Ljósmæðrablaðið - 01.06.2012, Blaðsíða 22

22 Ljósmæðrablaðið - júní 2012
Þátttaka ljósmæðra
í krabbameinsleit
Á Íslandi er hálfrar aldar saga og hefð fyrir
leit að krabbameini í leghálsi og brjóstum
kvenna á vegum Krabbameinsfélagsins sem
eru samtök krabbameinsfélaga hvarvetna í
landinu. Árangur leitarstarfsins er ótvíræður,
þar sem nýgengi leghálskrabbameins hefur
lækkað um 72% og dánartíðnin um 93% frá
1965–1969 til 2005–2009. Nátengd leit að
brjóstakrabbameini með brjóstamyndatöku
hefur einnig skilað verulegum árangri þar
sem dánartíðni brjóstakrabbameins hefur á
undanförnum árum lækkað um 35–40%.
Til að krabbameinsleit skili árangri þarf
hún að vera framkvæmd á þann veg að
skipulega sé fylgst með mætingu til leitar
og að eftirlit sé haft með þeim konum sem
greinast með afbrigðilega niðurstöðu skoð-
unar og rannsókna. Að auki þarf ákvörðun
um aldursmörk og millibil skoðana að
vera byggð á vísindalegri úrvinnslu gagna
varðandi aldursbundna tíðni forstigs-
breytinga og krabbameina í þeim líffærum
sem leitin beinist að. Leitarstarfið hér á
landi hefur frá upphafi byggt á þeim grunni
að skoðanir eru framkvæmdar af fagaðilum
sem geta veitt konum færi á að leita
ráðgjafar varðandi einkenni frá kynfærum
og brjóstum. Þannig hefur leitin verið liður
í að bæta kynheilbrigði í landinu og gegnt
mikilvægu hlutverki fyrir velflestar konur.
Burðarás við framkvæmd leitarinnar
fyrstu 30 árin voru fæðinga- og kven-
sjúkdómalæknar, einkum af Landspítalanum
og Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri. Þeir
sáu um skoðanir, töku frumustroks frá
leghálsi og þreifingu brjósta en hjúkrunar-
fræðingar aðstoðuðu við ýmis önnur fram-
kvæmdaratriði. Álag á daglegt klínískt starf
deildanna og aðrar áherslur í samfélaginu
á síðastliðnum tveim áratugum hafa leitt
til þess að erfiðara varð að fá lækna til að
vinna við hefðbundna hópleit. Því kom
upp sú hugmynd meðal forstöðulækna
Leitarstöðvar Krabbameinsfélagsins og
Kvennasviðs Landspítala að leita til ljós-
mæðra til að taka þátt í leitinni þar sem
þær hafa reynslu af að skoða þessi líkams-
svæði, þó með öðrum hætti sé. Ljósmæður
hafa góða fræðilega þekkingu er tengist
heilsufari kvenna á frjósemiskeiði. Vegna
starfssviðs síns eru þær í nánum tengslum
við stóran hóp kvenna á barneignaaldri og
því í góðri aðstöðu til að hvetja konur til að
taka þátt í fyrirbyggjandi heilsuvernd. Víða
erlendis er einnig löng hefð fyrir því að ljós-
mæður séu þátttakendur í krabbameinsleit.
Gerð var tillaga að viðbótarnámi fyrir
ljósmæður til að tryggja annars vegar
bakgrunnsþekkingu sem væri sambærileg
við þekkingu margra þeirra lækna sem unnu
við leitina (sérfræðingar, heimilislæknar og
sérnámslæknar), og hins vegar að þær fengju
góða þjálfun í framkvæmd leitarinnar,
svo sem töku frumustroks frá leghálsi og
hvernig ætti að skoða grindarholslíffærin
með skipulegum hætti, greina frábrigði og
þekkja tilvísunarleiðir ef eitthvað virtist
vera utan hins eðlilega.
Tillagan um námið var borin undir heil-
brigðisyfirvöld og fagfélög og hlaut að
mestu jákvæðar viðtökur. Tillögurnar
voru lagfærðar í framhaldi af því og leitað
samráðs við námsbraut í ljósmóðurfræði við
Hjúkrunarfræðideild Háskóla Íslands, meðal
annars með það í huga að hér væri um að
ræða útvíkkun á starfssviði ljósmæðra sem
hefði þann tilgang að efla þekkingu og
áhuga ljósmæðra á mikilvægu forvarnar-
starfi sem varðar konur og fjölskyldur í
landinu.
Námið hefur nú verið formgert og er
á vegum kvenna- og barnasviðs Land-
spítalans, Leitarstöðvarinnar og lækna- og
ljósmæðranáms í háskólanum. Námið felst
í 33 klst. fræðilegum hluta með viðveru í
fyrirlestrum sem læknanemar fá á 5. námsári
og með lestri samsvarandi fagtexta ásamt
umræðum um efnið, yfirferð um starfsemi
Leitarstöðvarinnar, viðveru við viðeigandi
krabbameinsskurðaðgerðir á Landspítala
og þriggja vikna starfsþjálfun. Að jafnaði er
unnið samhliða eða með auðveldu aðgengi
að lækni með reynslu og sérhæfingu á þessu
sviði. Námið getur náð yfir 1–2 annir og því
lýkur með munnlegu prófi, sem haldið var í
fyrsta sinn nú í febrúarmánuði.
Tvær ljósmæður hafa nú lokið náminu og
stóðust báðar með prýði hið munnlega próf.
Landlæknisembættinu var tilkynnt með
formlegu bréfi um námið og námslok hjá
þessum tveimur ljósmæðrum. Umfjöllun um
krabbameinsleit kvenna hefur einnig verið
bætt inn í ljósmæðranámið.
Með þessu viðbótarnámi er vonast til
að renna megi enn betri stoðum undir
krabbameinsleitina. Á síðastliðnum árum
hefur mæting til leitar orðið dræmari og
hugsanlegt er að bólusetning ungra stúlkna
gegn leghálskrabbameini, sem nú er hafin,
skapi falska öryggiskennd sem geti leitt
til verri mætingar. Rannsóknir staðfesta
að konur sem ekki mæta til leitar eru mun
líklegri til að greinast með langt gengið
krabbamein sem aftur eykur verulega líkur
á að deyja af völdum sjúkdómsins. Hjá
yngri konum eykur regluleg mæting mjög
líkur á því að greina megi sjúkdóminn
á forstigi eða byrjunarstigi ífarandi
sjúkdóms. Þá er unnt að beita keiluskurði
sem ekki hefur áhrif á frjósemi konunnar,
þó líkur á fæðingu fyrir tímann aukist
lítillega. Við lengra gengið krabbamein
þarf aftur á móti að taka leg og í vissum
tilfellum að beita geisla- og lyfjameðferð.
Leitin er því mikilvæg heilsuvernd fyrir
konur á frjósemiskeiði þeirra og fram eftir
allri ævi.
Full ástæða er því til að fleiri starfsstéttir
með góðan faglegan og um leið fjölbreyttari
bakgrunn komi að verklegri framkvæmd
leitarstarfsins og fræðslu því tengdu. Því er
ástæða til að fagna þessu nýja viðbótarnámi
ljósmæðra.
Reynir Tómas Geirsson1,2,
Kristján Sigurðsson2,3,
Helga Gottfreðsdóttir4,
Sigríður Þorsteinsdóttir2
1Kvenna- og barnasviði Landspítala-háskólasjúkrahúss,
2Læknadeild Háskóla Íslands,
3Leitarstöð Krabbameinsfélags Íslands og
4Námsbraut í ljósmæðrafræði, Hjúkrunarfræðideild
Háskóla Íslands, Reykjavík.