Fréttablaðið - 15.12.2018, Qupperneq 122

Við stöndum okkur
illa í þVí að kenna
þeim sem koma inn í skólann
með annað tungumál en
íslensku. þar Vantar fleira
fólk og meiri fjármuni.
Fæst í verslunum
Bókin Íslenska í grunn-skólum og framhalds-skólum sem Kristján Jóhann Jónsson og Ásgrímur Angantýs-son ritstýra er afrakstur
rannsókna sem fóru fram á árunum
2013-2017. Háskólaútgáfan gefur
út. Höfundar efnis í bókinni,
ásamt ritstjórum, eru Brynhildur
Þórarinsdóttir, Dagný Kristjáns-
dóttir, Finnur Friðriksson, Jón Yngvi
Jóhannsson og Sigurður Konráðs-
son. Ráðgjafi um skólarannsóknir
var Gerður G. Óskarsdóttir.
„Sjö manna rannsóknarhópur
frá menntavísindasviði og hugvís-
indasviði Háskóla Íslands og frá
Háskólanum á Akureyri vann þessa
rannsókn,“ segir Kristján Jóhann.
„Við heimsóttum tíu grunnskóla
og fimm framhaldsskóla, tókum
viðtöl við kennara, nemendur og
skólastjórnendur. Við fórum inn
í bekki og sátum í 165 kennslu-
stundum og skrifuðum skipulegar
skýrslur yfir það hvað var verið að
gera. Erindið var að reyna að átta
sig á hugmyndum þeirra sem vinna
í skólakerfinu við kennslu og nám í
íslensku. Einnig því hvernig skóla-
kerfið skilgreinir íslenska tungu
og menningu. Það kann að virðast
sérkennilegt en þetta er fyrsta rann-
sóknin á íslenskukennslu þar sem
íslenskan sem námsgrein er í sviðs-
ljósinu.
Við lögðum upp með hugmyndir
sem voru að einhverju leyti byggðar
á sögusögnum eða arfsögnum um
íslensku og þekkingu á henni. Til
dæmis hefur verið sagt að erfitt sé
orðið að kenna á íslensku því ung-
menni séu að glata orðaforða sínum
og íslensk orð vanti yfir margt í
nútímanum. Niðurstaðan reyndist
mun betri en við héldum í upphafi.“
Kennaramiðaðar bókmenntir
Er þá ekki rétt að íslenskir nemendur
séu að glata orðaforða?
„Það er ekki rétt nema að litlu
leyti. Orðaforði þjóðarinnar hefur
að vísu breyst á því mikla breytinga-
skeiði sem við erum nú stödd á. Hér
þyrfti hins vegar miklu meiri rann-
sóknir. Meðal annars á vaxandi kyn-
slóðabili í máli nemenda og kenn-
ara. Það er líklega bæði vegna þess
að unga fólkið glatar orðaforða og
eldra fólk tileinkar sér ekki nýjan.
Það þyrfti að rannsaka miklu betur.
Þarna verður að ganga í takt við
unga fólkið því það á tungumálið
líka. Það á ekki að banna því að
tala eins og það gerir heldur skoða
hvernig það getur tekið á skapandi
og lifandi hátt við því sem við sem
eldri erum köllum menningararf og
íslenska tungu. Oft heyrist roskið
fólk tala um að tungan stefni í voða.
Það hneykslast á því að ekki sé allt
eins og var þegar það var ungt. Á
breytingatímum þarf að hlúa að
tungumálinu. Það þarf að lesa með
nemendum bókmenntir sem eiga
erindi við þá. Bókmenntir sem lesn-
ar eru í skólum eru ótrúlega kenn-
aramiðaðar. Nútímabókmenntir
sem nemendur lesa eru upp undir
fjörutíu árum eldri en þeir sjálfir og
ganga verr í nemendur en Íslend-
ingasögurnar.“
Hefurðu skýringu á því?
„Íslendingasögurnar virðast vera
nægilega langt í burtu til að vera
spennandi og þar eru lífshættuleg
átök. Þar er ævintýraheimur og
ævintýrabragur yfir sögusviðinu.
Það er erfiðari róður að fá nemend-
ur til að heillast af bókum sem fjalla
um tilfinningaríkan heim foreldr-
anna og afa og ömmu, jafnvel þótt
þær séu stórkostlegar bókmenntir.
Það á ekki að byrja þar.“
Höfða bækur Laxness til þessara
nemenda?
„Hann virðist eiga nokkuð undir
högg að sækja. Málið með Lax-
ness er að ef hann er kynntur fyrir
röngum aldursflokki þá fer hann illa
í nemendur. Ef aldursflokkurinn er
vel valinn þá er þetta allt í góðu lagi.
Eitt af því mikilvægasta í sambandi
við bókmenntakennslu er að ganga í
takt við nemendurna, þroska þeirra
og þann heim sem þeir lifa og búa
í. Þar er mikið ógert. Það vantar
endurmenntun handa kennurum,
rannsóknir á bókmenntavali og því
hvar hægt er að hitta nemendur
fyrir í spennandi umræðu um bók-
menntatexta og skapandi vinnu í
texta og tungumáli. Lesendur skapa
merkingu ef þeir fá færi á því.“
Stöndum okkur illa í jaðar­
tilvikum
Hvað er mest sláandi í niðurstöðum
ykkar?
„Við stöndum okkur illa í því að
kenna þeim sem koma inn í skólann
með annað tungumál en íslensku.
Þar vantar fleira fólk og meiri fjár-
muni. Við stöndum okkur líka
illa gagnvart nemendum sem eru
íslenskir að ætt og uppruna en hafa
búið sitt málþroskaskeið útlöndum.
Það er enginn stuðningur fyrir
þennan hóp, hann er ekki einu sinni
skilgreindur, einstaklingar innan
hans eiga bara að standa sig. Í jaðar-
tilvikum af þessu tagi stöndum við
okkur illa.
Svo þarf auðvitað að taka umræðu
um snjalltækin. Þau þurfa að vera á
íslensku. Nemendur hætta að bera
virðingu fyrir íslenskunni ef hún
er ekki hluti af þeim heimi sem er
þeim svo mikilvægur. Snjalltækin
krefjast athygli nemenda og það er
vaxandi vandamál hve háð þeim
unga fólkið er.
Við þurfum að fylgjast betur með
því sem gerist í grunnskólum og
framhaldsskólum. Þar vantar miklu
meiri rannsóknir. Það er misjafnt
hvernig unnið er, en margir kenn-
arar vinna mjög vel. Menntamála-
yfirvöld setja skólunum hins vegar
óljós markmið. Það er erfitt fyrir
kennara að fara í gögn menntamála-
ráðuneytisins og spyrja: Hvernig á
ég að vinna? Þeir fá ekki þau svör
sem þeir þyrftu að fá. Þetta er mikil-
vægt að skoða og ræða.“
Nauðsynlegt að ganga í takt við unga fólkið
sjö manna rannsóknarhópur gerði fyrstu rannsóknina á íslenskukennslu þar sem íslenskan sem náms-
grein er í sviðsljósi. Vaxandi kynslóðabil í máli nemenda og kennara. stöndum okkur illa í jaðartilvikum.
Við þurfum að fylgjast betur með því sem gerist í grunnskólum og framhaldsskólum, segir Kristján Jóhann. Fréttablaðið/anton brinK
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrun@frettabladid.is
1 5 . d e s e m b e r 2 0 1 8 L A U G A r d A G U r72 m e n n i n G ∙ F r É T T A b L A ð i ð
1
5
-1
2
-2
0
1
8
0
4
:1
4
F
B
1
4
4
s
_
P
1
2
2
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
1
0
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
2
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
1
4
4
s
_
P
0
3
8
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
1
C
E
-F
9
8
0
2
1
C
E
-F
8
4
4
2
1
C
E
-F
7
0
8
2
1
C
E
-F
5
C
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
1
4
4
s
_
1
4
_
1
2
_
2
0
1
C
M
Y
K