Morgunblaðið - 16.11.2018, Side 16

16 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. NÓVEMBER 2018
Ný vefverslun: www.donna.is
Erum nú á Facebook: donna ehf
Sími 555 3100 www.donna.is
Honeywell keramik hitarar
Kalt? Hitaðu uppmeðHoneywell
SVIÐSLJÓS
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Fullt var út úr dyrum á fræðslu-
námskeiði nýlega um áhrif notkunar
rafsígarettna á börn og unglinga og
forvarnir gegn slíkri notkun. „Skól-
arnir hafa beinlínis hrópað eftir
fræðslu til að geta tekist á við marg-
víslegar ranghugmyndir sem eru í
gangi um rafreykingar og áhrif
þeirra,“ segir Guðlaug Birna Guð-
jónsdóttir, framkvæmdastjóri
Krabbameinsfélags höfuðborg-
arsvæðisins. Í
ályktun aðal-
fundar Lækna-
félags Íslands er
skorað á yfirvöld
„að stöðva án taf-
ar sölu á raf-
rettum eftir því
fyrirkomulagi
sem nú er því raf-
rettur eru hættu-
legar“.
Fyrrnefnt
námskeið var haldið á vegum
Krabbameinsfélags höfuð-
borgarsvæðisins og samtakanna
Fræðsla og forvarnir í samstarfi við
Skjöld, forvarnafélag hjúkrunar-
fræðinema við Háskóla Íslands.
Guðlaug Birna segir að styrkur hafi
fengist frá velferðarráðuneytinu til
að halda námskeiðið og fara síðan
með fræðslu í 10. bekki grunnskóla
og framhaldsskóla á höfuðborgar-
svæðinu, en Skjöldur muni sjá um
það verkefni. Hún segir að vonandi
verði einnig mögulegt að fara með
þessa kynningu í skóla úti á landi.
Starfsfólkið varnarlaust
„Við fengum miklar undirtektir
þegar við auglýstum fræðslunám-
skeiðið,“ segir Guðlaug Birna. „Fyr-
irfram höfðum við reiknað með um
30 manns á fundinn, orðið mjög
ánægð með að fá 50 gesti, en áttum
engan veginn von á að yfir 90 manns
myndu mæta. Við vísuðum engum
frá, en það var mjög þétt setið og
sumir hafa varla séð mikið á skjáinn.
Á fundinum voru forvarnarfulltrúar,
skólahjúkrunarfræðingar, starfsfólk
félagsmiðstöðva, hjúkrunarfræði-
nemar og margir fleiri sem starfa
með unglingum alla daga og þekkja
því vel til. Þegar eru komnar beiðnir
um að halda svona námskeið úti á
landi og vonandi tekst okkur að út-
færa þetta verkefni.
Við finnum fyrir gríðarlegri þörf
því það hefur í raun lítil sem engin
fræðsla farið fram um áhrif notk-
unar rafrettna á börn og ungmenni.
Starfsfólkið hefur því verið varnar-
laust til að mæta alls konar fullyrð-
ingum frá krökkunum um að raf-
reykingar séu skaðlausar, sem þær
eru alls ekki. Vísindalegar rann-
sóknir hafa sýnt að þær hafa áhrif á
heilaþroska barna og ungmenna,
sem hafa ekki tekið út fullan þroska
og geta haft veruleg áhrif á þau.
Ekki síst verða foreldrar að átta
sig á þessari hættu. Við heyrðum á
fundinum dæmi um að foreldrar
keyptu rafsígarettur fyrir börnin sín
jafnvel þó að skóli viðkomandi ung-
mennis hefði gert tæki og vökva
upptækt. Næsta dag var barnið
komið með nýjan búnað með aðstoð
foreldra sinna. Því miður er mikið af
ranghugmyndum í gangi,“ segir
Guðlaug Birna.
Árangri stefnt í hættu
Forvarnanámskeiðið var haldið á
föstudaginn í síðustu viku og á sama
tíma samþykkti Læknafélagið álykt-
un, sem áður er vikið að. Þar segir
meðal annars: „Í ljósi nýbirtra lýð-
heilsuvísa frá Landlækni sem sýna
að ríflega 22% tíundubekkinga
reyktu rafrettur einu sinni eða oftar
sl. mánuð þykir aðalfundi Lækna-
félags Íslands sem haldinn var í
Kópavogi 8. og 9. nóvember 2018
rétt að bregðast við …
Finna þarf viðeigandi lausn á sölu
rafrettna sem hjálpartækja til að
hætta reykingum, t.d. í apótekum.
Núverandi sölufyrirkomulag er óá-
sættanlegt. Sá árangur sem Íslend-
ingar hafa náð í að minnka reyk-
ingar barna er á heimsmælikvarða
en honum er stefnt í hættu með nú-
verandi fyrirkomulagi á sölunni.“
Guðlaug tekur undir þetta og seg-
ir að lög um rafrettur taki ekki gildi
fyrr en 1. mars á næsta ári og þang-
að til séu þessi viðskipti eftirlitslítil
og þar með aðgengi ungmenna að
þessari vöru.
„Nú er þetta á margan hátt eins
og í Villta vestrinu og það er verið að
selja tæki og tól út um allt,“ segir
Guðlaug. „Ekki bara í sérverslunum,
heldur höfum við heyrt dæmi um að
ýmsir noti þennan möguleika sem
gróðavænlega aukabúgrein. Ég hef
heyrt um ljósabekkjastöð, prent-
smiðju og handavinnubúð sem selja
rafrettur svo ég nefni dæmi. Þeir
eru margir sem ætla sér að græða á
þessu.
Nýir notendur nikótíns
Ungmennin vita lítið um hvað þau
eru að kaupa og hvort nikótín er í
vörunni, sem gerir þau háð efninu. Á
sama tíma sýna kannanir að það er
tilhneiging til þess að börn sem hafa
þróað með sér nikótínfíkn fari síðar
út í hefðbundnar reykingar.
Þetta gerist á sama tíma og
tóbaksreykingar barna og ung-
menna hér á landi eru orðnar mjög
litlar. Sú ánægjulega þróun hefur átt
sér stað á allmörgum árum og inn-
koma rafsígarettna hefur ekkert
með þennan árangur að gera hjá
börnum og ungmennum. Ég vil
árétta að ef rafrettur geta hjálpað
fólki að hætta að reykja þá það. En
börn og ungmenni sem aldrei hafa
reykt þurfa ekki á slíku að halda.
Það er því miður bara verið að búa
til nýja notendur nikótíns.“
Herferð í Bandaríkjunum
Í vikunni tilkynnti einn stærsti
rafsígarettuframleiðandi í Banda-
ríkjunum, Juul Labs Inc., að fyrir-
tækið ætlaði að hætta að selja bragð-
bættar nikótínvörur sínar. Einnig að
lokað yrði á sölu og kynningu í gegn-
um Facebook og Instagram þar sem
á það hefði verið bent, að þær hvetji
ungmenni til að nota þessar vörur.
Guðlaug segir að þetta séu tals-
verð tíðindi og það sé líka athyglis-
vert að nú sé herferð í gangi í
Bandaríkjunum af hálfu embættis
landlæknis í landinu þar sem varað
sé við notkun ungmenna á raf-
rettum.
„Í myndbandi frá embættinu er
höfðað til foreldra og þau spurð
hvort þau mundu leyfa að barnið
þeirra tæki þátt í rannsókn á áhrif-
um á nikótíns á heilann. Spurt er
hvort þau myndu leyfa barninu sínu
að sitja í stól og yfir það væri dembt
reyk eða gufu frá rafsígarettum.
Börn fá nikótín í gegnum rafreyk-
ingar og kannanir sýna að um 75%
þeirra sem nota rafsígarettur sjúga
að sér nikótín. Hér á landi hefur tek-
ist að breyta viðhorfum gagnvart
tóbaksreykingum. Núna þurfum við
að ná fram viðhorfsbreytingum til að
sporna við notkun unga fólksins á
rafsígarettum,“ segir Guðlaug Birna
að lokum.
Fræðsla gegn ranghugmyndum
 Skólar hafa hrópað eftir fræðslu um áhrif rafreykinga  Hafa áhrif á þroska barna og ungmenna
 Rafrettur eru hættulegar, segir í ályktun Læknafélags Íslands  Herferð í Bandaríkjunum
Forvarnir Fjöldi fólks sem starfar með ungmennum mætti á fræðslunámskeið um rafsígarettur. Þar var m.a. rætt um skaðsemi rafreykinga á þroska.
Reykingar og notkun rafretta í 10. bekk
15%
2%
16%
14%
12%
10%
8%
6%
4%
2%
0%
’01 ’02 ’03 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14 ’15 ’16 ’17 ’18
Heimild: Rannsóknir & greining
2017 2018
33%
Hlutfall nemenda í 10. bekk
sem nota rafsígarettur einu
sinni á dag eða oftar
45%
Hlutfall nemenda í 10.
bekk sem reykja dag-
lega, árin 2001-2018
Guðlaug Birna
Guðjónsdóttir