Ljósmæðrablaðið - 01.12.2011, Blaðsíða 20

20 Ljósmæðrablaðið - desember 2011
einnig til kynna að gerlegt væri með
markvissum meðferðarviðtölum að hafa
áhrif á sjálfsöryggi kvenna við brjóstagjöf
(McQueen o.fl., 2011). Noel-Weiss,
Bassett og Cragg (2006) hafa mælt með
sérstökum námskeiðum eða vinnusmiðjum
á meðgöngu til þess að undirbúa og styrkja
þær konur sem vilja hafa börn sín á brjósti.
Þeir þróuðu vinnusmiðju en við hönnun
og uppbyggingu hennar voru lagðar til
grundvallar forsendur fullorðinsfræðslu og
kenning Bandura (1977) um sjálfsöryggi
þar sem unnið var út frá uppsprettunum
fjórum. Vinnusmiðjan er ágæt fyrirmynd
sem ljósmæður og brjóstaráðgjafar gætu
nýtt sér til dæmis fyrir konur sem hafa
lágt sjálfsöryggi eða enga eða slæma
reynslu af brjóstagjöf. Vinnusmiðja Noel-
Weiss og félaga var þannig skipulögð:
Hver vinnusmiðja tók um tvær og hálfa
klst. og voru átta pör í hverjum hópi sem
öll áttu von á sínu fyrsta barni. Hvert par
fékk dúkku sem var eins konar hermir er
líktist á margan hátt lifandi barni bæði
hvað varðaði útlit og þyngd. Áherslur
vinnusmiðjunnar byggðust á eftirfarandi:
Að þjálfa leikni við brjóstagjöf svo sem
brjóstagjafatækni (performance accomplis-
hment). Lögð var áhersla á einstaklings-
bundna leiðsögn þar sem hver kona var
til dæmis látin prófa mismunandi stell-
ingar við brjóstagjöf. Makar kvennanna
voru hvattir til þess að taka þátt og hlut-
verk þeirra rætt. Á meðan þessum hluta
kennslunnar stóð var farið í þá þætti sem
hjálpleg brjóstagjafatækni grundvallast á.
Að læra af reynslu annarra: ljós-
myndir og myndbönd sýnd ( vicarious
experiences). Tvenns konar myndbönd
voru sýnd: Fyrsta myndbandið sem var
um 10 mínútna langt, kom inn á skila-
boð og hegðun barns við brjóstagjöf
(Infant Cues: A Feeding guide). Áherslan
var á hegðun og viðbrögð barns, svo
sem vísbendingar um að barn sé svangt,
hvernig það nær góðu taki á brjóstinu og
merki um að það hafi fengið nægju sína.
Seinna myndbandið sem tók 30 mínútur
sýndi foreldra ræða saman um reynslu
af brjóstagjöf (Breastfeeding. How to
Can do). Myndbandið er kaflaskipt og
var það notað nokkrum sinnum á meðan
vinnusmiðjunni stóð í þeim tilgangi að
byggja upp sjálfsöryggi í gegnum jákvæða
og árangursríka reynslu annarra foreldra.
Sannfæringarmáttur virkjaður með
umræðum foreldra og leiðbeinenda
(verbal persuasion). Leiðbeinandinn stýrði
umræðunum og var meðvitaður um að tala
jákvætt um hlutina, setja leiðbeiningar
og ráð þannig fram að talað væri út frá
reynslu annarra frekar en að setja fram
skipanir, boð eða bönn. Til dæmis með því
að byrja setningu þannig: „Sumum konum
eða foreldrum hefur reynst vel að...“ í
stað þess að segja til dæmis: „Þú átt að...“
eða „þú skalt...“. Einnig var lögð áhersla
á að forðast neikvæða orðræðu eins og
misheppnuð brjóstagjöf eða að gefast upp
og að nota til dæmis orðið ef þegar rætt
var um að hugsanleg vandamál gætu komið
upp og orðið þegar um jákvæðan árangur.
Unnið með og rætt um tilfinningalegar og
lífeðlisfræðilegar breytingar í sængurlegu.
Rætt var um líðan og aðlögun að breyttum
hlutverkum foreldra, gefnar leiðbeiningar
um það hvernig mætti vinna með og takast
á við streitu, tryggja næga hvíld, næringu
og að mæta þörfum móður og barns fyrstu
dagana (Noel-Weiss o.fl., 2006).
Með rannsókn Noel-Weiss og félaga
sem sett var fram sem tilraunasnið kom í
ljós að vinnusmiðjan stuðlaði að auknu
sjálfsöryggi kvenna við brjóstagjöf auk
þess að konur voru lengur með börnin
eingöngu á brjósti. Af reynslu sinni mæltu
höfundarnir þó með að vinnusmiðja sem
þessi væri haldin á fyrri hluta meðgöngu
áður en konurnar verða of uppteknar
af fæðingunni og auk þess að álykta
að betra væri að hafa lengri tíma fyrir
vinnusmiðjuna eða að hafa fleiri skipti
dreifð yfir lengri tíma (Noel-Weiss,
Rupp, Cragg, Bassett og Woodend, 2006).
Vinnusmiðja Noel-Weiss og félaga er gott
dæmi um það hvernig nýta má kenningu
Bandura og þekkingu um sjálfsöryggi sem
grunn að námskeiðum á starfsvettvangi
ljósmæðra í tengslum við undirbúning
fyrir brjóstagjöf eða foreldrahlutverkið.
Samkvæmt kenningu Dennis um
sjálfsöryggi við brjóstagjöf er æskilegt að
hafa eftirfarandi áhersluþætti í huga þegar
unnið er að því að styðja við og ýta undir
sjálfsöryggi kvenna við brjóstagjöf:
• Að beina athygli að árangursríkum
þáttum brjóstagjafar en ekki að
vandamálum og veikleikum eingöngu.
• Að kenna og leiðbeina um hjálplega
brjóstagjafartækni.
• Að leiðbeina um þætti er stuðla að
góðum árangri við brjóstagjöf til fram-
tíðar á markvissan og einstaklingsmið-
aðan hátt.
• Að hrósa konunum og hvetja þær á
uppbyggjandi hátt. Benda á það sem vel
er gert og dvelja ekki eingöngu við það
sem betur mætti fara.
• Að bjóða upp á fyrirbyggjandi ráðgjöf
vegna hugsanlegra áhrifa þreytu, streitu
og kvíða og aðstoða konurnar við að ná
andlegu og líkamlegu jafnvægi.
• Að hafa frumkvæði að því að benda
konunni á ósýnilega en mikilvæga
áhrifaþætti á árangur brjóstagjafar.
Hér má til dæmis nefna að hugar-
ástand konunnar skiptir máli og getur
hjálpað að hún sjái sjálfa sig fyrir sér
ná tökum á brjóstagjöfinni á árangurs-
ríkan hátt, nýti sér rökræna hugsun við
úrlausn vandamála þar sem unnið er
út frá orsök vandans og að lokum sýni
þrautseigju gagnvart brjóstagjöfinni og
takist þannig á við hugsanlega erfið-
leika sem upp geta komið.
• Að bjóða upp á eða benda á
hjálparmæður eða stuðningshópa
reyndra mæðra (Dennis, 2006).
Samkvæmt kenningu Dennis (2006)
spáir sjálfsöryggi við brjóstagjöf fyrir
um eftirfarandi: (a) Hvort móðir ákveður
að hafa barn á brjósti eða ekki, (b) hve
mikið hún er tilbúin til að leggja á sig
til þess að brjóstagjöfin geti gengið, (c)
hvort niðurbrjótandi eða uppbyggjandi
hugsanir gagnvart brjóstagjöfinni eru
einkennandi og (d) hvernig hún muni
bregðast tilfinningalega við erfiðleikum
við brjóstagjöf (Dennis, 2006). Ljósmæður
sem aðrir heilbrigðisstarfsmenn geta nýtt
sér ofangreint til viðmiðunar til að þróa
meðferðarúrræði til að styrkja sjálfsöryggi
mæðra við brjóstagjöf. Auk þess að vinna
út frá áhersluþáttum Bandura og Dennis
mætti beita aðferðum hugrænnar atferlis-
meðferðar til að stuðla að uppbyggilegum
hugsunum gagnvart brjóstagjöfinni í stað
niðurrifshugsunum og styrkja þannig
sjálfsöryggi kvennanna (Bowels, 2011).
Fram kom í íslenskri rannsókn frá 2008 að
fræðsla um brjóstagjöf á meðgöngu s.s. á
formi námskeiða eða sem einstaklings-
fræðsla í mæðravernd hafði ekki marktæk
áhrif á sjálfsöryggi mæðra við brjóstagjöf
(Hildur Sigurðardóttir, 2010). Hlutfalls-
lega fáar konur (20%) sögðust fá fræðslu á
meðgöngu og mætti sannarlega bæta þar úr
og nýta tækifærið betur fyrir einstaklings-
miðaðan stuðning. Vinnusmiðja Noel-
Weiss og félaga er gott dæmi um það
hvernig nýta má kenningu Bandura og
þekkingu um sjálfsöryggi sem grunn