frá því að þetta
var gert varað við þessu. Við höf­
um ekki getað séð að það yrði ein­
hver ávinningur af þessu, á meðan
þeir sem tóku þessar ákvarðan­
ir, ábyggilega með góðum vilja,
töldu að þetta væri spurning um
almannahagsmuni. Frá sjónarhóli
samkeppninnar þá var þetta ekki
góð leið, einfaldlega vegna þess
að þarna var kröftum samkeppn­
innar ýtt til hliðar.“ Páll bendir enn
fremur á að þegar nýir aðilar hafa,
oft með mikilli fyrirhöfn, komið
inn á mjólkurmarkaðinn þá hafi
það verið til hagsbóta fyrir neyt­
endur sem og bændur.
„Samkeppni í mjólkuriðnaði
vinnur ekki bara með neytendum
heldur með bændunum líka. Þótt
bændurnir eigi, í orði kveðnu að
minnsta kosti, Mjólkursamsölurn­
ar, þá njóta þeir samkeppninnar
þegar hún verður til,“ segir Páll.
Hann segir það beinlínis hlut­
verk Samkeppniseftirlitsins að
gagnrýna og beita sér kröftuglega
gegn pólitískum ákvörðunum sem
hamli samkeppni. „Við teljum
að þarna hafi ekki verið farin rétt
leið. Einföldu rökin fyrir þessari
ákvörðun voru þau að það þyrfti
að búa íslenskan markað undir er­
lenda samkeppni. Í okkar huga, ef
við notum handboltalíkingu, þá
er ekki skynsamlegt ef þú ætlar að
standa þig vel á erlendum stór­
mótum að sameina allar hand­
boltadeildir íslenskra íþróttafélaga
og búa til eitt öflug lið. Þá hættirðu
að kunna að keppa og þá ertu síð­
ur líklegur til að standa þig vel í er­
lendri samkeppni,“ segir Páll.
Stjórnvaldssektir skipta miklu máli
Á dögunum lauk máli þar sem MS
var dæmt til að greiða 440 milljóna
króna sekt. Hverju skilar svona
stjórnvaldssekt á fyrirtæki í einok-
unarstöðu?
„Dómurinn sem þú vísar til
er héraðsdómur þannig að það
mál á eflaust eftir að fara lengra
og við sjáum hvernig því vindur
fram. Héraðsdómur staðfesti
þessa niðurstöðu okkar og þú
spyrð hvort eitthvert gagn sé af
þessu? Svarið er já. Einfaldlega
vegna þess að hér eins og víðast
hvar annars staðar þá hefur það
orðið niðurstaðan að þó að sú leið
sé kannski ekki fullkomin þá er
það skilvirkasta leiðin sem menn
þekkja, að beita fyrirtæki í svona
málum stjórnvaldssektum. Það er
vegna þess að þessar sektir skapa
varnaðaráhrif, að minnsta kosti ef
sektirnar eru nægilega háar, og í
svona málum þá auðvitað skýrist
staðan. Fyrirtæki vita að þarna
er kominn þröskuldur sem þau
mega ekki stíga yfir hafi þau ekki
vitað það áður og það skýrist líka
ýmislegt fyrir keppinautunum og
þeim sem vilja koma inn á mark­
aðinn. Þeir sjá að þarna sé einhver
á verðinum og það er einhver að
passa upp á að reglurnar séu ekki
brotnar og þar með er líklegra að
þeir vilji koma inn á markaðinn.
Svarið er því ótvírætt já, auðvitað
skiptir það máli.“
Óheppilegt sjónarhorn
forstjóra MS
Forstjóri fyrirtækisins, Ari Edwald,
hefur látið hafa eftir sér að þessi
sekt myndi lenda á neytendum.
Hvað finnst þér um það?
„Þetta er mjög óheppi­
legt sjónar horn. Það er vont ef
menn líta svo á að menn geti
bara velt þessu yfir í verðlagið. Ef
samkeppnin er mjög lítil, jafnvel
einokunarstaða, þá getur þetta
orðið staðan. Aðgerðir samkeppn­
isyfirvalda miða að því að búa til
umhverfi þar sem aðrir koma inn
á markaðinn og búa til samkeppni
þannig að fyrirtæki geta ekki gert
þetta síðar. Búa til umhverfi þar
sem heilbrigð samkeppni ríkir og
þegar fyrirtæki í slíku umhverfi
verða fyrir samkeppnislagabrotum
og stjórnvaldsbrotum þá munu
þau ekki geta velt sektum út í verð­
lagið því það ríkir samkeppni. Það
er auðvitað markmiðið með þessu
öllu saman,“ segir Páll.
Hann segist ekki geta fullyrt
að það takist í öllum málum, að
minnsta kosti ekki strax en til
lengri tíma þá er hann viss um
þetta valdi varnaðaráhrifum
og smám saman skapist betra
samkeppnis umhverfi. „Við sjá­
um það, sem betur fer, á mjög
mörgum mörkuðum að það hefur
orðið raunin. Við erum með frum­
kvöðla og öflugt fólk sem hefur
séð tækifæri og með ærinni fyrir­
höfn þröngvað sér inn á markaði
eins og lyfjamarkað, dagvöru, flug,
fjarskipti, mjólk og svo gætum við
haldið áfram að telja. Þetta fólk
hefur rekið sig á hindranir, látið
okkur vita, kvartað og þar með
hafa samkeppnisyfirvöld feng­
ið tækifæri til þess að skoða mál­
ið ofan í kjölinn og það hafa orðið
breytingar í framhaldinu. Smátt og
smátt er þetta að færast í rétta átt,“
segir Páll.
Ísland aftarlega á merinni varð-
andi rétt fyrirtækja til skaðabóta
Frumkvöðlar hafa kvartað yfir því
að þegar þeir koma til ykkar þá sé
of mikið að gera hjá ykkur, að þið
séuð of lítil stofnun og að þið haf-
ið ekki réttu reglugerðirnar til þess
að vinna hratt í málunum. Vant-
ar fjármagn inn í Samkeppnis-
eftirlitið?
„Þetta er langversta gagnrýnin
sem við verðum fyrir vegna þess
að við höfum svo mikinn skilning
á henni. Það er augljóst að einstak­
lingar og lítil fyrirtæki sem hafa lagt
fjármuni og skuldsett sig til þess að
komast inn á markaði, verða fyrir
hindrunum og vilja auðvitað fá úr­
lausn eins og skot. Því miður, og
það er ekki séríslenskt, að þetta
eru erfið mál í rannsókn. Gagna­
öflun getur oft verið torsótt og
vinnsla málanna. Það eru eðlilega
settar miklar kröfur um málsmeð­
ferð þannig að þetta einfaldlega
tekur tíma,“ segir Páll. Hann segist
harma að Samkeppniseftirlitið sé
ekki alltaf í stöðu til þess að koma
fyrirtækjum, sem verið er að brjóta
á, til bjargar en stofnunin reyni að
nýta málin til þess að það verði til
almannaheillar til framtíðar.
„Eitt af því sem skiptir heil­
miklu máli í þessu er að í Evrópu
hafa menn verið að reyna að bæta
möguleikann á að sækja skaða­
bætur í kjölfar samkeppnislaga­
brota. Það er eitthvað sem stjórn­
völd hér þurfa að kippa í liðinn, við
höfum ekki tileinkað okkur þetta
hér eins og önnur Evrópuríki. Við
erum aftarlega á merinni,“ segir
Páll.
Hann segir að íslensk stjórn­
völd eigi eftir að innleiða nýjar
reglur sem auðvelda fyrirtækjum
að sækja skaðabætur. Slíkar regl­
ur voru innleiddar í Evrópusam­
bandslöndunum fyrir nokkrum
árum og að við þurfum að bregð­
ast við með sama hætti. „Þetta er
ekki komið í gegnum kerfið hjá
okkur, því miður. Partur af þessari
töf er að þessi innleiðing gengur
hægt hjá okkur og svo getur verið
að einhverjum tæknilegum spurn­
ingum sé ósvarað. En þetta horfir
allt til betri vegar.“
Þurfa að vísa málum frá
Páll ítrekar að hann hafi fullan
skilning á því þegar fyrirtæki
kvarta yfir Samkeppniseftirlitinu
og finnst stofnunin svifasein. „Á
því eru skýringar, bæði þessar að
þetta eru flókin mál og svo líka hitt
að við erum ekkert rosalega mörg.
Sérstaklega þegar það er mikið af
samrunamálum, sem við verð­
um að taka fram fyrir því þau eru
rekin á lögbundnum frestum, þá
erum við að ýta öðrum málum
til hliðar og það hefur því miður
verið þannig undanfarin misseri
að við höfum þurft að forgangs­
raða og ekki tekið upp mál sem
„Ef við lítum á okk-
ur sem spítala at-
vinnulífsins þá erum við
endalaust að loka sjúkra-
deildum, ekki bara á
sumrin, sem er ekki gott.
Það sem gerist þá er að
fyrirtæki hætta að leita
til okkar vegna þess að
þau eru hætt að trúa að
við tökum málin upp. Það
er afleit staða.
M
Y
N
D
IR
H
A
N
N
A