Ljósmæðrablaðið - 01.06.2012, Blaðsíða 11

11Ljósmæðrablaðið - júní 2012
gagnkynhneigðu regluveldi er litið á
meðgöngu sem staðfestingu á ást milli
manns og konu en fyrir lesbíur í rann-
sókn Spidsberg (2007) var eins og
meðgangan kæmi upp um kynhneigð
þeirra. Þær upplifðu sig svolítið eins og
þær væru á sviði eða væru til sýnis, væru
berskjaldaðar fyrir skoðunum annarra, að
búið væri að gefa opið skotleyfi á skoð-
anir annarra á þeim sem pari, elskendum
og foreldrum. Við aðstæður sem þessar
virtist kynhneigð þeirra meira umræðuefni
heldur en meðgangan sem slík eða fæðing
barnsins. Væntanlegir lesbískir foreldrar
hafa fundið fyrir því að of mikil áhersla
sé lögð á kynhneigð þeirra af ljós-
mæðrum í mæðraverndinni (Röndahl
o.fl., 2009; Spidsberg, 2007; Wilton og
Kaufmann, 2001) eða algerlega á hinn
endann að henni sé engin athygli veitt
(Spidsberg, 2007; Wilton og Kaufmann,
2001). Lesbísk pör upplifa þetta misræmi
í áherslum sem ófaglegt og setur þær í
óþægilega stöðu (Wilton og Kaufmann,
2001).
Ljósmæður eru auðvitað misjafnar í
störfum sínum en flestar lesbíur hafa
ekki áhyggjur þó ljósmóðirin hafi ekki
þekkingu eða reynslu í málefnum lesbía,
svo lengi sem hún sýnir þeim áhuga sem
verðandi foreldrum (Larson og Dykes,
2009). Einnig finnst flestum allt í lagi
þó starfsmenn sýni óöryggi, óvissu og
áhyggjur. En þeim þykir mikið til þeirra
ljósmæðra koma sem öðlast öryggi þegar
líða fer á meðgönguna enda hafa þær með
jákvæðu og uppbyggilegu samstarfi náð
að yfirvinna það óöryggi sem einkenndi
fyrstu samskipti (McManus o.fl., 2006).
Almennt virðist vera nokkuð góð
reynsla af upplifun lesbía af heilbrigðis-
kerfinu. Þess ber þó að geta að tiltölu-
lega fáir einstaklingar eru í þessum rann-
sóknum sem vitnað er til. Skýr dæmi eru
þó um neikvæða upplifun sem birtist í
fordómum, óöryggi og skort á markvissum
vinnubrögðum.
MAKINN
Hlutverk pabbans í gagnkynhneigðri
fjölskyldu er yfirleitt ekki dregið í
efa af umönnunaraðilum, vinum eða
samfélaginu almennt. Aftur á móti er
hlutverk hinnar mömmunnar í lesbískum
fjölskyldum oft stórlega dregið í efa og
misskilið (McManus o.fl., 2006). Mikil-
vægt er fyrir lesbíur að hlutverk makans,
hinnar mömmunnar sem foreldris, sé
viðurkennt, skoðanir hennar virtar og litið
sé á parið sem fjölskyldu (Röndahl, 2009;
Wilton og Kaufmann, 2001). Talið er að
um 30% lesbía upplifi að maki þeirra sé
á einhverju tímabili í ferlinu útilokaður.
Þetta getur orðið sérstaklega erfitt ef
parið hefur ekki gefið upp kynhneigð sína
og makinn verður þá enn ósýnilegri og
minna merkilegur í ferlinu. Þrátt fyrir að
parið gefi upp kynhneigð sína verður oft
ruglingur og skortur á skilningi á hlutverki
makans (McManus o.fl., 2006). Í þeim fáu
rannsóknum sem gerðar hafa verið þar
sem makinn er einnig rannsakaður kemur
fram að hann upplifir hjálparleysi, að vera
yfirgefinn, valdalaus, útilokaður og finnst
hann ekki fá upplýsingar. Honum finnst
eins og hann sé fyrir í ferlinu og ekki
vera álitinn raunverulegur aðstandandi
(Röndahl, 2009).
Ljóst má vera að heilbrigðisstarfs-
fólk getur hjálpað til við að gera hlut-
verk makans skýrara og viðurkenna
hann sem foreldri barnsins ásamt því að
bera virðingu fyrir honum sem slíkum
(McManus o.fl., 2006; Wilton og Kauf-
mann, 2001).
Niðurstöður rannsókna þar sem
sjónarmið lesbía koma fram ætti að nota
til að bæta þá þjónustu sem ljósmæður
veita. Augljóst er að þekking á þörfum
og reynslu lesbía og maka þeirra af heil-
brigðisþjónustunni skiptir miklu fyrir
heilbrigðisstarfsfólk og mótar öll þeirra
vinnubrögð.
HVAÐ EINKENNIR FARSÆL
SAMSKIPTI?
Þegar rannsóknir er varða lesbíur
og barneignarferlið eru teknar saman
má finna áhugaverðar ábendingar eða
hagnýtar leiðbeiningar fyrir heilbrigðis-
starfsfólk til að mæta betur þörfum lesbía.
Hér verður farið lauslega yfir þá helstu
þætti sem fram komu.
Að þekkja eigin viðhorf
Mikilvægt er fyrir heilbrigðisstarfs-
fólk að gera sér grein fyrir því að eigin
viðhorf og ályktanir sem tengjast samkyn-
hneigð hafa áhrif á þá umönnun sem veitt
er (McManus o.fl., 2006). Hver og ein
ljósmóðir ætti að ganga skrefinu lengra
til að finna leiðir til að þróa aukna sjálfs-
vitund, stuðla að vitundarvakningu og
vera skilningsrík, en í þessu getur falist
að gefa skýr og greinargóð merki um
skilning, viðurkenningu og þau gæði sem
þjónustan byggir á (Wilton og Kaufmann,
2001). Hún þarf einnig að geta brugðist á
áhrifaríkan hátt við þörfum lesbískra skjól-
stæðinga sinna með því að sýna næmni,
sjálfsvitund, sveigjanleika, skilning og
öryggi í allri meðferð og samstarfi. Einnig
skiptir miklu máli fyrir ljósmóður að gera
sé grein fyrir þeim gildum sem hún sendir
frá sér og sýnir ómeðvitað, til að valda
ekki skjólstæðingum eða mökum þeirra
óþarfa þjáningu (Röndahl o.fl., 2006).
Samskiptahæfni
Samskiptahæfni og færni innan
barneignarferlisins, sem og annars staðar,
er mikilvæg og öflug tækni í þeirri
viðleitni að veita góða þjónustu. Ef hún
er til staðar hefur ljósmóðir getu til að
tengjast konunni og verða henni góð
samstarfskona í því sameiginlega mark-
miði að allt gangi vel í barneignarferlinu
(Sigfríður Inga Halldórsdóttir og
Sigríður Karlsdóttir, 2009). Með auknum
samskiptum heilbrigðisstarfsmanna við
samkynhneigða má ætla að samskiptin
þeirra á milli verði árangursríkari og hægt
verði að takast betur á við þá erfiðleika
sem mögulega koma upp (Lee, Taylor
og Raitt, 2011). Eins getur „rétt“ orðalag
sagt mikið til um það hvernig meðferðar-
samband skapast og verið grunnur til að
byggja á (Röndahl o.fl., 2006; Röndahl
o.fl., 2009; Wilton og Kaufmann, 2001).
Heilbrigðisstarfsfólk ætti að koma
þannig fram við lesbíur að þær nái
að halda reisn sinni og forðast óþarfa
spurningar (Fish og Bewley, 2010).
Ljósmæður ættu samt ekki að hætta að
spyrja lesbíur spurninga til að reyna
að komast að óskum þeirra og þörfum.
Spurningar eins og hvort þær séu með
gott stuðningsnet, hvort maki þeirra geti
hjálpað til, hvernig maka þeirra líði, hvort
halda ætti kynhneigð þeirra leyndri eða
hvort og hvað ætti að standa í mæðraskrá
um kynhneigð þeirra eiga fyllilega rétt á
sér (Wilton og Kaufmann, 2001).
Samskipti við maka
Fram kom í mörgum rannsóknum
að eitt af því sem lesbíur telja mikil-
vægt er virðing og viðurkenning á maka
þeirra (Fish og Bewley, 2010; McManus
o.fl, 2006; Röndahl o.fl., 2009; Wilton
og Kaufmann, 2001). Það er mikil-
vægt að umönnunaraðilar sýni vinum og
mökum lesbískra kvenna sömu virðingu,
umhyggju og athygli og mökum og
öðrum stuðningsaðilum gagnkynhneigðra
kvenna. Mikilvægt er að hafa aðstæður
þannig að parið geti sýnt hvort öðru sömu
nánd eins og gagnkynhneigðum pörum
stendur til boða ásamt því að leita stöðugt
eftir og efla virkni og þátttöku makans í
gegnum allt ferlið. Það að vera viðstödd
fæðingu barnsins síns er eitt stórt undur
og einstök upplifun. Fyrir maka lesbíu
getur það að vera skilinn útundan, að
litið sé fram hjá viðkomandi eða lítið
gert úr honum við þessar aðstæður, haft
gríðarlega mikil neikvæð áhrif á minn-
ingar tengdar fæðingunni. Ef heilbrigðis-
starfsmaður sér til þess að makinn sé
virkur þátttakandi í ferlinu getur það verið
stór og mikil gjöf, sem styður við frekari
þróun fjölskyldunnar sem samheldnar
einingar (McManus o.fl., 2006).
Hlutlaust orðalag
Samskipti milli heilbrigðisstarfsmanns
og lesbía sem byggja á gagnkynhneigðum
normum geta auðveldlega leitt til óöryggis
og misskilnings. Þegar gætt er að orðalagi
sendir það skilaboð um opin viðhorf
sem gerir lesbíur tilbúnari til að vera