Morgunblaðið - 16.11.2018, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. NÓVEMBER 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ámbl.is var ígær sagtfrá nýrri
rannsókn sem gef-
ur vísbendingar
um að tungumálið
aðgreini börn á
leikskólum. Þau sem tali ekki
íslensku séu síður gjaldgeng í
leik með hinum. Skýringin var
alls ekki óvild, en það þarf
ekki að koma á óvart að tungu-
mál geti í senn sameinað og
sundrað. Þeir sem ekki geta
talað saman eru síður líklegir
til að ná saman, hvort sem er í
leik eða starfi og hvort sem um
er að ræða börn eða fullorðna.
Dagur íslenskrar tungu,
sem viðeigandi er að haldinn
sé hátíðlegur á fæðingardegi
Jónasar Hallgrímssonar, er
ágæt áminning um mikilvægi
íslenskunnar og þýðingu henn-
ar fyrir þjóðina. Miklu skiptir
að börnum sé kennd íslenska
og gildir það jafnt um þau
börn sem eiga íslensku að
móðurmáli og hin. Þess vegna
er gríðarlega mikilvægt að góð
móðurmálskennsla fari fram í
skólakerfinu.
Fleira þarf til svo að hægt
sé að halda því fram að við
leggjum rækt við tunguna. Yf-
ir okkur flæðir erlent efni,
einkum enskt, og stundum
virðist enskan vera að taka yf-
ir, svo sem þegar genginn er
Laugavegurinn eða vafrað um
vefinn.
Ekki er sjálf-
gefið að Íslend-
ingum takist að
verja tunguna, þó
að það hljóti að
vera vilji sérhvers
manns. Málsvæðið er lítið og
framleiðsla á íslensku efni eft-
ir því óhagkvæm í eðli sínu.
Þess vegna hafa verið kynnt
áform um aðgerðir til að
styðja við íslenska bókaútgáfu,
en hún hefur átt undir högg að
sækja árum saman í erfiðri
samkeppni, meðal annars frá
útlöndum.
Sú samkeppni er ekki síður
hörð þegar kemur að fjöl-
miðlum. Þeir þurfa daglega að
takast á við erlenda risa, svo
sem Facebook og Google, sem
eru alvarleg ógn við íslenska
fjölmiðla.
Ljóst er að án öflugra inn-
lendra fjölmiðla stæði íslensk-
an mun hallari færi. Íslenskir
fjölmiðlar eru í reynd ein meg-
inforsenda þess að íslenskan
fái þrifist. Þess vegna er brýnt
að þau áform ríkisvaldsins að
ráðast í aðgerðir til að treysta
rekstrarumhverfi einkarek-
inna fjölmiðla nái fram að
ganga. Staðreyndin er sú að
íslenskunni þarf að halda á loft
alla daga, ekki aðeins 16. nóv-
ember. Fátt er líklegra til ár-
angurs í þeim efnum en öflugir
íslenskir fjölmiðlar.
Á degi íslenskrar
tungu er ágætt að
leiða hugann að
þýðingu fjölmiðla}
Fjölmiðlar á íslensku
Björn Hall-dórsson,
framkvæmdastjóri
Sorpu, var í viðtali
hjá Ríkisútvarpinu
á dögunum og
ræddi þar um
plastúrgang. Þar kom fram að
hann telur að bann við plasti
hér á landi sé ekki rétta leiðin
til að minnka úrgang. Það að
beina athyglinni að plastpok-
um byggist fremur á tilfinn-
ingum en staðreyndum.
Hér hafa verið uppi hug-
myndir um að banna einnota
plast, eins og fram kemur í
fréttaskýringu hér á síðunni.
Þar með taldir eru plastburð-
arpoka sem verslanir bjóða
viðskiptavinum sínum upp á,
gegn allnokkru gjaldi að vísu,
sem dregur vitaskuld úr
óþarfri notkun.
Björn segir að það að ætla
að hætta að nota slíka poka
byggist að mörgu leyti á mis-
skilningi. Margs konar aðra
mengun en útblástur þurfi að
skoða, svo sem áhrif á óson-
lagið, eiturefnaáhrif, jóna-
geislun, ryk í lofti, súrnun
jarðvegs, efnamengun og
fleira. Þegar horft sé á heild-
armyndina komi í
ljós að lífrænan
poka úr bómull
þurfi að nota
20.000 sinnum til
þess að menga á
við plastpoka. Ef
notaður sé fjölnotapoki úr
venjulegri bómullarræktun,
það er að segja ekki lífrænni,
þurfi að nota hann 7.100 sinn-
um.
Þetta eru sláandi tölur og
sýna að málið er ekki einfalt.
Það þýðir þó ekki að plast-
notkun í heiminum sé ekki
mikil og skapi vanda. En
vandinn er ekki innkaupapok-
ar hér á landi, eftir því sem
framkvæmdastjóri Sorpu seg-
ir. Hann bendir á að 80-95% af
öllu plasti í hafinu komi úr
átta ám í Afríku og Asíu. Þar
sé meðhöndlun sorps óvið-
unandi og þess vegna fari ein-
nota umbúðir ekki í ruslið en
endi í sjónum.
Íslendingar byggja afkomu
sína að stórum hluta á hafinu
og hafa ríka hagsmuni af því
að hafinu sé haldið hreinu. Að
sögn framkvæmdastjóra
Sorpu er bann við plastnotkun
hér á landi þó ekki liður í því.
Plastpokabann er
misskilningur, að
sögn framkvæmda-
stjóra Sorpu}
Betra að byggja á staðreyndum
S
tjórnarliðar hafa sumir hverjir ver-
ið í harðri varnarbaráttu vegna
fjárlaga næsta árs.
Bjarni Benediktsson fjár-
málaráðherra hefur látið hafa eftir
sér að gagnrýni á ríkisrekstur ríkisstjórn-
arinnar sé bara byggð á misskilningi. En
Bjarni dró í land með misskilningsbrigslin
þegar m.a. fulltrúar Öryrkjabandalags Ís-
lands og Þroskahjálpar höfðu brugðist við
nýjustu vendingum hjá ríkisstjórn Katrínar
Jakobsdóttur er fjárveiting til öryrkja hafði
dregist saman um 1.100 milljónir króna frá því
sem áður hafði verið lofað. Dró Bjarni þá í
land og fór að tala um að gagnrýnendur á fjár-
málastefnu ríkisstjórnar væru að tala gjald-
miðil niður og verðbólgu upp!
Bíðum nú við. Gjaldmiðillinn okkar hefur
því miður verið í frjálsu falli allt frá því ríkisstjórnin tók
við og hefur verðbólgan sömuleiðis stigið. Þetta hefur
ekkert með umræðu um fjárlög að gera heldur tókst ís-
lensku krónunni þetta alveg af sjálfsdáðum, eins og svo
oft áður á kostnað almennings.
Hlutverk stjórnvalda, þar á meðal Bjarna, er að
tryggja hvort tveggja efnahagslegan og félagslegan
stöðugleika. Fjárlagafrumvarpið tryggir því miður hvor-
ugt þrátt fyrir fögur fyrirheit. Hvorki á að ráðast í nauð-
synlegar fjárfestingar í innviðum, svo sem samgöngum,
velferðarkerfi, húsnæðiskerfi eða réttarvörslukerfinu
svo dæmi sé tekið né í nauðsynlega tekjuöflun, svo sem
með hátekjuskatti og auðlindagjöldum, þar á meðal
veiðigjaldi af okkar sameiginlegu eign. Hvað
varðar tekjuhliðina skilar ríkisstjórnin auðu
þrátt fyrir augljósa þörf fyrir að afla rík-
issjóði fjár. Hún skilar líka auðu varðandi sí-
kvikan gjaldmiðil.
Það sem vakið hefur hvað mesta athygli
síðustu daga er lækkun ríkisstjórnar á fram-
lagi til þeirra sem hvað mest hafa þurft að
berjast fyrir lífinu. Lækka á framlag til ör-
yrkja frá því sem áður hafði verið lofað um
1.100 milljónir króna. Þetta er enginn mis-
skilningur því tölurnar eru skýrar. Það að
fela áframhaldandi óréttlæti stjórnvalda
gagnvart þessum hópi á bak við það að félags-
málaráðherra, Ásmundur Einar Daðason,
hafi ekki lokið við kerfisbreytingu er í hæsta
máta ósvífið. Sé vilji hjá stjórnvöldum til að
gera betur við þennan hóp sem augljóslega
hefur orðið eftir í lífsgæðum á landinu er hægðarleikur
að láta kerfisbreytinguna gilda frá 1. janúar 2019 þó að
kerfisbreyting komi ekki til framkvæmda fyrr en hún er
að fullu sköpuð síðar á árinu. Þá er jafnframt hægð-
arleikur að láta umrætt fé einfaldlega renna í það nauð-
synlega verk að afnema krónu á móti krónu skerðingu
sem þessi hópur einn þarf að sæta. Það er enginn mis-
skilningur að þessi hópur þurfi að berjast í bökkum. Það
er hins vegar misskilningur að rétt sé að láta þennan hóp
þurfa að bíða eftir réttlætinu eins og ríkisstjórn Katrínar
Jakobsdóttur gerir. helgavala@althingi.is
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Allt einn stór „misskilningur“
Höfundur er þingman Samfylkingarinnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Sorpa sér ekki rökin fyrirbanni við notkun einnotahaldapoka úr plasti. Bann-ið sé ekki sjálfbært í
neinu tilliti, að líkindum dýrara
fyrir samfélagið, hafi neikvæð um-
hverfisáhrif og flæki úrgangsmál
að óþörfu. Enginn hafi sýnt fram á
að slíkt bann ætti að vera í for-
gangi miðað við vistferilsgreiningu
hinna ýmsu aðgerða eða að slíkt
bann hafi einhver áhrif á viðhorf
eða hegðan fólks við innkaup eða
úrgangsmál.
Kemur þetta sjónarmið fram í
umsögn Sorpu við tillögur sam-
ráðsvettvangs um aðgerðaáætlun í
plastmálefnum sem skilað var til
umhverfisráðherra og birtur er í
samráðsgátt stjórnvalda.
Ekki byggt á staðreyndum
Ein af tillögum samráðsvett-
vangsins til að draga úr notkun
plasts er að banna burðarplast-
poka í verslunum frá og með 1.
janúar 2021. Þangað til verði engir
plastpokar afhentir án endur-
gjalds, skattur verði lagður á þá
og fólk hvatt til að nota fjölnota
poka.
Þótt bannið eigi ekki að taka
gildi fyrr en eftir rúm tvö ár eru
sumir stórmarkaðir búnir að
ákveða að hætta notkun plastpoka.
Í umsögn sinni vekur Sorpa
athygli á því að í þessari tillögu og
raunar öðrum einnig er ekki vitnað
í neinar skýrslur, kannanir eða
fræðigreinar um umfang meng-
unar af völdum haldapoka úr plasti
sem styðji þessa tillögu. Ekki sé
heldur gerð nein tilraun til að
meta umhverfisleg, efnahagsleg
eða samfélagsleg áhrif slíks banns
hér á landi. Tillagan virðist því
eingöngu byggð á tilfinningum en
ekki staðreyndum.
Aðrir kostir verri
Vakin er athygli á nýrri grein-
ingu dönsku umhverfisstofnunar-
innar þar sem borin eru saman
áhrif innkaupapoka á ýmsa um-
hverfisþætti, meðal annars lofts-
lag, hættu á eitrun og efnaauðgun.
Þar komi fram að venjulegir
haldapokar úr plasti hafi minnst
áhrif á umhverfið. Nefnt er að
bómullarpoka þurfi að nota 7.100
sinnum til að umhverfisáhrifin
jafnist út. Margnota innkaupapoka
úr PolyPropylen (PP) þurfi að
nota 52 sinnum og til að jafna
plastpoka sem notaður er tvisvar
þurfi að nota PP-pokann 104 sinn-
um. Ýmsa aðra poka þurfi að nota
mun oftar en líftími þeirra geti
nokkurn tímann orðið. Svipaðar
niðurstöður hafi komið út úr
skýrslu sem breska umhverfis-
stofnunin lét gera fyrir um áratug.
Fólk þvingað í aðra poka
Sorpa segir að haldapokar úr
verslunum séu um það bil 0,6% af
öllum úrgangi sem urðaður er í
Álfsnesi. Bann við honum hafi nán-
ast engin áhrif á magn úrgangs og
telur Sorpa sérstakt að leggja slíkt
til. Til viðbótar bendir byggða-
samlagið á að fólk kaupi venjulega
innkaupapoka gagngert til að end-
urnota, undir úrgang frá heimilinu.
Sú þörf fyrir plastpoka muni ekki
minnka þótt haldapokar verði
bannaðir.
Verði bannið sett á verði íbúar
þvingaðir til að kaupa aðra poka
undir úrganginn og noti þá aðeins
einu sinni, en ekki að minnsta
kosti tvisvar eins og haldapokana.
Notkun maíspoka og sterkjupoka
séu verri lausn fyrir umhverfið.
Samráðsvettvangurinn segir
að kostnaður eigi ekki við, í rök-
stuðningi fyrir tillögu sinni. Sorpa
spyr: Er kostnaður sem lagður er
á íbúann þessu óviðkomandi?
Aðrir pokar hafa
verri áhrif á umhverfi
Morgunblaðið/Frikki
Flokkun Innkaupapokar eru áberandi í heimilissorpi enda gjarnan endur-
notaðir undir sorpið. Þeir eru 0,3% af öllum úrgangi hjá Sorpu.
Forlagið stíg-
ur skref til
plastleysis í
ár. Fyrir-
tækið dregur
mjög úr
pökkun bóka
inn í plast.
Egill Örn Jóhannsson fram-
kvæmdastjóri áætlar að að
minnsta kosti 150 þúsund ein-
tök verði seld án plasts í ár.
Egill Örn segir að engum
barna- og unglingabókum sé
pakkað í plast og ekki heldur
kiljum. Enn er þó talsverðu af
öðrum bókum pakkað inn.
Egill Örn segir að margar
bækur séu keyptar til gjafa og
enn þyki rétt að pakka þeim í
plast. „Ég held þó að sú skoðun
sé á undanhaldi. Vonandi er
ekki langt í að allar bækur, eða
velflestar, verði plastlausar,“
segir hann.
Vonast hann til að ekki verði
vandræði með skil á bókum sem
ekki eru í plasti. Bækur breyti
um lögum þegar þær eru not-
aðar.
Dregið úr
pökkun í plast
BÆKUR FORLAGSINS